ғана реттелген түйсіктер жиынтығы корытындыланып, тұжырымдалып. өзіне тиесілі заңцылыкка бағынып, жаңа білім пайда болады. Кант таным үдерісінің осы екі сатысының негізінде алынған трансцендентальдық білім деп атайды. Трансцендентальдык таньм дегеніміз танымның заттың өзіне емес, априорлы танып-білу мүмкіндігінің осы затты кандай деңгейге дейін біле алатындығы. Танымның үшінші сатысы - трансценденттік танымда - таза акыл- ой заттардың көрініс әлемімен шектеліп калмай, олардың ар жағында не бар екенін білуге, басқаша айтканда “өзіндік заттардың” табиғатын, мэінін түсінуге ұмтылады да, шешілмес кайшылықтарға (антиномияларға) тап болады. Айталык, рух өле ме, өлмей ме, элем калай пайда болды, қүдай бар ма, жок па т.б. Осы сиякты сүрактар антиномияларға толы. Осы мэселелерді көтеріп, оған жауап беріп жүрген схоластикалык, онтологиялык, рационалистік, діни т.б. ілімдер 76
жалған ғылымға жатпайды. Себебі, бұл аталған идеялардың не дұрыс, не теріс екендігін теория жолымен дэлелдеу мүмкін емес, олай болса “өзіндік заттарға” тэн оның ішкі зандылығын, мәнін біз танып-біле алмаймыз, сондыктан оған талпыну - бос әурешілік. Керісінше, таза ақыл-ой адамның ерік-жігерін, практикалык іс- эрекетін айкындауға мүмкіндік береді. Айталық, адам жеке тұлға ретінде табиғат зандылыктарынан төмен тұрғандыктан сырткы элемнің эсерінен шыға алмайды, сол себепті ол ерікті де емес, ал даралык касиеттерінің ерекшеліктеріне, өзінің ылғи да танып-білуге ұмтылу
