Қозғыш тіндердің физиологиялық қасиеттері
Қан жүйесі туралы түсінік-
жүктеу/скачать 238,39 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қанның негізгі қызметтері
| Қан жүйесі туралы түсінік- ағзадағы ішкі сұйық ортаның бірі. Ол қантамырларының тұйық жүйесін бойлай ағып, тасымалдау қызметін атқарады. Қан барлық мүшелердің жасушаларына қоректік заттар мен оттегін жеткізеді және тіршілік әрекетінің өнімдерін зәр шығару мүшелеріне тасымалдайды. Организмдегі биологиялық әрекетшіл заттардың гуморальдық реттелу қызметі қанның қатысуымен іске асады. Қан ағзаның инфекциядан қорғаныш реякциясын қамтамасыз етеді.
Қан — ересек адам ағзасында шамамен бес литр қан болады. Қан — ағзадағы дәнекер ұлпасының бір түрі. Оның негізгі бөлігі жасуша аралық сұйық зат — плазмадан құралады. Плазмадан қан жасушалары — эритроциттер мен лейкоциттер және қан пластинкалары — тромбоциттер болады. Тромбоциттер сүйектің кемік майындағы жасушалардан түзіледі. Олардың жетілуі, қорға жиналып, бұзылуы басқа мүшелерде өтеді. Эритроциттер тасымалдау, лейкоцит фагацитоздау жəне тромбоцит қан ұшуға қатысады. 2. Қанның негізгі қызметтері. Қанның негізгі қызметтері- Қан келесі қызмет атқарады: 1) асқорыту – қан, ұлпалар мен мүшелерге қоректік заттарды, суды, минералды тұздарды және витаминдерді тасымалдайды; 2) бөліп шығару – қан бөліп шығару мүшелері арқылы ыдырау өнімдерін шығарады; тыныс алу - өкпе мен ұлпалардың арасында газ алмасу процесін қамтамасыз етеді; 3) регуляторлық - әр түрлі мүшелердің гуморальдық реттелуін анықтайды, ағзада гормондар мен басқа заттарды жеткізеді, олар мүшелердің қызметіне әсер етеді (күшейтеді немесе бәсеңдетеді) 4) қорғаныш – қанның құрамында фагоцит қабілеті бар жасушалар болады және арнайы ақуыздар - антиденелер болады, олар улы ағзалардың көбеюіне кедергі жасайды да оларды бөліп шығарады. 5) терморегуляторлық – қан ағзаның тұрақты дене қызуын сақтайды. 3. Қан көлемі. Қан құрамы. 4.Қанның негізгі физиологиялық константалары. 5. Эритроциттердің физиологиялық маңызы. Эритроциттер қанның қызыл жасушалары болып табылады, олардың негізгі қызметі өкпеден дене тіндеріне оттегін тасымалдау және көмірқышқыл газын (CO 2 ) қарсы бағытта тасымалдау болып табылады. Сүтқоректілерден басқа омыртқалыларда эритроциттердің ядросы болады, сүтқоректілердің эритроциттерінде ядро болмайды. 1673ж.
6. Лейкоциттердің физиологиялық маңызы Лейкоциттер - ядросы бар қан жасушалары. Қан қорғаныштық қызмет атқарады. Мысалы, лейкоциттер кейбір бөгде заттарды, зиянды бактерияларды, өлі клеткаларды жұтып құрту қасиеттері арқылы организмнің ішкі ортасын тазартып отырады. Қан антиотоксинді заттар түзу арқылы инфекциямен күреседі. Ересек адамның 1 мл қанында 6-8 мың лейкоциттер болады. Баланың иммундық қабілеті (ауруға қарсы тұру , қорғану қабілеті) лейкоциттерге байланысты. Лейкоциттер бала организмінің жұқпалы, яғни инфекциялық ауруларға қарсы тұруын қамтамасыз етеді. Қан жасушаларының бұл маңызды қызметін Нобель сыйлығының лауреаты орыс ғалымы И. И. Мечников ашқан. Лейкоциттердің бірнеше түрлері бар: -дәнді лейкоциттер немесе гранулоциттер; -дәнсіз лейкоциттер, яғни агранулоциттер; -моноциттер. 7. Лейкоциттарлық формула. ЛЕЙКОЦИТТІК ФОРМУЛА - ӘРТҮРЛІ ЛЕЙКОЦИТТЕРДІҢ (ЛИМФОЦИТТЕР, МОНОЦИТТЕР, НЕЙТРОФИЛДЕР, ЭОЗИНОФИЛДЕР, БАЗОФИЛДЕР) ПАЙЫЗДЫҚ ҚАТЫНАСЫ. 8. Тромбоциттер. Физиологиялық маңызы. Қанның құрамындағы үшінші пішінді элементтер - тромбоциттер немесе қан пластинкалары. Олар сопақша немесе диаметрі 2-5 мкм дөңгелектеу пішінді келеді. Тромбоциттердің жалпы саны 1 мкл 300 мыңнан 100 мыңға дейін. Тромбоциттер сүйек кемігінде пайда болады. Олардың өсіп жетілу мерзімі 7-8 күн, ал қан айналымында 5-11 күндей болады. Тромбоциттердің саны тамақ ішкеннен кейін, ауыр дене жұмысымен шұғылданғанда, әйел екіқабат болғанда көбейеді. Оның мөлшерінің тәуліктік өзгерісі де бар: күндіз көбірек, түнде азырақ болады. Тромбоциттердің қызметі көп. Оларда ферменттер де өндіріледі, фагоцитарлық қабілеті де бар, ұсақ қан тамырларының өткізгіштік қасиетіне де әсер етеді. Тромбоциттердің басты қызметі — қанның ұюына қатысуы. Қан тамырлары жарақаттанғанда әдетте жараның бетін тромб деп аталатын қойылған қап түйіршігі тез жабады. Біраздан соң ол тығыздалып, жараны бекітеді. Егер қанның мұндай қасиеті болмаса, кішкентай жарадан тоқтаусыз қан ағып, адам әлсіреп, тіпті өліп кетер еді. 1. Жүрек бұлшықетінің физиологиялық қасиеттері (қозғыштық, өткізгіштік, жиырылғыштық, рефрактерлік) Жүрек бұлшықетінің физиологиялық қасиеттері: Қозғыштық - бұл жүректің тыныштық күйден белсенді күйге, яғни қозу жағдайына ауысу қабілеті. Қозу жүректің нақты өзінде болатын үрдістердің әсерінен мерзімді түрде туындап отырады. Аталған құбылыс автоматия атауына ие болды. Автоматия – бұл қозудың өз бетімен пайда болу қасиеті. Автоматия – бұл жүрек бұлшықетінде туатын серпіністер арқасында жүректің мерзімді жиырылу қабілеті. Жүректің пейсмекер жасушалары немесе І реттік ырғақты жүргізушілер оң жақ жүрекшенің ерекше бұлшықет жасушалары. Рефрактерлік - дегеніміз қозбаушылық. Жүрек бұлшықетінің абсолюттік рефрактерлік кезеңі – 0,27 с, ал салыстырмалы рефрактерлік кезеңі 0,03 с құрайды. Абсолюттік рефрактерліктің ұзақ кезеңі жүрек бұлшықетінің жеке дара жиырылу режимі мен оның ырғақтылығын қамтамасыз етеді. Жүрек бұлшықетіне тетанустық жиырылу тән емес. Рефрактерлік кезең үш сатыға бөлінеді. Олар абсолюттік (толық) рефрактерлік, салыстырмалы рефрактерлік және экзальтация (лепілдеу) сатылары. Систола кезінде жүрек етінің қозғыштық қасиетінің жойылуын толық рефрактерлік деп атайды. Бұл сатыда жүрек еті ешбір тітіркендіргішке жауап бермейді. Жүрек еті босаңсый бастағанда (диастола) оның қозғыштық қасиеті өзгеріп, қалпына келе бастайды. Осы уақытта күшті тітіркендіргішке әлсіз жауап алынады. Бұл сатыны салыстырмалы рефрактерлік деп атайды. Өткізгіштік дегеніміз – қозуды белсенді күйдегі аймақтардан тыныштық күйдегі аймақтарға өткізу қабілеті. Жүректің өткізгіштік қасиеті электротониялық табиғатқа ие. Ол атиптік және жұмысшы миокард жасушалар арасындағы нексустардың және кардиомиоциттерді бөліп тұратын қосымша пластинкалардың төменгі электрлік кедергісімен қамтамасыз етіледі. Нәтижесінде, кез келген аймақты табалдырықтан жоғары тітіркендіру миокардтың түгел қозуын тудырады. Бұл жүрек бұлшықетінің ұлпасын жекелеген жасушаларға (функционалдық синцитий) морфологиялық түрде ажыратылған деп санауға мүмкіндік береді. Жүрекшелер бойынша қозуды өткізу жылдамдығы 1 м/с. Қарыншалар бойынша қозуды өткізу жылдамдығы 0,8 м/с. Жиырылғыштық дегеніміз – жүрек бұлшықетінің ұзындығының өзгеруі немесе оның кернеу күшінің ягни тонусынын өзгеруі. Жүрек еті бүлшық еттермен салыстырғанда шабандау - баяуырақ жиырылады. • Жүрек ырғақты түрде, жеке дара жиырылу режимінде жұмыс атқарады. • Жүректің жиырылуы систола деп алатады. Алдымен жүрекшелер, содан соң қарыншалар жиырылады. • Жиырылу фазасынан кейін босаңсу фазасы, яғни диастола болады. Созылғыштық – жүрек бұлшықетінің созу күшінің (қысымының) әсерінен өз құрылымын еш бұзбай отырып, ұзындықты арттыра алу қабілеті. Эластикалылық – жүрек бұлшықетінің деформациялайтын күштің әсері аяқталған соң бастапқы күйге қалпына келе алу қабілеті. 2.Автоматика туралы түсінік. Станниустың тәжірибесі. Автоматия – бұл қозудың өз бетімен пайда болу қасиеті. Автоматия – бұл жүрек бұлшықетінде туатын серпіністер арқасында жүректің мерзімді жиырылу қабілеті. Жүректің пейсмекер жасушалары немесе І реттік ырғақты жүргізушілер оң жақ жүрекшенің ерекше бұлшықет жасушалары. жүрек автоматизмі Бұл миокард жасушаларының өздігінен соғу қабілеті. Бұл қасиет тек жүрекке ғана тән, өйткені денеде бірде-бір бұлшықет орталық жүйке жүйесі айтқан бұйрықтарды орындай алмайды. Жүрек етінің ерекшелігі – оның автоматиялық қасиеті. Жүрек автомизмі - сыртқы тiтіркендiргiшсiз, өзінен шығатын тiтiркеністер әсерiнен ырғақты түрде жиырыла алатын қасиетін айтады.. Көлбақаның жүрегін денесінен бөліп алып, физиологиялық ерітіндіге салып қойса, жүрек өзінің табиғи ырғағымен көпке дейін тоқтамай жиырыла береді. Оның өзінен өзі жиырылуы автоматиялық қасиетіне, яғни өз тінінде туатын қозу үрдісіне байланысты. Жылы қанды жануарлар жүрегінде де автоматиялық қасиет болатынын 1895 жылы Лангендорф итке жасаған тәжірибесінде дәлелдеп берді. Ит денесінен бөлініп алынған жүректің өз (коронарлық) тамырына оттегімен қаныққан жылы қанды әдеттегі қысыммен жіберсе тоқтап қалған жүрек қайтадан жиырыла бастайды. 1902 жылы дәрігер А.А.Кулябко (Томск) өкпе ауруынан өлген баланың жүрегін 20 сағат өткен соң денесінен бөліп алып, Лангендорф әдісін қолданды, мұның нәтижесінде тоқтап қалған жүрек қайтадан соға бастады. Сөйтіп адамның жүрек етіне де автоматиялық қасиет тән екені дәлелденді. Жүрек автоматиясының пайда болуы жөнінде екі түрлі яғни миогендік және нейрогендік теория бар. Миогендік теория бойыншаа қозу жүректің ауытқыған (атипті) ет тканьдерінде пайда болады, яғни жүректің автоматиялык қасиеті оның ет тканьдерінің қозуына байланысты. Нейрогендік теория бойынша ол жүрек етіндегі өте қозғыш нейрондардың әрекетінен туады. Жылы қанды организмде жүрек автоматиясы миогендік теория тұрғысынан дәлелдеуге болатынын көптеген тәжірибе көрсетеді. Солардың бірі — жоғарыда айтылған Кулябко тәжірибесі: 20 сағат ішінде жүрек етіндегі нейрондар толық бұзылады, ал миоциттер бұзылмайды. Демек, жүрек автоматиясы нейрондарға емес, миокардқа байланысты. Станниус тәжірибесі Жүректің автоматиясында жеке түйіндердің маңызын анықтау үшін Станниус әдісімен лигатураны байлау тәжірибесі жүргізіледі. Автоматия негізінен синоатриалдық түйінде басталады. Қимылсыздандырылған бақаны шалқасынан бекітіп, кеуде қуысын ашып, жүрегін перикардтан босатады. Финдер инесін пайдаланып лигатураны (жіпті) қолқа буылтығының астынан өткізіп жүректі ұшынан көтеріп жоғары қарай аударып тастайды. Бір минуттағы жүректің жиырылуын санап алады да, лигатураны веноздық синус пен оң жақ жүрекше аралығынан байлайды. Бірінші (I) лигатура дұрыс байланса, жүрекше мен қарыншаның соғуы диастола кезеңінде тоқтап қалады да, синус сол бұрынғы қалпындағы жиілікпен жиырыла береді. Веноздық синустың жиырылуын санап алады. Біраз уақыт өткеннен кейін Биддер түйіні автоматиясына байланысты жүрекше мен қарынша өз беттерімен баяу жиырыла бастайды. Бірақ, осы жағдайды күтпей, бірінші лигатурадан кейін жүрекше мен қарыншаның арасынан екінші лигатураны өткізіп байлайды. Екінші (II) лигатура Биддер түйінін механикалық түрде тітіркендіреді. 3.Жүректің өткізгіш жүйесі. Гаскелл Заңы. Жүрек автоматикасының градиенті Жүректің өткізгіш жүйесінің маңызы. Миокардта ет талшықтарының екі түрі болады: жүрек етінің негізін құрайтын миоциттер - жүректің өзіне ғана тән арнайы тін, және жүректің өткізгіш жүйесін құратын миоциттер - арнайы емес белсенді тип. Алғашқы аталған миоциттер жиырылуға бейімделген, ал екінші аталған миоциттер ешқандай әсер етпесе де өздігінен қозуға және қозу үрдісін өздері арқылы өткізуге бейімделген. Бейарнамалы миоциттер саркоплазмаға бай, олардың миофибрилдері аз, бірақ өте қозғыш, ет тінің эмбриондық жасушаларына ұқсас. Жүректің өткізгіш жүйесі осы миоциттерден тұрады. Олар топталып түйіндер құрайды. • Жүректің өткізгіш жүйесі екі түйіннен тұрады. Солардың бірі оң жүрекшенің қабырғасында, жоғарғы қуыс венасы мен оң құлақша аралығында орналасқан синоатриалдық Кис-Флек түйіні, екіншісі-оң жүрекшке мен оң қарынша аралығында, жүрекшеаралық пердеге жақын орналасқан атриовентрикулярлық Ашофф-Тавар түйіні. Осы екі түйінді бір-бірімен және синоатриалдық түінді сол жүркешемен жалғастыратын жіпшелер – Бахман талшықтары. • Атривентрикулярлық түйіннің төменгі жағында орналасқан, қаранша аралық пердеге қарай жақындаған жерде Гис шоғыры басталады. Гис шоғыры қарынша аралық перденің жоғарғы жағында орналасады. Одан екі-оң және сол аяқшалар шығады. Бұл аяқшалар қарыншааралық перденің ішкі бетін көмкерген эндокардтың астымен төмен қарай түседі де, жүрек ұшындағы қалың етке жетеді. Одан әрі иіліп қарыншалардың сыртқы қабырғасының ішкі бетімен бойлап жоғары қарай көтеріледі, жолшыбай осы арадағы еттерге, оның ішінде емізікше еттерге бұтақ тәрізденіп жайылады да, жеке Пуркинье талшықтарына айналады. Пуркинье талшықтары жүректің негізгі миоциттеріне жақындап онымен өзара түйіседі. Сонымен жүректің өткізгіш жүйесі синоатриалдық түйіннен басталып жеке Пуркинье талшықтарымен бітеді. Бұл заң бойынша атривентрикулярлық түйін автоматясы синоатриялдық түйін автоматиясынан төмен, Гис шоғырының автоматиясы бұдан да төмен, Гис аяқшаларының автоматиясы Гис шоғырының автоматиясынан төмен, ал Пуркинье талшықтарының автоматиясы бұдан да төмен. Бұлардың автоматиялық дәрежесі өздігінен туатын қозу санына байланысты болады. Жүректің өткізгіш жүйесі құрамындағы бөліктердің қайсысына болмасын өздігінен қозатын автоматиялық қасиеті тән болады.Бірақ олар бірдей емес, жүрек автоматиясында айырмашылық градиент болады. 1883 ағылшын ғалымы В.Гаскелл жүректің өткізгіш жүйесіндегі бөлімдер синоатриалдық түйіннен алыстаған сайын олардың автоматиялық қасиеті дәрежесі төмендейді деген тұжырымға келді (автоиатия градиенті заңы) Демек, синоатриялдық түйінде өздігінен туатын қозу саны өте төмен. бұл сан жүрексоғуының жиілігіне сәйкес келеді. Демек, жүрек соғуы осы түйінде туатын қозуға байланысты. Әдетте өткізгіш жүйенің синоатриялдық түіннен басқа бөлімдері өздігінен қозбайды, синоатриялдық түйін олардың автоматиялық қасиетін басып, өздігінен қозуына жол бермейді. Сондықтан бұлар тек синоатриалдық түйіннен шыққан қозуды өткізеді. Өткізгіштік дегеніміз – қозуды белсенді күйдегі аймақтардан тыныштық күйдегі аймақтарға өткізу қабілеті. Жүректің өткізгіштік қасиеті электротониялық табиғатқа ие. Ол атиптік және жұмысшы миокард жасушалар арасындағы нексустардың және кардиомиоциттерді бөліп тұратын қосымша пластинкалардың төменгі электрлік кедергісімен қамтамасыз етіледі. Нәтижесінде, кез келген аймақты табалдырықтан жоғары тітіркендіру миокардтың түгел қозуын тудырады. Бұл жүрек бұлшықетінің ұлпасын жекелеген жасушаларға (функционалдық синцитий) морфологиялық түрде ажыратылған деп санауға мүмкіндік береді. Жүрекшелер бойынша қозуды өткізу жылдамдығы 1 м/с. Қарыншалар бойынша қозуды өткізу жылдамдығы 0,8 м/с. Қозу толқыны Кис-Фляк түйінінде ерекше ет торшалары - пейсмекерлерде - пайда болады да, жүрекше еттеріне электрлік жолмен тарап, Ашофф-Тавар түйініне жетеді. Одан әрі қозу толқыны Гис шоғыры арқылы бүкіл қарыншаға тарайды. Жүрек еті қозуды әлсіретпей (декрементсіз) өткізеді және оқшауламай бар-лық ет талшықтарына жая таратады. Қозуды өткізу жылдамдығы жүректің әр түрлі бөліктерінде бірдей емес. Жылы қаңдылар жүрекшелері кабырғасымен ол секундына 0,8-1 м, қарыншалар қабырғасымен - 0,8-0,9м, қарыншалар өткізгіш жүйесімен 2 - 4,2 м жылдамдықпен тарайды. Салыстыру мақсатыңда қаңқа еттеріңде қозудың 4,7- 5 м/сек жыддамдықпен тарайтыньш айтьп өтейік. В.Гаскеллдің автоматия градиенті.Жүректің өткізгіш жүйесіндегі бөлмдер синоатриалдық түйіннен алыстаған сайын автоматизм дәрежесі азая түседі. Синоатриалдық түйін – І реттік ырғақ жүргізушісі (60-80 имп/мин). Атриовентрикулярлық түйін – ІІ реттік ырғақ жүргізушісі (30-40 имп/мин). Гис шоғыры - 30-40 имп/мин. Гис шоғыры - Пуркинье талшықтары - 20имп/мин. 4.Жүрек бұлшықетінің жиырылу ерекшеліктері, «Бәрі немесе ештеңе емес заңы» (И.Боудич). Жиырылу дегеніміз еттің белгілі бір тітіркендіргіш әсерінен ширығуы (қатаюы және қысқаруы) Қаңқа еттің жиырылу күші яғни амплитудасы тітіркендіргіштің күшіне байланысты. Тітіркендіргішткүшін біртіндеп өсірсе еттің жиырылуы оған сәйкес күшейеді. Жүрек етінің жауабы тітіркендіргіш күшіне байланысты емес. Жүрек еті тітіркендіргіштің қозу табалдырығына бар күшімен жауап береді. Тітіркендіргіш күшін біртіндеп одан әрі күшейткенде еттің жиырылу күші өзгермейді. Ал қозу табалдырығынан төмен күшке жауап болмайды. Бұл заңдылықты боудич ашқан. Оны все или ничего заңы деп атайд. Жүрек еті талшықтарының аралығынды нексус жалғамасы болмағандықтын бір миоцит қозса болғаны ӘП нексустар арқылы көптеген миоциттерге жайылып үлгереді де бәрі бір мезгілде бар күшімен жиырылады. Сөйтіп жүрек миоциттері сицитий тәрізді қызсет еиеді Жүрек етінің түгел не түк жоқ заңына бағынбайтын жері де бар. Бұл көбіне миоциттер ішінде өтетін үрдістерге байланысты. Тітіркендіргіш күшін бірқалыпты ұстап оның жиілігін біртіндеп көбейтсе алғашқы кезде еттің жиырылу күші тітіркендіргіщ санына қарай арта түседі. Мұны боудич сатысы деп атайд. «Жүрек заңы» Филогенез барысында жүрек етінде жиырылу күшін жүрекке қайтып оралған қан мөлшерінің көбеюіне, артериялардағы қысым деңгейінің жоғарлауына байланысты арттыратын қабілет қалыптасқан. Бұл орта жағдайына бейімделудің бір түрі, себебі аталған жайттер дене жұмысы кезінде және түрлі эмоциялар жағдайында туындайды. Тыныштық жағдайларындағы организмнің жүрегі босаңсып (диастола) жиырылар алдында жүрек еті талшықтарының белгілі бір ұзындық шамасы (бастапқы ұзындық) болады. Жүрекке қан оралымы көбейсе немесе артериялардагы қысымның жоғарылауына байланысты онда қан іркелсе, жүрек қуысы керіліп, жүрек еті талшықтарының бастапқы ұзындығы үлкейеді. Қан оралымы неғүрлым көп, ал артериялардағы қысым неғүрлым жоғары болса, соғұрлым ет талшықтарының керілу деңгейі арта түседі. Неміс ғалымы Отто Франк пен ағылшын ғалымы Эрнест Старлинг алғаш рет жүрек еті неғүрлым көбірек созылса, оның соғұрлым күштірек жиырылатынын дәлелдеді. Жүрек етінің бұл ерекшелігін «жүрек заңы» деп атады. Демек, жүрекке қан неғұрлым көп оралса, ол соғұрлым қанды көп айдайды. Осыған байланысты жүректен қуылатын қан мөлшері венамен оралатын қанның мөлшеріне қарай өзгеріп отырады да, оң және сол қарыншалардан қуылатын қанның жалпы көлемі бірдей деңгейде сақталад 5.Жүрек қызметінің ішкі және сыртқы реттеуші механизмдері туралы түсінік. Жүрек бір бірімен біте байланысқан үш түрлі механизм арқылы реттеледі: Жасуша ішінде интрацеллюлярлық- Реттелудің жасуша ішілік механизмі Жүрекке шамадан тыс көп жүктеме әсер еткенде (мысалы, үнемі бұлшықет жұмысы кезінде) кардиомиоциттерде жиырылғыш ақуыздардың биосинтезі күшейе түседі. Сонда миокардтың жұмысшы (физиологиялық) гипертрофиясы туындайды (мысалы спортсмендерде, шахтерлерде). Жүрек ішінде интракардиялық Жүректен тыс экстракардиялық- Жүректің экстракардиялық реттелу вегетативтік жүйке жүйесінің симпатикалық және парасимпатикалық жүйкелер арқылы атқарылады. Жүректің экстракардиялық реттелуі Кезбе жүйкесі әлсіз қозғанда жүрек ырғағы бәсеңдейді, ал қатты қозғанда жүрек тоқтайды. Кезбе жүйкесінің әсері аяқталған соң жүрек қызметі қайтадан қалпына келеді. Симпатикалық жүйкелер қозғанда жүрек соғуы жиілейді, жүректің жиырылу күші жоғарылайды, жүрек бұлшықетінің тонусы мен қозғыштығы жоғарылайды, сонымен қатар қозуды өткізу жылдамдығы артады. Интрацеллюларлық реттеу механизмі миокардтың қызмет қарқынының өзгеру жүрекке керекті мөлшерде қанның келіп құюын қамтамасыз етеді. Бұл реттеу механизмі Франк – Старлинг заңы немесе “жүрек заңы” деп аталып кетті. Миокардтың жиырылу күші оның талшықтарының бастапқы ұзындығының дәрежесіне пропорцио-налды, былайша айтқанда диастола кезіндегі миокардтың созылу дәрежесіне сәйкес. Диастола кезінде миокардтың өте кең созылуы жүрекке қанның көбірек келіп құюына мүмкіндік береді. Сонымен бірге миозин талшықтары арасынан әрбір миофибрилдердің ішінен көп актин жіпшелері шығады. Бұл дегеніміз активті нүктелердің немесе “өткелдердің” қанның көбеюі жиырылу кезінде актин және миозин жіпшелерін жалғастырады. Сонымен, миокардтың әрбір клеткасы диастола кезінде қаншама кең керіліп созылса, соншама систола кезінде қысқарады. Сондықтан да жүрекке келіп құйылған вена қанын сондай мөлшерде артерия жүйесіне құйып отырады. Интракардиалдық реттеу–бұл мүше ішіндегі жүрек қызметін реттеудің ең бір жоғарғы деңгейін көрсететін реттеудің жүйкелік механизмі. Жүректе перифериялық рефлекс деңгейді ең бірінші байқаған. Оның доғасы орталық жүйке жүйесіне тірелмей, миокардтың интрамуралды жүйке түйіндерінде бітеді. Егер жылықанды жануарлардың жүрегін бөліп алып, оған келетін жүйкелерді кесіп тастап қарайтын болсақ, оның рефлекстік қасиетін жоймағанын байқауға болады. Себебі мүше ішіндегі жүйке жүйесінің құрылысы және қызметі аз уақыт болса да сақталған. Сондықтан да бұл жүйеде афференттік нейрондар (сезімтал) оның дендриттері миокард талшығында созылу рецептор-ларын құрайды, сондай рецепторлар жүрек қан тамырларында да болады және аралық нейрондар мен эфференттік нейрондардан тұрады. Ал эфференттік нейрондардың аксондары миокардты және жүрек тамырларының бірыңғай салалы еттерін реттейді. Бұл нейрондар бір-бірімен синапстар арқылы байланысады. Сөйтіп, олар жүрек ішіндегі рефлекстік доға құрайды. Барорецептор қолқа доғасында және күре тамырларда орналасады. Олар қан қысымын реттеп отырады. Мысалы, артерияларда қан қысымы жоғарыласа, барорецепторларда пайда болған сигнал тамыр жиырылушы (қозғаушы) орталыққа барып, тамырдың тонусын төмендетеді. Экстракардиалдық реттеу-бұл реттеу орталық жүйке жүйесінен келген импульстер кезеген және симпатикалық жүйкелер арқылы іске асырылады. Барлық вегетативтік жүйке жүйесі сияқты жүрек жүйкелері де екі нейрондардан тұрады. Бірінші нейронның дене өсінділері кезеген жүйке өсінділерінен тұратын (парасимпатикалық бөлімде) сопақша мида орналасады. Осы нейрондардың өсінділері жүректің нейромуралды түйіндерінде бітеді. Симпатикалық жүйке бөлімінің бірінші өсінділері (импульсті жүрекке апаратын) жұлынның көкірек бөлігінің бесінші сегментінің бүйір өсіндісінде орналасады. Ал осы нейрондардың өсінділері мойын және жоғарғы кеудедегі симпатикалық жүйке түйіндерінде аяқталады. Осы түйіндерде жүрекке бағытталған екінші нейрондар болады. Кезеген жүйкенің жүрекке тигізетін әсерін ең алғаш зерттегендер ағайынды Веберлер (1845 жыл). Осы жүйкені тітіркендіргенде жүректі тоқтатып тастауға дейін апарады. Егер электр тоғымен кезеген жүйкенің кесілген шеткі бөлімін тітіркендірсе, жүректің баяу жиырылатындығын байқауға болады. Бұл құбылысты кері хронотропты деп атайды. Бір мезгілде жиырылу амплитудасы да азаяды, мұны кері инотропты әсер деп атайды. Кейде кезеген жүйкені қатты тітіркендірсек жүрек жұмысы ұзақ уақыт бойы тоқталады. Осы мезгілде жүрек етінің қозуы төмендейді, ал оның қалпына келуі үшін тітіркендіргіш күші қатты болуы тиіс. Бұл қозу процесінің төмендеуін кері батмотропты әсер деп атайды. Кезеген жүйкені ұзақ уақыт бойы тітіркендіргенде жүректің қозуы бас кезінде тоқталса да, қайтадан бұрынғы қалпына келеді. Бұл құбылысты жүректің кезеген жүйкенің әсерінен “сытылып шығуы” деп атайды (ускользания). 6.Жүрек қызметіне кезбе және симпатикалық жүйкелердің әсері. Симпатикалық жүйке жүйесінің жүрекке әсерін ең алғаш зерттеген ағайынды Циондар (1867), ал одан кейін И.П.Павлов. Бұл жүйкені тітіркендіргенде жүрек жұмысы жиіленеді (оң хронотропты әсер деп атайды), қозуды күшейтеді (оң батмотропты әсер). Тітіркендірудің латентік кезеңі 10 секундқа тең. жүктеу/скачать 238,39 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|