1. Қимыл-әрекеттің кімнен басталғандығын атап көрсетеді. Мысалы:
душпаннан қашты, сізден қашты; жіптен секірді, сымнан секірді; оттан қаргыды. Жауыздардан қашып келе жатып, ке- неттен тап болганымды қарашы (Сейфуллин).
2.
Еңбектен қашу, сырт қалу мағынасын білдіреді. Мүндай соз тіркестерінің бағыныңқы
сыңарларында кобінесе қимыл-есімдер жүмсала-
ды. Мысалы:
Мал багудан қашу, егін егуден қашу. Еңбек қылудан, қызмет қылудан қашып еріншек атанып, ез атанып, ырысқа дуспан болады. (Абай).
П ы сы қтауы ш ты қ қаты н аста ж үмсалаты н
шығыс жалғаулы соз тіркестері мынадай мағьі-
наларда ж үм салады : 1. К олем дік қаты насты
білдіреді. М үн дай м ағы н ан ы білдіретін соз
тіркестерінің бағыныңқы сыңарларында көлемдік,
мекендік мәні бар сөздер қолданылады. Мыса-
лы:
уйден қаіиу, қудықтан шь.гу, арбадан тусу, қайықтан секіру, арықтан аттау, уйдің төбесінен қаргу. Он екі эс-эс
турмеден қашып шыққан (Сей-
ф уллин).
Алтын наганы ж арқырап шанадан ақырын тусті (Нүрпейісов).
2. Себебін білдіреді.
Мысалы:
қорыққандықтан қашты, уялганнан секірді, қаж ет болганды қт ан т уст і, ауа жетпегендіктен шықты, лажы жоқтықтан ерді. Сары мүрт
қорыққанан қашып ала жөнелді (Тоқ-
мағамбетов). 3. Кездесу, кезігу, күтіп алу мағы-
насындэ.
Алдынан шыққан меньшевик эсерлерге қолын да берместен өтіп кетті (Шашкин). 4.
Үрла- ну, жасырыну, көзге туспеу магынасында жумса- лады. Мысалы:
терезеден шыгу, жабдықтан тусу, балконнан секіру. Үйінің жабдыгынан тусіп, қай- та шыга алмай, қолга тускен (Сейфуллин).
П си хи калы қ сезім ді, қалы пты білдіретін
етістіктердің ішінен
қорқу, сескену, имену, қысы- лу тәрізді етістіктер мағыналық жағынан ерекше
топ қүрайды. Бүл етістіктер оздерінің тура ма-
ғыналарында тек қана шығыс жалғаулы создерді
меңгереді. Ойткені бүл етістіктер негізінен, белгілі
бір істің, уақиғаның, жағдайдың себебін білдіреді.
Мысалы:
Сонда өрттен қорқып, қаіиып шыққан елді қугызып журіп сабатын, Қонайга жеңгізіп берген едік (Әуезов).
Ш ығыс жалғаулы создер мен бүл тәрізді
е т іс т ік т е р д ің б а й л а н ы с ы н а н қ ү р а л ғ а н сөз
тіркестері мынадай мағыналарды білдіреді: 1.
Себептілікті білдіреді. Мүндай соз тіркестерінің
бағыныңқы сыңарларында себептіліктің мәнін
ашып көрсететін есімше түлғалы сәздер қолда-
нылады. Мысалы:
Журттың урганынан қорқып тез тобырга көз жіберген (Сейфуллин).
