410
М ОРФОЛОГИЯ
лы п, тек сондай жаппы грамматикалық м ағы на-
ға сәйкес мән білдіре алатын әр түрлі қосы м ш а
тұлғалар арқылы түрленеді, басқа сөздермен бай-
ланы сқа түседі, сөйлем құрайды.
М іне, осыдан келіп сөздің екі түрлі сипаты
айқындалады: біріншіден, сөздің ұғымдық сипа-
ты, яғни белгілі бір лексикалық мағынаны (әңгіме
лексикалы қ мағы налы создер жайында) білдіруі,
сол арқы лы оны ң ж алқы лы қ, жекелік сипаты
ж әне тілдің создік құрам ы ны ң бір единицасы
ретінде лексикалы қ корсеткіш болуы, екіншіден,
сөздің л екси кал ы қ м ағы насы ны ң жалпылануы
негізінде және басқа сөздермен әр түрлі тәсілдер-
мен байланысқа түсіп грамматикалық сипат алып,
сөйлемнің (ойды білдірудің) құрылыс материал-
дары ретінде қолданылуы, сөйтіп, бұл екі сипат-
ты ң диалектикалы қ бірлікте омір сүруі тілдің
қо ғам ды қ қаты нас құралы қызметін атқаруға
негіз болады. Сондықтан да сөйлемдегі сөздердің
бір-бірімен болып тұрған грамматикалық байла-
ныстарын үзсек, грамматикалық тұлғаларын апып
тастасақ, сөйлем ойды білдірмей қалар еді, тек
жекелеген ұғымдардың байланыссыз жиы нтығы
ған а болып ш ы ғар еді. М іне, осыдан келіп лек-
сикология мен грамматиканың өзара ерекшелік-
тері мен бір-бірімен байланысы, диалектикалы қ
байланы сы айқындалады . Бұл арада әңгіме тек
лексикология мен грамматика жайында ғана емес,
жалпы тіл білімінің барлы қ салалары мен тілдік
деңгейлердің ара қатынастары туралы.
Тіл білімінің қай саласын алсақ та, оның зерт-
теу объектісі я тікелей, я жанама түрде сөзге келіп
тіреледі. Өйткені сөзде фонетикалық қасиет (ды-
быстық комплекс) те, лексика-семантикалық қаси-
ет (ішкі м ағы на) те, созжасам қасиеті (жаңа сөз,
я жаңа мағына, яғни деривациялық мән) де, грам-
м атикалы қ қасиет (морф ологиялы қ құрам мен
құры лы сы , создердің түрленуі, сол аркылы бір-
бірімен байланы сқа түсіп, алуан түрлі граммати-
калық мағыналар білдіріп, сейлем құрауы) те бір-
бірімен қабысып, қабаттасып келіп отырады.
Сөз ж оқ, сөз - ең алдымен лексикологияның
тікелей ж әне басты объектісі. Ойткені тілдегі
создік құрам, оны ң баюы, дамуы, соз мағы нала-
ры ны ң түрлері мен озгеруі, дамуы т.б. сияқты
сөздің тікелей басындағы қасиеттері лексиколо-
гия саласы нда қаралып, шешімін табады. С он-
дай -ақ, сөз - созжасам саласыны ң да тікелей
объектісі. Тіліміздегі создердің барлы ғы да бір
кездері белгілі тәсілдермен жасалған. С ондай-ақ
әр түрлі тәсілдер арқылы жаңа соз жасау пробле-
масы, соз мағы насы ның озгеруі арқылы да жаңа
сездің пайда болуы, сойтіп, тілдің создік құра-
мын байыту процесі де созге тікелей қатысты
қасиеттер болып табылады.
^ Ал,
Достарыңызбен бөлісу: