П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| неше? нешінші? қаншасы?
сөздері жатады. Д е- мек сұрау есімдіктері мағыналары тым жалпыла- ма түрде берілетін кім? не? сияқты субстантивтік ж ән е қай? қайсы? деген атрибутивтік сөздерден тұрады. Сұрау есімдіктері осылай субстантивтік ж әне атрибутивтік сөздер болып келуі негізінде заттың атын білу үшін қойылатын сұрақтар және затты ң белгісін білу м ақсаты н да қой ы латы н сұрақтар болып екі жікке бөлінеді. Сұрау есімдіктерінің бәріне бірдей тән өзіндік ерекш елік деп айтарлықтай бірыңғай морфоло- гиялы қ түрленуі не синтаксистік қы зметі жоқ. Олар қай сөз табы на байланысты сұрала айтыл- са, сол сөз табы ны ң орны на қолданылады. С он- дықтан олардың грамматикалық формалары мен синтаксистік қы зметтері сол жауап боларлы қ сөздерінің қасиеттеріне байланысты ғана белгі- ленеді. М әселен, кім? не? сөздері зат есімдерше түрленіп, солардай қызмет атқаратын болса, қай? қандай? сөздері - сын есім сияқты , қалай? қай- да? қайдан? қашан? сөздері - үстеулер сияқты , қанша? неше? нешінші? қаншасы сөздері сан есім- дер сияқты морфологиялық түрлену формаларын қабылдап, синтаксистік қызметтері де сол сөз тап- тарымен бірдей болып келеді. М ысалы: - Жоқ, білгем жоқ. К ім деген екен ? - Қасен деген жігіт дейді (Аймауытов). - Иә, ол қандай аурудан қайтыс болдъР. - Көкірек ауруынан (Исабеков). - Жастардан қанша кісі барасыздар ? - Отыз-қырық болар (Аймауытов). - Жамал қайда кет кені - деп шүбэланып сұрай бастады. Ш олпан да һеш нәрсе білмегенсіп: - Ж амалж ан тысқа шыққан шығар. (Дула- тов). Демек, сұрау есімдіктерінің өзге есімдік сөздер тобы нан бөліп алатындай іштей грамматикалық бірлігі болмайды. Белгілі бір формалар не қы з- меттер арқылы бастары бірікпейтін сөздер болып саналады. Яғни, сұрау есімдіктерінің басын қосып біріктіріп тұратын негізгі белгі - олардың сұрау- л ы қ мәнде қолданылуы. С өйлемнің жалпы м ағы налы қ ерекшелігіне ж әне қолданылу өзгеш елігіне қарай сұрау есім- діктері кейде өзінің негізгі сұраулық мағынасын бермейді. Я ғни заттар мен құбылыстар амал, ме- кен, мезгіл т.б. ұғымдар дәрежесінде қолданыла- ды. Ондайда бұл есімдіктерге жауап болатын сөзд ер қаж ет етіл м ей д і де, ол жауап сұрау есімдігінің өз бойынан жалпылама түрде сезілетін заттық және белгілік, мекендік не мезгілдік, экс- прессивтік т.б. м ағы налары арқылы беріледі. Кім көрінгені би болып, малымызды талап ала берді (Аймауытов). жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|