корер ме еді солар?!
(М үсірепов).
Де
көмекші етістігі арқылы жасалған күрделі
етістік құрамында келіп,
м а /м е
сұраулық демеу-
ліктері болж алды қ м ағы н а үстейді:
келе ме
деймін? болар ма екен деп
(дәмеленіп еді).
Ш е
сұраулық демеулігі есім создермен, үстеу-
мен, етістікпен тіркесіп келіп сұраулық мән бе-
реді. -
Бозбалалар неге өлең айт пайды?- Қьіздар
ше?
(М айлин). -
Билер
ше? Бидің бэрі жемтік
емес пе
? (Әуезов).
10.1.3.2. Күшейткіш демеуліктер
К үш ей ткіш д ем еуліктердің қатары н а
-ақ,
-ау, -а й , ә с ір е с е , да / д е , т а / те
шылаулары
жатады. Күш ейткіш демеуліктері сөйлемге, ай-
ты лған ой ға күш ейту мәнін қосу үшін қолда-
нылады.
Өлеңге әркімнің-як, бар таласы
(Абай).
Жарасбайэсіресе, м о л іиығынмен, әупіріммен ор-
нында қалды
(Әуезов).
Тынъиитықты бүзып жау
тисе, Ж ауға біз
де т иеміз
(Жамбыл).
Бай ауылда
жоқ мінез кәріп, таңданып
та қояды
(Мүсірепов).
-ақ
демеулігі - тілде жиі қолданылатын шы-
лаулардың бірі. Бұл шылау өзіне қатысты, я ғн и
есім сөздерге, үстеу сөздерге тіркесіп, олардың
мағынасын күшейту немесе ой екпінін түсіру үшін
жұмсалады.
Күшті-ақ екен, жарықтық!(Жа
роков).
Сүйемін туған тілді, анам тілін, Бесікте жатқа-
нымда-ақ берген білім
(Торайғыров).
-ай демеулігі адам ны ң әр түрлі коңіл-күйін
білдіру үшін қолданылады, көбіне аяу, таңырқау
мәнінде қолданылады. -айдемеулігі зат есім мен
сын есімдерге тіркесіп, оқшау соз ретінде қызмет
атқарады.
Сары алтын, сопы меруерт, қарағы м -ш
(Ақан Сері).
Таласпа, ж аным
-ай,
қолыңнан кел-
меске
(Абай).
Ж амандар өтірікші өсегі көп, Ел-
жүрттың іріткі салар арасында-ші
(Сүйінбай).
ОДАҒАЙ
563
-аудемеулігі есім сөздермен, етістік, одағай
сөздермен тіркесіп, қуану, ренжу, күйіну м ағы -
наларын үстейді.
Қалай апарамыз, қарағы м -яу,
біздің қолымыздан не қеледі
(М үсірепов).
Құдай-
ау, қайда сол жылдар, Махаббат қызық м ол жыл-
дарУ.
(Абай).
Әсіреседемеулігі сөйлемге күшейткіш мағы-
на үстейді.
Достарыңызбен бөлісу: |
