1 1 .3 . О Д А Ғ А Й С Ө З Д Е Р Д І Ң И Н Т О Н А Ц И Я Л Ы Қ
Е Р Е К Ш Е Л І К Т Е Р І
О дағай сөздер басқа сөз таптары мен салы с-
ты рғанда әуезділікке, ы р ғаққ а, эм оц и он алды қ
құбылмалыққа, интонацияға өте бай. Олар көркем
ш ығарма тілінде (әсіресе диалогтарда) көп кезде-
седі. Ал публицистика, ғылы ми стильде ж азы л-
ған ш ығармаларда сирек қолданылады. О дағай-
лар кейде бір ғана дыбыстан да тұрады. Қ азақ
тіліндегі дауысты дыбыстардың бәрі бірдей ода-
ғай м ағы насы нда жұмсала бермейді. Дауысты
дыбыстардан т е к ә ,
а, о,
дыбыстары ғана одағай
мәнінде жұмсалады да ұ, ү, у,
о, і
дыбыстары
одағай жасай алмайды. Алы дыбысы одағай қыз-
метінде сирек кездеседі
(ы-ы-ы, солай де!)
Тіліміздегі көп мәнді одағайлардың әрбіреуі
жұмсалатын ыңғайына қарай әр түрлі интонация-
мен айтылады. Бірде созы лы ңқы , баяу, біресе
ж ұлып алғандай тез, жылдам айтылады. Бірде
одағайды ң соңғы буыны ж оғары интонациямен
көтеріңкі айты лса, бірде басқы буыны ерекш е
екпінмен айтылып, соңы баяу ырғақпен тынады.
Ойбай!
одағайы үрку, ш ош ы ну м ағы насы нда
жұмсалса, онда екпін бірінші буы нға қойы лады
да, сөздің өзі жұлып алғандай, тез, жылдам ай-
тылады. Егер таңырқау,таңдану мәнінде жұмсай-
тын болсақ, онда екпінді, керісінше, соңғы буы-
нына ауыстырып соңғы
“а”
дыбысын мейлінше
созып айтамыз
(ой-ба-а-ай).
О дағай құрам ы ндағы кейбір дыбыстардың
созылыңқы, ерекше интонациямен айтылуы - сол
одағайлардың м ағы насы н күшейту мақсатымен
жұмсалады.
Әггеген-е-е-е! Бэрекелде-е-е!
Сөйтіп,
кейбір көп мәнді одағайларды ң семантикалы қ
сипатының құбылуы олардың айтылу мелодика-
сына, интонациялы қ ы рғаққа байланысты бола-
ды. Осындай ерекш елік одағайды ң сөйлемдегі
орын тәртібіне де (сөйлем нің басында ма, орта-
сында ма, соңында ма) байланысты.
Достарыңызбен бөлісу: |
