П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет70/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

1.4.3.3. Үнді дауыссыздар
Үнді дауыссыздардың үндесім варианттарына 
ортақ жасалым белгілер - дауыс қатысы, жасалу 
о р н ы ж ә н е ж а с а л у т ө с іл і. Ал ү н д е с ім
варианттары н б ір-бірінен болектеп тұраты н 
айы ры м белгілер - тілдің ілгер ін д і-кей ін д і, 
еріннің еріндік-езулік қалпы (суреттер қатаң 
дауы ссы здарды ң үйлес сы ңарлары м ен бірге 
беріледі).
М дауыссыз дыбысының үндесім түрлері
Жуан езулік түрі: МАЛ, М ЬІС т.б. 
(16-1-
сурет)
Ж асалы м ы : 
қ о с е р ін ө за р а ж ы м д а с а
тоғысады (1), жасалу орнына қарай ерін-ерінді; 
тіл ауыз қуысында кейін шегініп жатады (8), 
тілдің қатысына қарай кейінді; дауыс желбезегі 
мол тербеледі (5-2), желбезек қатысына қарай 
тербелімді; ерін жазылы п (езу тартыгі) барып 
(1-3) жасалады, ерін қатысына қарай езулік дыбыс 
болып табылады.
Айтылымы: 
қос ерін өзара бос.тоғы сады , 
тоғы сы м күшіне қарай бос тоғы сы ңқы ; ауыз 
қуысы мен комей қуысы қосылып кетеді, үстеме 
жасалым орнына қарай көмей қуысты дыбыс 
болып табылады.
Естілімі: 
қос еріннің тоғысымы бос леппен 
аяқталады , тоғы сым бітіміне қарай бос лепті; 
дауыссыз ыңыл дыбысталады, үн қатысына қарай 
үнді; әуез қатысына қарай жуан және езу әуезді 
дыбыс болып табылады.
М жуан езулік түрінің айырым белгілері
Ж асалым белгілері: 
ерін (е р ін -е р ін д і), 
тоғы сы ң қы , кейінді, тербелімді (үнді), езулік 
дауыссыз дыбыс.
Айтылым белгілері: 
бос тоғы сы ңқы , көмей 
қуысты дауыссыз дыбыс.
Естілім белгілері: 
бос лепті, үнді (ыңыл), 
жуан, езу әуезді дауыссыз дыбыс.
Жалпы сипаттамасы: 
ерін (ерін -ерін ді), 
тоғысыңқы, үнді, кейінді (жуан), езулік дауыссыз 
дыбыс.
Ж іңіш ке езулік түрі: М ЕН , М ІН Е З т.б. 
(16-
2 -сурет)
Ж асалы м ы : 
қ о с е р ін ө з а р а ж ы м д а с а
тоғысады (1), жасалу орнына қарай ерін-ерінді
тіл ауыз қуысында ілгері итініп жатады (6), тілдің 
жаты сына қарай ілгерінді; дауыс желбезегі мол 
терб елед і (5 -2 ), ж ел б езек қ а ты сы н а қарай
тербелімді; ерін жазылы п (езу тартып) барып 
(1-3) жасалады, ерін қатысына қарай езулік дыбыс 
болып табылады.
Айтылымы: 
қос ерін өзара бос тоғы сады
тоғы сы м күшіне қарай бос тоғы сы ң қы ; ауыз 
қуысы мен көмей қуысы қосылып кетеді, үстеме 
жасалым орны на қарай ауыз қуысты дыбыс 
болып табылады.
Естілімі: 
қос еріннің тоғысымы бос леппен 
аяқталады , тоғы сым бітіміне қарай бос лепті; 
дауыссыз ыңыл дыбысталады, үн қатысына қарай 
үнді; әуез қатысына қарай жіңіш ке және езу 
эуезді дыбыс болып табылады.
М ' жіңішке езуліктүрінің айырым белгілері


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет