П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| иді
(Әуезов). Әбіиі тәрбиелі үстамдылық көрсетті (С онда). Өз ә к е с і ... кат ал, кәрлі әкесі (Сонда). Өңшең әнші, ойнақты топ домбыраларын аспанға көтереді (Сонда). Ол нам азға да онша қүнт ақ- ты кісі емес(А ймауытов). Ақбілек еркелі, назды, майда үнін созып... (Сонда). Текті жігіт тек жүрер (Мақал). Мен кескекті ердің сойымын. (Махамбет). Тіліміздегі түрлі асыл тасты бұйы м дарға, әш екейлі сәндік заттарға қатысты туынды сын атаулары өзалды на тағы бір жеке топ құрайды, мысалы, мыналар:луА*/с/ш погон, алтынды кежім, алтынды шолпы, ш ілтерлі сы рға, зерлі оры н- д ы қ , жезді түйм е, бөрілі б айрақ, күміст і садақ, оқалы ким еш ек-ш арш ы , кестелі отау т.б. Күн астында алтынды, күмісті погондары жалт-жұлг етеді (Әуезов). А рғы м ақ ат бізде бар, Алтынды кежім сізде бар Жаптыртқалы келгемін. (Қамбар батыр). Ы қпалы жүрген ер еді, Алтынды қылыш будырған (К енесары Наурызбай). Зерлі орындық үстінде (Доспамбет). Бөрілі байрақ ас- тында... Бөрілі найза үстаса... (С үйінбай).' Ақ гимнаст еркаға жезді т үйме т аққан (Әуезов). Бастарында оқалы, кестелі аппақ кимешек-шар- шылар (Сонда). Құлақтағы шілтерлі, алтын сыр- ғалары тынымсыз жалтырайды (Сонда). Әмір келіп, Үмітейдің қүшағында кестелі отауға кірген (Сонда). Сөзж асамды қ бұл -ды/-ді, -т ы /-т і, -лы /лі форманты арқылы есім негізден қалыптасқан жо- ғары дағы лар іспетті туынды сын атауларының мына бір тобы тілімізде жалпы халы қты қ по- этикалық өң, байырғылы қ сипат алған, көбінесе тұрақты тіркес түріндегі фразеологизмдік орам- дарда кездеседі. М ұндай мәнді ж аңа сөзжасам- дардың кейбір үлгілерін төмендегі мысалдардан көруге болады. Арқанды атқа кісенім, Байлаулы атқа пішенім (Бердіқож а). Семіз ат, қомды түйе, қүйрықты қой, тіске ж үмсақ м илы п алау(Л әниял).А т алы сөзге арсыз таласады (Аймауытов). А лалы сақа менен ақты асыққа Таласып бетін жасқа жу- ған інің (Ш әңгерей). “Торқалы той, топырақты ө л ім ” дегенге келгенде... (Әуезов). Биік стол үстіне алалы мақпал жабылыпты (Сонда). Қоға - мы күшті ер еді, Киімді бала тудырған (Кенеса- ры Наурызбай). Ж оғарыдағы сияқты құрамда келетін туын- ды сын атауларының ішінде әдеби тілдік норма- ға бұлай үнемі сәйкес келе бермейтіндері де ара- тура ұшырасады. Ж алпы жұрттық қолданыс ала қойм аған ондай жекелеген сы нды қ туылымдар кобш есе ақы н , ж азуш ы лар ш ы ғарм алары нда өзін дік бір стиль ерекш елігі ретінде нем есе жергілікті сөйлеу тәжірибесінде (яғни кейбір го- ворда) кездеседі. Кейбірін олардың, мысалы, мына төмендегі сөйлемдерден көруге болады. Дәрмен т ағы да үтықты дау бастады (Әуезов). Ірікті тобын Қүнанбай қосып жіберді (Сонда). Оразбай түкпірлі тәсіл ойлап қалғандай (Сонда). Аталмыш бұл -лы /-лі, -т ы/-т і жұрнағы қазір қазақ тілінде көп қолданыла бермейтін сыза, сы- зат сияқты гидронимдік сипаттағы көне жеке атауларға ж әне кейбір киім үлгілеріне қатысты белгілі бір аймақта ғана (оны ң өзінде де жалпы сирек) жұмсалатын б ай ы р ғы тш с/яа сөзіне жал- ғаны п та жаңа сын атауын жасайды. жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|