Сəуір–мамыр–маусым 1996 жылдан бастап шығады Жылына 4 рет шығады

40 
ның дəстүрлі мектептері қалыптасты. Солардың тəжірибесін, өнегесін игерген қазіргі қазақ əдебиеті-
нің  қол  жеткізген  сапалы  жетістіктері  де  аз  емес.  Əсіресе  аталмыш  кезеңдегі  роман  жанрын  зерт-
теу — аса маңызды мəселе. Қазақ романдарына кесек характер, күшті образ, көркемдік ізденістер фи-
лософиялық  сипаттың  басым  болуы  өркендеген  əдебиетіміздің  өміршеңдігін  дəлелдейтін  ақиқатқа 
жатады. 1970–80-жылдары ұлттық əдебиетімізге өзіндік үнімен, суреткерлік қолтаңбасымен, соны із-
деністерімен,  ерекше образдарымен жаңа  сипаттар  əкелген  қаламгерлер  тобы келгені  əдебиет  тари-
хынан белгілі. Бұл буынның прозада өзіндік табыстары баршылық екенін айта кету лəзім. Осы қалам-
герлер  қатарынан  ХХ  ғасырдың  алпысыншы  жылдарында  əдебиетке  келген  қаламгерлердің  біре-
гейі — Қабдеш Жұмаділов. Əдеби өмірін ақын ретінде бастап, 1967 жылы біржолата ауысып, бірқа-
тар əңгіме, повестер мен бірнеше романдарды дүниеге əкелді. Қабдеш Жұмаділов — «Соңғы көш», 
«Тағдыр», «Атамекен», «Дарабоз» романдарымен бірге «Таңғажайып дүние» атты ғұмырнамалық ро-
манымен қазіргі қазақ прозасына ірі көркемдік үлес қосқан суреткер. Жазушының шығармашылығы 
жөнінде баспасөз бетінде айтылған елеулі-елеулі пікірлер бар. Бұл ретте Рамазан Бердібаевтің, Шари-
аздан Елеукеновтың «Тарих пен тағдыр», «Тəуелсіздік тарихшысы», «Телқара», Бақытжан Майтанов-
тың «Тарих тағылымдары», Зейнолла Серікқалиевтің «Роман жəне біз», Н.Ақыштың «Жаны күйген 
халқының тағдырына», «Қазақ елінің қаһарман кезеңі», А.Алпысбаевтің «Ер тағдыры — ел тағдыры» 
жəне күнделікті баспасөз бетінде жарық көріп жүрген мақалалары əр уақытта ескеріліп отырады. Жа-
зушы өзінің шығармашылығы, туындыларының қалай дүниеге келгені туралы «Таңғажайып дүние» 
атты ғұмырнамалық романында жан-жақты тоқталған. 
Төл шығармамызда өзіндік жазу стилі, сөз саптау мəнері, образ жасау тəсілі қалыптасып болған 
аға буын қатарындағы қаламгер шығармашылығының бір ерекшелігі — оның көтерген мəселелерінің, 
таңдаған тақырыбының сонылығы. Қабдеш Жұмаділов өзі туып өскен жері — Шығыс Түркістанның 
тарихын зерттеп, оны көркем дүниеге айналдыруды өзіне мақсат еткен. Шығыс Түркістан тарихы — 
əлі күнге дейін тарих ғылымында да, əдебиетте де жете зерттелмеген мəселе. Бұл өлкенің өзіндік бай 
тарихы  бар.  Ол  жайлы  жарық  көрген  бірқатар  еңбектерді  атап  өткен  орынды.  Осы  өлкенің  тарихи 
өміріне арнап жазған «Соңғы көш» роман-дилогиясы туралы автордың өзі былай дейді: «Осы ғасыр-
дың жуан ортасына дейін қазақтың көшпенді өмірі сақталып келген сонау Шығыс Түркістан жерінде 
туып өстім. Цивилизациядан шалғай жатқан елдің тұрлаусыз тағдыры, құландай үріккен көшпелі ха-
лықтың шегаралары көктей өтіп, əрі-бері жөңкілуі, ұлттық езгі мен отаршылдық саясаттың небір тү-
рі,  қуғын-сүргінге,  атыс-шабыс,  ашаршылық,  ақыры  қорлыққа  шыдамаған  халықтың  тоз-тоз  болып 
бостандыққа ұшырауы — бəрі-бəрі бастан кешкен, дəмін татқан жайларымыз... «Соңғы көшке», міне, 
осы оқиғалар арқау болды»
2
. Сондықтан да бұл романды автор өзінің өмірі, төтенше тағдыры деп са-
найды. Романда Шығыс Түркістан мемлекетінің күйреп, Қытай коммунистерінің сол өлкеге ену кезе-
ңі, яғни елуінші жылдан бастап алпысыншы жылдардың басына дейінгі аралық, қамтылған. Бірақ жа-
зушы осы уақыт аралығымен ғана шектеліп қоймай, ретроспективті түрде тұтас бір халықтың өткен 
өміріне  шолу  жасайды.  Шығармадағы  оқиғалардың  көбісі  Шығыс  Түркістандағы  Тарбағатай  айма-
ғында өтеді. 
Жазушының шығармашылығы жайлы Əкім Тарази пайымдауынша: «Қабдеш — өз ұлтының жа-
зушысы. Енді, міне, өмірден көрген, бастан кешкен сол ұланғайыр мол материал жазушының сарқыл-
мас азығына айналып отыр. Оның басқаларымыздан бір артықшылығы — өзі көрген екі түрлі өмірді, 
екі түрлі қоғамдық формацияны салыстыра зерттеуге мүмкіншілігі бар. Біздің көзіміз үйреніп, етіміз 
өліп кеткен көп мəселеге ол тың көзбен сұңғыла реалистік көзімен қарай білді»
3
. 
Қаламгер  өзінің  роман  жазу  үшін  ұзақ  жылдар  ойланып,  өмірлік  материалдарын  екшеп,  үлкен 
дайындықта болғанын жасырмайды. Дилогияның тұтастығын дəнекерлеп тұрған негізгі арна — қазақ 
халқының Қытай отаршыларына қарсы күресі. Бұл күрес түрлі оқиғалар үстінде үздіксіз жүріп отыра-
ды. Халықтың тəуелсіздігі, елдігі — романның негізгі арқауы іспеттес. Сол дəуірдегі қоғам қайшы-
лықтарын көрсете отырып, оның тұтас бір халықтың тағдырына ықпалын, адам психологиясына, са-
насында  қалдырған  ізін  баса  көрсетуді  мақсаттаған.  Романда  ел  сөзін  айтар  Қанағат  би,  Жасыбай, 
Нартай,  Шəкен,  Тұрсын  бейнелері  бір  топ  болса,  олардың  артынан  келе  жатқан  ұрпақ — Нұрбек, 
Жолбарыс, Естайлар өз алдына бір топ құрайды. Сонымен бірге ел ішінен шыққан жаулардың да бей-
нелері жүйеленген. Олар — Нұғыман, Шөншік, Ермек, Қожан, Хамитов. Бұлар пайдакүнем, мансап-
құмар,  арамза  күштер  ретінде  көрінген.  Енді  бір  кейіпкерлер  тобы — Қытай  саясатын  жүргізуші-
лер — Лан-ке, Ли-хун, Жан-жұн-хуа. Дилогияда əйелдер бейнесі де əртүрлі іс-əрекеттер үстінде көрі-
ніс тапқан. Мысалы: Балжан, Дүрия, Жұпар, Зипа, Торғын, Сақыпжамал, Нұрғаным. Жазушының бұл 
романда образдар жүйесін топтауын шығарманың идеялық-көркемдік табиғатымен бірлікте қарау ке-
рек.  Жол-жөнекей  бірталай  кейіпкерлер  қысылып  та,  қалып  та  жатады.  Ол  кейіпкерлер  эпизодтық 

41 
роль  атқарып  тұрса  да,  романның  негізгі  идеясын  ашуға  қосалқы  үлесін  тигізіп  отырады.  Мысалы: 
Садық, Күдері бейнелері — осы орайда алынған кейіпкерлер. Ал негізгісі қаһармандарды автор ро-
манда бастан-аяқ қатыстырып отырады. 
Қабдеш Жұмаділов романдарының қазақ əдебиетіне əкелген жаңалығын, көркемдік ізденістерін, 
стильдік, сюжеттік-композициялық  құрылым  ерекшеліктерін  т.б. сөз  болғанда ең  басты  назарда  ұс-
тайтынымыз — адам  образының  қаншалықты  дəрежеде сомдалғандығы.  Жазушы  жеке  адамдардың 
тағдырын бейнелей отырып, халық басындағы күрделі кезеңнен мол хабар берген. Адам, адам өмір 
сүріп  отырған  қоғамның  күрделілігін  аша  көрсетуде  жазушының  қол жеткен  табыстары  мол.  Атал-
мыш  туындылар  уақыт  ағынын  көзге  ілмей,  қашанда  оқушы  көңілінен  шығып,  қоғам,  ондағы  адам 
психологиясы өзгерсе де дəл сол қалпында бейнелейді. Жазушы еңбектерінің тақырыптары күрделі 
əрі қызықты болып келеді. Күні бүгінге дейін оқырманының əрдайым жылы қабылдауының, сүйсініп 
оқуының себебі мынада: қаламгер өз туындыларында халықтың тыныс-тіршілігін, күн-көрісін ешбір 
бояусыз, өңдеусіз суреттейді. Əрбір қозғаған проблемасын ашады. Образдардың мінез-құлқын, ішкі 
жан дүниесін оқырманға толыққанды түсіндіруге шебер келетін Қабдеш Жұмаділов секілді жазушы-
лар қазақ əдебиетінде көп емес. 
Романның  тұтас  бойындағы  сюжеттік  желілер  Шығыс  Түркістанда  қызыл  өкіметтің  орнауына 
байланысты  оқиғаның  төңірегінде  топтасқан.  Көшпенді  тіршілік  етіп  отырған  халық  бұл  қоғамдық 
құбылысты қалай қабылдайды? Бес жылдай тəуелсіз өмір сүрген халықтың Қытай отаршылдарының 
саясатына  қарсы  іс-əрекеті  қандай  деңгейде  көрінген?  Аз  санды  халықтың  тағдыры  нендей  күйге 
ұшырады? Бодандықта өмір сүрген халықтың сана-сезіміндегі, психологиясындағы өзгерістер қалай 
көрінген? Қазақ халқының алдында тарихтан біржолата өшіп, жоғалып, құрып кету немесе қайткен 
күнде де елдікті, ұлтын, тілін, мəдениетін сақтап қалу дилеммасы жан алқымға тіреле қойылды. Үл-
кен мемлекеттің бодандығында болудың өзіндік қиындықтары мол еді. Автор көркемдік шындықты 
іздегенде осылай тарихи шындыққа аяқ тірегенін аңғарамыз. 
Əділетсіздік  жайлаған  қоғамның  ащы  шындығы  алға  тартқан  жазушы  сол  ортада  өмір  сүріп 
отырған адамдардың бойындағы өзгерісті, ширығуды, ашу-ызаны суреттейді. Сонымен бірге автор аз 
ғана халықтың Қытай секілді үлкен державаға қарсы тұра алмайтынын да есте сақтаған. Романдағы 
халық  өкілдері  отаршылдықтың  саясатымен  келісе  алмайды,  бірақ  бұл  қоғамдық  құрылысқа  қарсы 
тұру мүмкін емес. Əлсіздер үшін тозаққа айналған қоғамда адамгершіліктің үлгілері жоқ. Халық ба-
сынан өткен осындай дəуірді суреттеуде жазушы жекелеген образдарға сүйенген. Романда бірінен-бі-
рі мінез ерекшелігімен ажыратылатын кейіпкерлер қатары қалың. 
Қанағат би, Нартай, Тұрсын, Жақсыбайлардың образдарына тəн ерекшелік — олардың кең ой-
лайтындығы, халқының, ұлтының тағдырына терең бойлайтындығы. Ел ағалары халық басына түскен 
нəубетті жан-тəнімен сезінеді. Бұл кейіпкерлердің сөйлеген сөзінен, іс-əрекетінен халық наразылығы 
көрініп отырады. Роман-дилогияның композициясында халықтың тұрмыс-тіршілігі, салт-дəстүрі сю-
жеттік желілерімен  кезектесе суреттеліп  отырады.  Жазушы  көшпенді елді фон  ретінде ала  отырып, 
қоғамдық құбылыстардың оған салған қолтаңбасын анық бейнелеп көрсетеді. «Сарыжайлау» бөлімін-
дегі əлі қаймағы бұзылмаған дала өмірі — осының айқын дəлелі. 
Қабдеш Жұмаділов қаламына тəн машық — адамды, қоғамдағы құбылысты бейнелеуде ондағы 
өзгерістерді контрасты түрде суреттеуге бейімділілігі. «Кешегі Шөндік», «бүгінгі Шөндік», «кешегі 
Нұғыман», «бүгінгі  Нұғыман»,  тағы  басқадай  ұғымдардың  кездесіп  отыруы  біздің  осы  тұжырымы-
мызға дəлел бола алады. Отаршылдық саясаттың ең асқынған түрі — геноцид кескіні «Соңғы көште» 
ақиқат көрінісін тапқан. Романға арқау болған ірі оқиғалар — Қытай Азаттық Армиясының Шығыс 
Түркістанға келуі, ел ішіндегі қару-жарақтарды жинау, ұлт-азаттық күресіне қатысқан күрескерлер-
дің  тізімін  жасау,  оларды  қуғын-сүргінге  ұшырату,  жазалау,  жергілікті  халықтың  Қазақстан  жеріне 
үдере көшуі. 
Қазақ  тарихындағы  ең  шешуші  мəселелердің  бірі — халқымыздың  рухани  күш-қуаты.  Қытай 
отаршыларының ең алдымен қарапайым халықтан қауіптенбей, зиялылардың қорқуының сыры осын-
да  жатыр.  Романдағы  қазақ  байларын  тұтқындатуға  байланысты  сюжеттік  желі — осының  айғағы. 
Қазақтың бас көтерер ел ағаларын тып-тыйпыл етсе, басшысыз елдің илеуге тез көніп, құлдық қамы-
тын мойнына еріксіз салатынын Қытай басшылары білді. Сондықтан да Нартайды, Шəкенді, Тұрсын-
ды ату жазасына беріп, Нұрбек, Естай, Жолбарыс, Жағыппарларды түрмеге қамап, жазалайды. Зия-
лыларды,  бас  көтерерлерді  құрту  науқанынан  кейін  пысықтар  мен  белсенділердің  өздерінің  жалған 
түсінігін қағидаға айналдырды. Жазушы осы қоғамдық проблеманы тарихи шындық деңгейінде көр-
сете алған. Тарихи шындықты көркем бейнелеуде қаһармандардың іс-əрекеттерінің, мінездерінің те-
рең психологиялық дəйектілігіне мəн бере отырып, халық трагедиясының табиғатын ашады. Сурет-

42 
кер оқиғаны суреттеуде түрлі көркемдік тəсілдерді қолданған. Солардың бірі — ішкі монологқа сал-
мақты көбірек түсірген. Халық басына түскен қиямет-қайым заманда адамдардың біріне-бірі сыр аша 
беруі неғайбыл ғой. Жазушы осыны да қатал ескерген. Шығарма осынысымен де шынайы. 
Қабдеш Жұмаділов — қаламы төселіп, кемелденген жазушы. «Соңғы көш» романы — автордың 
өмірге, адамдарға, қоғамға берер бағасы, айтары бар сыры мен сыны, солар туралы көкейкесті ойы-
ның көрінісі. Автор өзінің кейіпкерлерін оның мінез бітіміне лайық емес іс-қимылдарға, əрекеттерге 
апармайды. Қаһармандарын шетінен батыр, күрескер етіп, құрбандыққа шала берсе, ол тарихи шын-
дыққа жанаспайды. Жазушы даралығы — көркемдік шешімінің нанымдылығында, шынайылығында. 
Əр дəуір өз тұлғасын тудыратыны белгілі. Оспан, Нартай, Тұрсындарды тарих сахнасына шығарған 
ұлт-азаттық көтерілісі. Ал Естайлардың заманы басқа. Автор шығарманың көркемдік шешімін роман-
ның ішкі даму динамикасына, ішкі заңдылықтарына, характерлердің логикасына бағындырған. 
Қай жазушы болмасын белгілі бір дəрежеде оқушы тарапынан түрлі талаптар қойылады. Олар-
дың басым көпшілігі шығарма жазу мəселесіне арналатыны сөзсіз. Бірақ оларды орындауды əр жазу-
шы əрқилы жүзеге асырады. «Оқушы талабы қатал да рақымсыз. Қолыңа қалам ұстаған екенсің, жер-
ден шұқисың ба, көкті шарлайсың ба, қалайда ойға — ой, ақылға — ақыл қосатын жақсы шығарма 
бер. Өзің көптің бірі болып ел қатарлы ғана қарапайым ғұмыр кеш, бірақ жазған дүниелерің таңға-
жайып оқиғаларға толы болсын. Ешкімнің ала жібін аттама, семьяда адал бол, сұлуларға көз қырын 
салып,  көлденең жүріске  бой алдырма.  Ал  оның есесіне  шығармаларыңда  махаббаттың  неше алуан 
шырғалаңы дұрыс шешімін тапсын», — деп автор «Шарайна» атты туындысында өзінің дүниетаны-
мының қай уақытта болсын кең болуы жайында пайымдайды жəне бұл творчество талабы екенін аң-
ғартады. «Шарайна» шығармасы жазушының өзі мен оның ортасына арналады. Ал «Адамның кейбір 
кездері» туындысының түпкі ой орамы біршама күрделене келіп, «Шарайнаның» қозғаған тақырыбы-
на ұласады. Екі шығармада да негізгі кейіпкер біреу. Ол — Жарқын есімді жазушы. «Алдында жат-
қан ақ қағаз кей сəтте оған қар жамылған шетсіз-шексіз қысқы дала тəрізді болып елестейді. Сол ақ 
шаңқай далада жел үрлеп тастаған соқыр сүрлеуді қуалап көз ұшында жалғыз салт атты кетіп бара 
жатыр еді. Желе жортып кетуге мүмкіндік жоқ, біркелкі мимырт жүріс. Діттеген жеріне жетіп жығы-
лу үшін қалайда жолдан адаспауы керек. Жол тағанынан шығып кеттім дегенше қасатқа ұрынып, қар-
ға малынып, титықтап барып тоқтағаның... Жазып отырған шағыңда Жарқын өзін сол жапан далада-
ғы жалғыз атты жолаушыға ұқсатады», — деп Қ.Жұмаділов жазушылық өнердің ауыртпалығын дəл 
басқандай. Жоғарыдағы Жарқынның прототипі — Қабдеш Жұмаділовтің өзі. Оны бір ғана ой иірімі-
мен  дəлелдеуге  болады.  Шығармада:  Сонымен,  қазір  Жарқында  төрт  ұл  бар.  Төртеуі  де  тентек, 
əрине. Соңғы ұлды тапқанда Сара біраз ыңғайсызданып өкінгендей болып еді, Жарқын перзентхана-
да  жатқанда  əйелін  жұбатып: «Қыз  таппадым  деп  қапаланба.  Ұлдарың  аман  болса,  түбінде  осы 
жұрттың  біраз  қызы  біздің  үйге  келеді», — деп  хат  жазып  жібереді»  деген  жолдар  бар.  Ал  осы 
жайды  біз  Қ.Жұмаділовтің  ғұмырнамалық  романынан  оқимыз.  «Перзентхананың  алдында  қуаныш-
ты хабарды ести сала, Сəулеге (жазушы жұбайы — Е.Т.): «Бəйбіше, қыз таппадым деп қапаланба. 
Ұлдарың аман болса, қазақтың біраз қызы біздің үйге келеді» деп хат жазып жібердім». Міне, шы-
найылық. Осыдан кейін шүбə келтіруге болмайды. 
Халқымыздың  аяулы  ақыны  Мұқағали  Мақатаев  өзі  өмір  сүрген  кезеңінде  əдебиет  жайында: 
«Осы күнгі əдебиет нағыз таланттардың əдебиеті емес, пысықтардың, жерлестер мен достардың, жа-
ғымпаздар мен қорқақтардың шатпағы. Əдебиеттің көкжиегінде өйтіп-бүйтіп бір алаяқ іліне қалса, ол 
өзі сияқты бір Санчо-сыншысымақты сүйрелей келеді. Ол «сыншысымақ» белгілі бір уақытқа дейін 
өз шəркейін сол салада сүйретіп жүріп жатады. Жағдайы барда айпап-жайпап қалуға тырысады. Бі-
реуге жағымпазданады, біреуді қорқытады (өзі де қорқады), содан соң жан-жағына қарайды: жоқ, бұ-
дан əрі бүйте беруге болмайды екен; ол өзінің шатпақайшыл серіктерінің көмегімен ұялмай-қызармай 
үлкен əдебиетке аяқ салады, сөйтіп, енді өзі шығармалар жаза бастайды. Сондықтан бізде ай сайын 
əдебиетімізде жаңа, бірақ өзі белгісіз, аты-жөнсіз бір «жұлдыз» пайда болып жатады», — деп талпын-
са да ортасына сөзі батпаған, «қам көңілдің қайғысына дауа» таппай бақилыққа аттанған осы ақын-
ның 1974 жылы  жазылған  жоғарыдағы  ойын  Қ.Жұмаділов  өзінің  «Шарайна»  туындысында  пысық-
тайды. Мұндағы екі кейіпкердің диалогі арқылы олардың жан дүниесінің, ақыл-парасатының қанша-
лықты  тереңдігін  көрсете  отырып,  ақиқат  пен жалғанның,  жасандылық  пен  шынайылықтың  бір қа-
занда «үш қайнаса да сорпасы қосылмайтынын»  жазушы анық байқатса керек. Қ.Жұмаділовтің көп 
жылдар  бойы  баспа  саласында  тапжылмай  еңбек  етуі  барысында  көрген-білгенінің  басты  нəтижесі 
осы екі кейіпкер арасындағы диалогта тамаша суреттеледі. Егер кімде кім əдебиет майданына келем 
десе, оның, ең алдымен, құдай берген табиғи дарыны болуы керек, екіншіден, ар-ожданы таза, көңілі 
ақ, жүрегі пəк болғаны шарт. Үшіншіден, байлыққа қызыға мас болып, мансапқорлыққа уланбауы ти-

43 
іс. Сонда ғана болашақ жазушы тұлғасы қалыптасуы мүмкін. Əрине, Алла қаласа. Міне, Қ.Жұмаді-
ловтің сөзі, сол арқылы жеткізілген халықтың ойы, айтары да, хақ-шыны, айғағы да осындай. 
Сонымен қатар «Құзғынның өлімі» атты туындысы да проза жанрындағы елеулі табыстарының 
бірі деп атауға болады. Шығарма тың серпінмен жазылған əрі көркем əрі терең ойлы, оқырманға ай-
тары көп, берері мол. Олай дейтін себебіміз, шығармада көтерілген мəселенің түптамыры əріде жа-
тыр жəне оны оқырманға жеткізуде түрлі көркемдік тəсіл қолданыс тапқан. Негізгі кейіпкер — құз-
ғын  мен  бүркіт  бейнесіндегі  адамдар.  Басты  мəселе — солардың  тағдырлары.  Жазушы  құзғын  мен 
бүркіттің ара жігін: «Адамдар құстарды да өздері сияқты топқа, жікке бөлетінін құзғынның іші се-
зеді.  Олар  бүркіт  бастаған  қаршыға,  лашын,  бидайық,  ителгендерді  «қырандар»  деп  əспеттесе, 
тазқара, құмай, күшіген, кезқұйрық секілді мұның туыстарын «қарақұстар» деп тым төмен санай-
ды», — деп ажырата келіп, құстардың арасындағы теңсіздікті анық байқатады. Сөйтіп, адамдардың 
қоғамдағы теңсіздігін меңзегендей. Əбдірасыл есімді ақсақалдың өткен өмірі туралы өз-өзіне есеп бе-
ру арқылы автор қарияның жастық шағынан бастап, ақсақал атанғанға дейінгі аралықты шығармасы-
на арқау етеді, кең тынысты философиялық ой пайымдайды. Онысы уақыт аралығындағы адам тағ-
дыры  мен  өмір  тынысы.  Өмір-өзен  ағысының  адам  тағдырын  талай  соқпақтарға  тірейтінін,  бірақ 
адамның адами қасиеттері қашан да сол қалпында қалуы керектігін сөз етеді. 
Қаламгер  аталмыш  туындысында  теңсіздік  адам  əрекеті  мен  заман  толқынының  «ашса  алақа-
нында,  жұмса  жұдырығында»  екенін  меңзейді.  Шығарма  ғаламшарлық  мəселені  көтерген.  Əлемді 
жайлаған теңсіздік мəселесін аша келіп, жазушы дүниенің теңдікте күн кешу мүмкіндігін талқылай-
ды. Неге Алла бірдей жаратқан əлемді адам баласы жақсы, я жаманға бөлуге құқылы. Өзімізге де, өз-
геге де сұқтана қарайтын осы сұрауға жауап табу оңай емес. Бірақ осы сұраққа негіз болған жағдайды 
болдырмау біздің, сіздің қолыңызда екенін ұмытпаған абзал. Мінекей, жазушы қорытындысы осын-
дай. 
Қазақ əдебиетінде қалың оқырманы бар қайратты жазушылар қатарындағы Қ.Жұмаділов бойын-
да шырағы бар ерекше талант иесі екені даусыз. Ол — жазу өнерінің майталман шебері. Оның проза 
жанрындағы еңбектері қай кезде болсын оқушысын ойып тұрып табатыны анық. 
Қай жазушы болмасын өзіндік жазу мəнеріне ие. Қаламгердің сөз өнеріндегі бұл қасиеті төл қол-
таңба деп аталатыны белгілі. Қазақ əдебиеті тарихында əрісі Абай стилі, Мұхтар, Сəбит, Ғабит стилі, 
берісі М.Мағауин, Қ.Ысқақов, Ə.Тарази, О.Бөкей, Д.Исабеков, Ə.Кекілбаев стильдері тəрізді Қабдеш-
тің де өз стилі бар. Егер ойымызды осы тұрғыдан дамытатын болсақ, онда жазушы Қ.Жұмаділовтің 
төл қолтаңбасында түрлі қасиеттердің барын мойындауымыз керек. Туған жеріне деген сағыныштың 
қарымын қалам ұшына топтастырған жазушының шеберлігі тың ой, жаңаша пікірлер, екі дарияның 
тұңғиығынан көрінетін жазушы дарынынан, ішкі толғаныстары мен жүрек тебіреністерінен, сəулелі 
сезімі  мен  саналы  парасаттылығынан  аңғарылатыны  заңды.  Жазушы  шығармаларының  іші-сырты, 
жалпы өн-бойы қарапайымдылыққа оранған. Жалған ой, жаңсақ пікір, даңқ, дақпырт үшін көсілген 
көркемдік,  көзбояушылыққа  негізделген  пейзаждар,  кейбір  жазушыларға  тəн  өтірік-шыны  аралас 
сомдалған тұлғалардан ада. Қайта əлеуметке түсінікті, көптің, қалың бұқараның ортасынан ойып ал-
ған өмір ағымдары басым. Қай шығармасын алсаңыз да образдар өмірден алынған шынайылық. Ал 
сол  шынайылық  шығармадағы  қарапайымдылықтың  нəтижесі  болса,  тілінің  мірдің  оғындай  болуы 
өзіндік мəнердің нəтижесі. 
Сонымен, Қабдеш Жұмаділов шығармалары қай уақыт болсын ескірмейтін дүниелер. Тек ол ту-
ындыларды  қызыға  оқып,  терең  түсінген  абзал.  Тұғырлы  ой  толғауы  мен  тұмарлы  тақырыбындағы 
айрықша мəн жəне дара мағына қаламгердің қалам қарысын, ой тебіреністерінің қаншалықты қомақ-
ты екенін меңзейді. 
 
 
Əдебиеттер тізімі 
1.  Борщуков В.И. История литературы и современность. — М.: Наука, 1972. — С. 140. 
2.  Елеукенов Ш. Тарих пен тағдыр // Социалистік Қазақстан. — 1990. — 8 қырк. 
3.  Жұмаділов Қ. Екі томдық таңдамалы шығармалар. — Алматы: Жазушы, 1989. — 56-б. 
 
 
 
 
 

44 
ƏОЖ 821.512.122:82–312.4 
С.Б.Жұмағұлов, Н.Ш.Жүнісова  
Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті 

жүктеу/скачать 2,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: