Ббк 81. 2 С 84 Главный редактор

54 
 
создана  мощная  «детская  индустрия»,  работающая  на  ребенка.  Однако,  нельзя  не  отметить  и 
некоторые  негативные  стороны.  После  резкой  критики  работы  дошкольных  организаций, 
обвиненных в переоценке роли среды в воспитании детей, центральной фигурой в детском саду стал 
педагог. Все это обернулось ограничением инициативы и самостоятельности ребенка. Деятельность 
педагога и ребенка стали жестко регламентированы. Во главу угла был поставлен процесс обучения, 
а не развития. 
Многолетние исследования ученых и опыт педагогов-практиков свидетельствуют о том, что 
наибольшие трудности в школе испытывает не тот ребенок, который не умеет читать и писать, а тот, 
который не готов к новой социальной роли ученика и не достиг соответствующего уровня развития 
психических процессов, у кого не сформированы умения слушать и слышать, работать в коллективе и 
самостоятельно. Действительно, система фронтальных занятий вряд ли способствовала возможности 
индивидуального  отслеживания  за  ходом  развития  каждого  ребенка,  определению  индивидуальной 
траектории его развития, и скорее была направлена на развитие знаний, умений и навыков.  
В  качестве  одной  из  важнейших  задач  в  стране  ставится  задача  поддержки  использования 
эффективных  технологий  раннего  обучения.  В  «Конвенции  о  правах  ребенка»  сказано,  что 
образование  детей  должно  быть  направленно  на  развитие  личности,  талантов,  умственных  и 
физических способностей ребёнка в их самом полном объёме, также отмечено, что дети должны быть 
полностью  подготовлены  к  самостоятельной  жизни  в  обществе  и  воспитаны  в  духе  идеалов,  и 
особенно в духе Мира, Достоинства, Терпимости, Свободы, Равенства и Солидарности.  
Осознавая, что дошкольное детство – это не подготовка к школе, а самостоятельный период 
развития  человека,  Стандарт  ставит  иные  цели:  создание  полноценного  пространства  развития 
ребенка  и  организацию  комплексного  сопровождения  его  индивидуального  развития, 
способствующего  благоприятной  социализации  и  усвоению  им  ключевых  компетентностей, 
базирующихся  на  общечеловеческих  и  национальных  ценностях.  Стандарт  предусматривает 
воспитание  творческой  личности,  способной  к  позитивным  отношениям  в  социуме  на  основе 
формирования компетентности ребенка.  
Компетентность  -  это  уровень  развития,  необходимый  для  самостоятельного  решения 
возникающих  познавательных  проблем,  определения  своей  позиции,  позволяющий  человеку 
адекватно  выполнять  нормы  и  правила  жизни  в  обществе.  Мы  учим  ребенка  самостоятельно 
планировать  свою  деятельность,  ставить  цель,  находить  способы  ее  достижения.  У  дошкольника 
должна  быть  сформирована  способность  к  смене  социально-культурных  позиций,  произвольность 
действий.  
Новизна Образовательного Стандарта дошкольного детства  Республики Казахстан состоит в 
том, что основу образовательной деятельности дошкольных организаций определяет не деятельность 
педагога,  регламентируемая  базисным  учебным  планом,  а  ребенок,  как  субъект  педагогического 
процесса. Ведущей формой деятельности детей становятся не традиционные занятия, а игра.  
Социологические исследования, опросы родителей и педагогов показали, что дети приходят в 
детский  сад  играть  и  общаться  со  сверстниками,  интересно  проводить  время.  Все  остальное 
воспринимается  ими,  как  «досадная  нагрузка»,  которую  они  стремятся  избежать.  Традиционно 
организованные занятия интересуют лишь 20% детей. Стандарт делает педагогический процесс более 
демократичным  с  позиции  организации,  более  научным  -  с  позиции  соответствия  возрастным 
особенностям детей.  
Новый  подход  к  построению  педагогического  процесса  соответствует  потребностям  детей. 
Постепенное  усложнение  задач  в  игровой  деятельности,  позволяет  ребенку  идти  вперед  и 
совершенствоваться  самостоятельно,  т.е.  развивать  свои  творческие  способности,  в  отличие  от 
обучения, где все объясняется, и где формируются в основном только качества исполнителя. 
Мы  стремимся  к  тому,  что  игра,  являясь  развлечением,  отдыхом,  должна  перерасти  в 
обучение, творчество, в моделирование человеческих отношений, их проявлений в различных сферах 
жизни. В результате освоения игровой деятельности в дошкольном периоде формируется готовность 
к общественно-значимой и общественно-оцениваемой деятельности ученья.  
Социально-экономические  преобразования  в  республике  сегодня  диктуют  необходимость 
качественной переоценки содержания образования в целом и воспитания, в частности. Этот явление 
сопровождаются  сложными  процессами  перемен  в  сознании  людей.  Оттого  чему  и  как  мы  научим 
подрастающее  поколение,  какие  нравственные,  моральные,  духовные  категории  заложим  в  их 
сознание,  как  подготовим  к  культурно-творческому  предназначению,  во  многом  зависит  прогресс 
нашего  общества.  Сегодня  все  более  высокие  требования  предъявляют  к  педагогу,  работающему  с 

55 
 
детьми  дошкольного  возраста.  Закономерным  является  появление  стандарта  педагога, 
определяющего его функции, умения, навыки.  
Стандарт  дошкольного  образования  Ресспублики  Казахстан  ориентирован,  прежде  всего,  на 
творческого  педагога,  владеющего  не  только  методикой  обучения,  а  в  большей  мере  методами 
наблюдения  и  оценки,  проектирования  своей  деятельности  и  прогнозирования  развития  ребенка. 
Деятельность  педагога  направлена  на  создание  условий,  обеспечивающих  развитие  личности 
дошкольника.  
Стандарт призван перестроить мышление педагога, что позволяет ему активно включаться в 
педагогический  поиск,  осваивать  новые  способы  действий,  решать  нестандартные  педагогические 
ситуации, творчески варьируя и прогнозируя результат. Стандарт призван стимулировать педагога к 
самообразованию,  как  необходимому  условию  в  решении  организационно-методических  проблем, 
повышающих уровень его профессиональной компетентности.  
Думаем,  что  новые  подходы  к  организации  педагогического  процесса,  к  профессиональной 
компетентности  педагога,  содержанию  образования  позволят  успешно  реализовать  поставленные 
задачи.  Развитие  любого  ребенка  неповторимо.  На  процесс  развития  и  познания  мира  ребенком 
влияет его окружение, социальный статус, материальное положение родителей и культурные нормы, 
а  также  местные  или  семейные  традиции  и  обычаи.  Обращение  к  мировой  практике  стандартов 
раннего детства показало, что в передовых странах прослеживается тенденция постановки семейного 
и  общественного  воспитания  на  одну  ступень.  В  ряде  стран  разрабатываются  специальные 
программы поддержки родителей в воспитании и обучении детей дошкольного возраста.  
В  Казахстане  внедрена  международная  программа  «Step  by  step»,  построенная  на  активном 
участии родителей в процессе воспитания и обучения детей дошкольного возраста. На протяжении 18 
лет педагоги нашего детского сада, работая по данной технологии, достигли высоких результатов: по 
итогам рейтинга среди городских дошкольных учреждений в 2013, 2014, 2016 годах детский сад был 
обладателем номинации «Лучший детский сад города Семей». 
Также  в  стандарте  предусмотрена  готовность  дошкольного  образования  к  новым  формам 
взаимодействия  с  семьей,  к  установлению  прочных  связей  с  социумом  на  основе  интеграции  в  его 
структуру,  к  демократизации  педагогического  процесса,  к  установлению  открытых  отношений  в 
коллективе педагогов и детей, к созданию развивающей образовательной среды.  
Нам очень нравится быть полезными своей стране, детям, родителям, так как мы уверены, что 
общечеловеческие ценности в сочетании с национальными, останутся незыблемыми для образования, 
общества  и  всего  человечества  и  мы,  идя  рука  об  руку  с  педагогами  Республики,  будем  вместе 
строить демократическое общество.   
В  настоящее  время  система  образования  в  Казахстане  обновляется  в  демократическом 
направлении. Делаются попытки внедрить демократическое содержание и демократические методы 
обучения в систему образования. Как нам известно, демократия в образовании дает детям ощущение 
своих  полномочий.  Свобода  осуществления  осознанного  выбора,  затрагивающего  их  повседневную 
жизнь  и  будущее,  способствует  повышению  самоуважения  у  детей  посредством  воспитания  у  них 
чувства компетентности и независимости. 
 
 
Список литературы: 
1.
 
Послание Президента Республики Казахстан Н. Назарбаева народу Казахстана. 
2.
 
Государственная программа развития образования на 2016-2019 годы. 
3.
 
Купавцев, А.В. Деятельностный аспект процесса обучения/А.В. Купавцева // Педагогика. - 2002. - 
№6. - С. 44-66.  
4.
 
Леонтьев,А.А.  Что  такое  деятельностный  подход  в  образовании  /А.А.  Леонтьева  //Начальная 
школа плюс. - 2001. - №1 - С. 3-6. 
5.
 
Указ Президента Республики Казахстан от 7 декабря 2010 года № 1118 
 
 
 
 

56 
 
УДК: 371.13 
Н.Н. Бачурин, Л.А. Мокрецова  
Алтайский государственный гуманитарно-педагогический университет 
имени В.М. Шукшина 
Российская Федерация, г. Бийск  
 
ОСОБЕННОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ ГОТОВНОСТИ 
БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ К ПРОФИЛАКТИКЕ ЭКСТРЕМИЗМА  
В ПОДРОСТКОВОЙ СРЕДЕ 
 
В современный период, в сложившейся в Россиикак и во многих других странах социально-
экономической  ситуации,  получили  особую  актуальность  проблемы  в  обществе  и  государстве, 
связанные  с  подростковым  экстремизмом.  Кроме  того,  в  силу  того,  что  подросткам  сложно 
адаптироваться в политической и общественной жизни страны, явление подросткового экстремизма 
стало  носить  еще  более  общественно  опасный  характер,  а  именно:  увеличивается  количество 
преступлений  с  участием  подростков,  поднимается  уровень  насилия  в  подростковой  среде,  его 
проявления становятся более жестокими, носят характер и формы поведения, выходящие за границы 
общечеловеческих норм и правил поведения, сложившихся в обществе. 
Кардинальные  преобразования,  происходящие  во  всех  сферах  жизни  и  деятельности 
современного  общества,  заметно  отражаются  на  поведении  подростков,  когда  происходит  перелом 
традиционных  моральных  стереотипов,  а  в  результате  возрастает  возможность  проявления  в 
молодежной среде различного рода негативных проявлений.  
В настоящее время проблема подросткового экстремизма является актуальной как в России, 
так и в масштабах всего мирового сообщества. 
Молодежь,  как  никакая  другая  демографическая  группа,  испытывает  на  себе  всю  мощь  от 
навязываемых  поведенческих  парадигм,  от  тотальной  регламентации  ее  действий,  присущих 
современному состоянию общества. 
Противодействие  экстремизму  на  современном  этапе  развития  общества  и  государства 
является  первостепенной  задачей  и  должно  обеспечивать  решение  ряда  государственных  задач,  а 
именно: охрану основ конституционного строя, целостности и безопасности Российской Федерации, 
защиту гарантированныхКонституциейРоссии прав и свобод человека и гражданина (свободу совести 
и вероисповедания, свободу мысли, слова, массовой информации и пр.). 
Законодательные  и  федеральные  органы  государственной  власти  Российской  Федерации 
ставят  одной  из  приоритетных  задач  профилактику  данным  проявлениям  антигосударственной, 
антиобщественной активности. 
В ст.5 Федерального закона от 25 июля 2002 г. N 114-ФЗ «О противодействии экстремистской 
деятельности»  еще  раз  подчеркивается  важность  предупредительных,  профилактических  мер 
предупреждения экстремистской деятельности. 
Под  профилактикой  понимается  сложная,  многоаспектная  деятельность,  направленная  на 
недопущение девиантного поведения. 
Как  показывают  многочисленные  зарубежные  и  отечественные  исследования  (П.В.  Агапов, 
С.С. Бекбосынова, П.Б. Белов, С.В. Борисов, Д.В. Вагурин, А. Ю. Евтюшкин, О.Н. Коршунова, В.В. 
Меркурьев,  А.Г.  Хлебушкин,  Ю.Н.  Зеленов,  G.Samaranayake),  особую  социальную  значимость 
приобретает «подростковый экстремизм», получивший наибольшее распространение среди учащихся 
и студентов системы профессионального образования.Именно молодежь, проводящая большую часть 
своего  времени  в  стенах  профессиональных  учебных  организаций,  подвержена  интенсивному  и 
перманентному  пропагандистскому  влиянию  национальных  и  международных  экстремистских 
организаций,  и  ее  представители  являются  наиболее  активными  участниками  антисоциальной 
деятельности. 
Приоритетными  мерами  должны  стать  воспитательные  и  пропагандистские  меры, 
направленные  на  предупреждение  и  профилактику  экстремистской  деятельности.  Для  этого 
целесообразно  использовать  потенциал  общественных,  образовательных,  научных  и  других 
институтов гражданского общества. 
В 
ст.  2
  и  ст.
14
  Закона  РФ  «Об  образовании»  закреплено,  что  государственная  политика  в 
области  образования  основывается  на  принципах  гуманистического  характера  образования, 
приоритета общечеловеческих ценностей, жизни и здоровья человека, свободного развития личности. 

57 
 
Кроме  того,  в  Указе  Президента  РФ  от  31.12.2015  №683  «О  Стратегии  национальной 
безопасности  Российской  Федерации»  указывается  на  повышение  роли  системы  образования  в 
воспитании  молодежи  как  ответственных  граждан  России  на  основе  традиционных  российских 
духовно-нравственных и культурно-исторических ценностей, а также в профилактике экстремизма и 
радикальной идеологии. 
Содержание  образования  является  одним  из  факторов  экономического  и  социального 
прогресса  общества,  которое  должно  обеспечивать,  наряду  с  другими  целями,  формирование 
человека  и  гражданина,  интегрированного  в  современное  ему  общество  и  нацеленного  на 
совершенствование этого общества. 
Кроме того, особое значение в этой связи приобретает готовность специалистов образования 
осуществить  требования,  заложенные  в  Концепции  национальной  безопасности  Российской 
Федерации,  законах  Российской  Федерации:  N390-ФЗ  «О  безопасности»;  N35-ФЗ  «О 
противодействии  терроризму»;  N114-ФЗ  «О  противодействии  экстремистской  деятельности»,  и 
других  нормативно-правовых  актах,  предусматривающих  формирование  готовности  будущих 
учителей  к  профилактике  экстремизма  в  подростковой  среде  и  прежде  всего,  к  возможности 
адекватных действий в различных ситуациях, связанных с возможностью возникновения экстремизма 
среди подростков. 
Таким образом, на будущих учителей государством возложена непосредственная обязанность 
по профилактике экстремизма в подростковой среде. 
В  этом  контексте  особую  актуальность  приобретает  проблема  формирования  готовности 
будущих  учителей  к  профилактике  экстремизма  в  подростковой  среде  в  соответствии  с 
требованиями,  предъявляемыми  Федеральным  государственным  образовательным  стандартом 
высшего  профессионального  образования  по  направлению  подготовки  «Образование  и 
педагогические науки». 
По мнению В.А. Сластенина, «…совокупность профессионально обусловленных требований 
к  учителю  определяется  как  профессиональная  готовность  к  педагогической  деятельности.  В  ее 
составе  правомерно  выделить,  с  одной  стороны,  психологическую,  психофизиологическую  и 
физическую  готовность,  а  с  другой  –  научно-теоретическую  и  практическую  как  основу 
профессионализма» [1, с.33]. 
Положительный  результат  формирования  готовности  будущих  учителей  к  профилактике 
экстремизма  в  подростковой  среде  возможен  при  условии  разработанной  технологии,  механизмов, 
методов  и  средств  формирования  готовности  будущих  специалистов  сфере  образования. 
Формированию  готовности  будущих  учителей  посвящено  большое  количество  исследований 
(Н.Д.Левитов,  Л.А.  Мокрецова,  К.К.  Платонов,  А.Г.  Ковалев,  П.Р.  Чамата,  М.И.  Дьяченко, 
Л.А.Кандыбович и др.). 
Обобщая  вышеизложенное,  следует  отметить,  что  к  настоящему  времени  определены 
теоретические  основы,  методы,  механизмы,  средства  готовности  будущих  учителей,  однако 
отдельного  исследования  по  формированию  готовности  будущих  учителей  по  профилактике 
экстремизма в подростковой среде ещё не проводилось. 
Таким  образом,  в  педагогической  теории  и  практике  сложилась  ситуация,  которая 
характеризуется рядом противоречий: 
–
 
на 
социально-педагогическом  уровне 
–  между 
изменившимися 
социально-
экономическими  условиями  развития  современного  общества  и  государства,  политических  угроз  и 
вызовов  в  международном  контексте,  требований  общества  к  современному  учителю  в  России  и 
недостаточным вниманием к проблеме формирования готовности будущих учителей к профилактике 
экстремизма в подростковой среде, а так же потребностями общества и государства в формировании 
у  студентов  готовности  к  профилактике  экстремистской  деятельности  на  основе  правовой 
грамотности и социокультурной компетентности; 
–
 
на  научно-теоретическом  уровне  –  между  необходимостью  формирования  у  студентов 
готовности  к  профилактике  экстремизма  в  подростковой  среде  и  недостаточной  теоретической 
исследованностью данного вопроса в высшей школе; 
–
 
на  научно-методическом  уровне  –  между  необходимостью  методического  и 
практического  обеспечения  формирования  готовности  будущих  учителей  к  профилактике 
экстремизма  в  подростковой  среде  и  недостаточной  его  разработанностью  в  педагогической 
практике. 

58 
 
Данные  противоречие  обусловили  проблему  исследования,  которая  состоит  в  определении 
организационно-педагогических  условий,  повышающих  эффективность  формирования  готовности 
будущих учителей к профилактике экстремизма в подростковой среде. 
При всем этом профилактика экстремизма, прежде всего в подростковой среде, должна стать 
задачей  не  только  системы  образования,  но  и  широкого  круга  органов  государственной  власти, 
органов  местного  самоуправления,  а  также  институтов  гражданского  общества  и  средств  массовой 
информации.  В  качестве  одного  из  основных  механизмов  решения  приоритетных  задач  по 
профилактике экстремизма может быть предложен программно-целевой метод, предусматривающий 
разработку,  принятие  и  реализацию  комплексных  учебных  программ,  направленных  на  подготовку 
будущих специалистов в системе образования. 
Список литературы: 
1.
 
Сластенин,  В.А.  Профессиональная  готовность  учителя  к  воспитательной  работе:  содержание, 
структура,  функционирование  //Профессиональная  подготовка  учителя  в  системе  высшего 
педобразования: межвуз. сб. научн. трудов /под ред. В.А. Сластенина. -  М.: МГПИ, 1982. - С. 19. 
 
 
ӘӨЖ: 341.231.145 
Н.Д. Башаева 
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті 
Қазақстан, Семей қаласы 
 
АДАМ ҚҰҚЫҒЫН ОҚЫТУ МӘСЕЛЕСІ 
 
Қазіргі  әлемнің  дамуы,  адам  құқығы  мәселесіне  ерекше  назар  аударуды  қажет  етеді.  Адам 
құқығы мен бостандығын қамтамасыз ету әр мемлекет дамуының негізі болып табылады. 
Мемлекетіміздің  2030  жылға  дейінгі  стратегиясы  халқымыздың  рухани,  ғылыми  және 
шығармашылық  қабілеті  жоғары  болған  жағдайда  ғана  Қазақстанның  дамуындағы  ұзақ  мерзімге 
межеленген мақсаттарға жетуге болатындығын анықтап берді [1]. Білімнің айрықша басымдық алуы 
қазіргі қоғамдық прогрестің заңдылықтарынан туындайды. Өресі биік білімдар адамдар мемлекеттің 
экономикалық  даму  деңгейін  анықтайды,  міне  сондықтан  да  Қазақстан  Республикасының 
Конституциясы  жеке  тұлғаның  білімге  деген  сұранысын  қанағаттандыру  үшін  өз  азаматтарына 
кепілдік береді [2].  
Қоғамымызда  болып  жатқан  әлеуметтік  –  экономикалық  және  саяси  өзгерістер  білім  беру 
саласын  жетілдіруді  талап  етеді.  Сондықтан  қайта  құрудың  негізгі  бастамасы  мамандарды  
даярлаудан басталады.  
Қазақстан  Республикасы  Конституциясы,  «Білім  беру  туралы»,  «Жоғары  білім  туралы» 
заңдары  болашақ  мамандарды  және  оларды  қазіргі  заман  талабына  жауап  бере  алатындай  етіп 
даярлауға аса ерекше көңіл бөлген. «Білім берудің гуманитарлық сипаты, онда адам тек жай зерттеу 
объектісі  ретінде  ғана  емес,  ең  алдымен  шығармашылық  пен  таным  субъектісі    құдіретті  мәдениет 
үлгілерін  дүниеге  әкелген,  әрі  өзінің  шығармашылыққа  деген  құлшынысымен  оқушыларды  баурап 
әкететін  субъектісі  ретінде  көрінуімен  бедерленеді»-делінген  Қазақстан  Республикасы  білім  беру 
тұжырымдамасында [3]. Міне, мұндай мақсатқа жету – білім мазмұнын жаңартумен қатар, оқытудың 
әдіс – тәсілдері мен әр алуан құралдарын қолданудың тиімділігін арттыру міндетін жүзеге асыруды 
мақсат етеді. 
Жалпы, білім беру негізінен үш түрлі мақсатты көздейді: 
Біріншісі  –  табиғат,  қоғам,  техника,  өнер  туралы  ғылыми  білім  негіздерін  меңгеру.  Бұған 
ғылымдағы  негізгі  заңдылықтардан,  фактілерден  жетекші  ұғымдар  мен  идеялардан  басқа,  дүние-
танымдық  идеялар  мен  сенімдер,  практикалық  білік  пен  дағды  және  ғылыми  зерттеу  әдістері  мен 
ойлау  тәсілдері  жатады.  Екіншісі  –  оқушыларды  практикалық  іс-әрекетке  өз  бетімен  қоғамдық 
пайдалы  еңбек  етуге  даярлау.  Үшіншісі  -  оқушылардың  ғылыми  дүниетанымын  қалыптастыруды 
көздейді,  оқушылардың  ғылыми  көзқарасы  мен  сенімдерін  қалыптастыру  оқу  пәндерін  оқытуда 
олардың  танымдық  және  тәрбиелік  мүмкіндіктерін  мейлінше  толығымен  пайдалануды  керек  етеді. 
Білім  беру  –  қоғамдық  прогресс,  ол  арқылы  алдыңғы  ұрпақтың  әлеуметтік  маңызды  тәжірибесі 
кейінгі ұрпаққа беріледі. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің 
басты  міндеті  –  ұлттық  және  жалпы  адамзаттық  құндылықтар,  ғылым  мен  практика  жетістіктері 
негізінде  жеке  адамды  қалыптастыруға  және  кәсіби  шыңдауға  бағытталған  білім  алу  үшін  қажетті 
жағдайлар  жасау,  оқытудың  жаңа  технологияларын  енгізу,  білім  беруді  ақпараттандыру, 

59 
 
халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» деп, білім беру жүйесін одан әрі дамыту 
міндеттері көзделеді [4]. Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдарының, әр мұғалімнің күнделікті 
ізденісі  арқылы  барлық  жаңалықтар  мен  қайта  құру,  өзгерістерге  батыл  жол  ашарлық  жаңа 
тәжірибеге, жаңа қарым-қатынасқа өту қажеттігі туындайды. 
Қазіргі  «Білім  туралы»  Заңның  талаптарын  орындау  әлі  де  сан  қырлы  экономикалық  – 
материалдық,  ұйымдық,  мамандық,  құқықтық-нормативтік  шараларды  жүзеге  асыруды  қажет  етеді. 
Солардың ішіндегі маңыздысы жастарға құқықтық білім беру, құқықтық тәрбиелеу. 
Жастарды  құқықтық  сауаттылыққа  тәрбиелеу  –  олардың  қылмысқа  ұрынбауына,  өмірдің 
тиімді  жолдарын  өз  бетімен  шешуге  үйренуіне,  қолайсыз  көріністерге  бой  алдырмауға  жетелейді. 
Құқықтық  білім  берудің  міндеті  –  барлық  іске  жауапкершілікпен  қарайтын,  өз  құқығын  жете 
меңгерген,  заңдарды  ұғынып  қана  емес,  сонымен  бірге    сыйлай  білетін,    құқықтық  мәдениеті 
жетілген, адамгершілігі мол, білікті маман даярлап шығару. 
Азаттықты  аңсаған  бабаларымыздың  арманы  орындалды,  тоталитарлық  жүйе  құрсауынан 
босап, тәуелсіз ел ретінде, қазақ елі – Қазақстан Республикасы болып бүкіл әлемге аты мәшhүр етілді. 
Қазақстан  халқы  құқықтық  мемлекет құру  жолына  қадам  басты.  Оның  ең  қымбат қазынасы  – адам 
және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары. 
Құқықтық мемлекетті қалыптастыру, дамыту адам қоғамының көне заманнан негізгі мақсаты 
болды.  Құқықтық  мемлекетті  орнықтыру  үшін  қоғамның  құқықтық  мәдениеті  болуы  керек.  Өз 
кезегінде  құқықтық  жағдай  заңмен  реттеліп,  тиісті  билік  органдарымен  жүзеге  асырылып  отырса, 
онда  мемлекеттің  идеалды  бейнесін  анықтауға  болар  еді.  Адамдар  «заңның  құлы»болмайынша 
құқықтық  тәртіп  те,  демократия  да  жақсы  дамуға  тиіс  емес.  Заң  –  мемлекеттің  ақылы,  Сот  – 
мемлекеттің  жүрегі,  Мәдениет  –  мемлекет  тәртібі.  Міне,  зерттеуші  –  аналитиктердің  құқықтық 
мемлекетті  құрудағы  ұсынып  отырған  қағидаттары.  Құқықтық  мәдениеттің    адамгершілік 
санаттарымен  тығыз  байланыстығын  қамтамасыз  етсек,  құқықтық  мемлекет  бейнесін  нақты 
қалыптастыруға  болады.  Қоғамда  мәдениетсіз  адамгершіліктің  болмайтынын  және  адамгершілік 
нышандарынсыз  әлеуметтік-экономикалық  заңдар  жүзеге  аспай,  шешімдер  орындалмайтынын 
академик Д.С. Лихачев орынды көрсеткен [5].  
Қалыпты жағдайдағы адамның тәртібі, іс-әрекеті саналы түрде қабыданған шешімдері арқылы 
жүзеге асырылады. Бұл жерде сананың деңгейі, сезімдік дамудың адамның әрекетіне әсері бар екенін 
мойындаймыз. Сананың өзі белсенді әлеуметтік іс-әрекет нәтижесінде қалыптасады. Мұның өзі сана 
және әрекет мәдениетімен адамдар қатынасы мәдениетінің бір мағынаға саятынын көрсетеді. 
Құқықтық  сана,  құқықтық  тәрбие  отбасынан  басталады  дегенмен,  білім  негізінсіз  ешқайда 
асып  бара  алмайтындығымыз  бесенеден  белгілі.  Тәрбиелік  білім  көзі  мектепте  десек,  сол  білім 
нәрімен оқушыларды сусындату ұстаздар еншісінде деп білеміз. 
Еліміздің  құқықтық  мемлекет  құру  жолында  бастаған  игі  істерінің  бірі  құқық  негіздері 
пәнінен  сабақ  беретін  мұғалімдерді  даярлап  шығару.  Бұл  кеңестік  құқықтық  жүйенің  күйреуінен 
кейін қолға алған шаралардың бірі.  
Құқықтық мемлекет құруды құқықтық саналы, құқықтық мәдениетті жастарды тәрбиелеуден 
бастау, оларды қоғам өміріне белсенді қатыстыру мәселесі тәуелсіздіктің алғашқы жылдарымен қатар 
келе  жатыр.  Оқушылардың  құқықтық  мәдениетін  тәрбиелеу  қазіргі  кезеңде  білім  беру  жүйесін 
реформалау  процесінде  орта  білім  беретін  мектептер  және  отбасындағы  тәрбиелеу  үрдісінің 
педагогикалық  ерекшеліктеріне  байланысты  маңызы  артып  отыр.  Осыған  байланысты  Қазақстан 
Республикасының  болашақ  азаматының  жалпы  адамдық  және  ұлттық  идеяларға  негізделген 
демократиялық  өзгерістер  негізінде  құқықтық  мәдениетін  тәрбиелеуге  қатысты  жаңа  көзқарастар 
қажеттілігі туындады. 
Зерттеу  өзектілігі  мемлекетіміздің  қазіргі  саяси,  экономикалық,  әлеуметтік,  құқықтық 
шараларды топтау кешенінде оқушылардың құқықтық мәдениетін қалыптастырып, дамытуда ерекше 
рөл атқаратын болашақ мұғалімдер, яғни студенттерді даярлау рөлінің өсуінен туындады. 
Әрбір  адам  өз  құқықтары  мен  бостандықтарын  жүзеге  асыра  алатындай  мүмкіндік  беретін 
біздің  қоғамымыздың  дамуы  әрбір  азаматтың  мектеп  қабырғасынан  басталатын  құқықтық 
мәдениетінің  тәрбиесіне  тікелей  тәуелді.  Дегенмен  бүгінгі  уақытқа  дейін  оқушылардың  құқықтық 
мәдениетін тәрбиелеудің педагогикалық негіздерін жете зерттемеу мектепті ізгілендіру тәжірибесінде 
терең  шешімін  таппаған.  Заңгер-ғалымдар  мен  мамандардың  көптеген  еңбектерінде  адам 
құндылықтары  мен  бостандық  пен  тәуелсіздікке  деген  ұмтылысы,  қоғамда  құқықтық  тәртіпті 
күшейтетін  немесе  адамды  тәрбиелейтін  құқықтық  әрекеттердің  мәдениетін  атқаруға  деген  бағыты 
мен  жеке  тұлғаны  әлеуметтендіру  арқылы  жүзеге  асады  деп  көрсетілген.  Өкінішке  орай,  көптеген 
оқушыларда бұл үшін қажетті білім жетіспей, ал бар білімнің жеке тұлғаны қалыптастыруға ықпалы 

60 
 
төмен  болып  отыр.  Көптеген  оқушылардың  құқықтық  қатынастары  арқылы  нақты  өмірде  өздерін 
көрсете  алмайтын,  өзіне  берілген  құқықтары  мен  бостандықтарды  пайдалана  алмайтынын, 
құқықтары мен міндеттері арасындағы тығыз байланысты көрмейтінін бақылаймыз. 
Қоғамдық ғылымдардың әртүрлі  саласы  өкілдерінің  көптеген  ғылыми-теориялық  еңбектерін 
талдау негізінде келесі шешімдерге тоқталдық: зерттеушілердің бірқатары қоғамдағы демократиялық 
өзгерістер, әлеуметтік-экономикалық тиімділіктің өсуі, ақпараттық процесстердің динамизмі, техника 
мен ғылымның дамуы, өкінішке  орай рухани құндылықтар саласында, оның ішінде жалпы білімдік 
деңгейлерді мектеп оқушыларының құқықтық мәдениетін тәрбиелеу саласында келеңді өзгерістермен 
жанамаланбағанын көрсетеді. Бұл жағдайда, біздің пікірімізше, көптеген оқушылардың дүниетанымы 
қоршаған шындықты қабылдау тұтастығы мен жүйелілігін жоғалтып, көптеген қарама-қайшы күштер 
мен тенденциялардың, әсерлер мен факторлардың өзекті шиеленіскен мәселесіне айналып отыр. 
Адам  құқығы  мен  бостандықтарын  жүзеге  асыру  бәрінен  де  қоғамдағы  адам  құқығын 
қоғайтын  халықтың  мемлекеттік  органдардың  белсенді  ролі  мен  жауапкершілігіне  тікелей 
байланысты.  Бұл,  бірінші  кезекте,  құқық  қорғау,  сот,  атқарушы  органдарға  қатысты,  олардың  әр 
адамға  қызмет  етуге,  оның  құқығы  мен  бостандығын  қорғау  және  күзетуге,  оның  қауіпсіздігін 
қамтамасыз етуге өздерінің азаматтық қызметтік міндеттеріне әрқашанда дайын болуына қатысты. 
Соңғы  жылдары  практика  көрсеткендей,  егер  мемлекет  өз  органдары  мен  өкілетті 
тұлғаларынан  жеке  адам  құқығын  қорғаудағы  өз  міндеттерін  орындамағаны  не  болмаса  дұрыс 
орындамағаны үшін жауапкершілік талап етпесе онда ешқандай құқықтық шаралар мен ойлап тапқан 
механизмдер айтарлықтай қорытынды шығармайды. 
Мемлекет құқық қорғауда өз міндеттерінен тек қана заң негізінде және белгілі бір жағдайда 
ғана шектеле алады, алайда азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауда шектелуді енгізу 
сол құндылықты қорғаудағы қалыптасқан шынайы жағдайға сәйкес келуі қажет. Бұл жерде айтылған 
шаралар құқықтың, демократиялық мемлекеттің принциптеріне сай болуы керек. 
Адам  мен  азаматтың  белгілі  қоғамдағы  құқықтары  мен  бостандықтары,  ондағы  көптеген 
атрибуттардың  кепіл  болуымен  жүзеге  асады  –  мемлекеттік-саяси  жүйемен,  экономиканың 
тиімділігімен,  құқықтық  мәдениетпен  және  т.б.  Демократиялық  мемлекетте  адам  құқығы  мен 
бостандығын  қорғауда  сот  органдары,  адам  құқығы  жөніндегі  парламенттік  өкілетті  тұлғалар, 
конституциялық  арыздар  мен  петициялар  институты,  адам  құқығы  жөніндегі  халықаралық  келісім-
шарттар мен мемлекеттік органдар қатысады. 
Адам  құқықтары  үнемі  дамуда,  олар  ішкі  заңдылықтарда    да,  халықаралық  заңдарда  да 
көбеюде.  Жаңа  құқықтар  мен  бостандықтардың  пайда  болуына  байланысты  адам  құқығы  мен 
бостандықтарын қорғаудың жаңа тиімді құралдар іздестірілуде. 
Қазақстан  Республикасы  да  құқықтық  демократиялық  мемлекет  болуға  ұмтылу  барысында 
адам  құқығына  ең  жоғары  құндылық  ретінде  қамқорлық  жасап,  ол  мәселеге  айрықша  мән  беруі 
қажет. 
Адам  құқығы  мен  бостандықтарын  жүзеге  асыру  бәрінен  де  қоғамдағы  адам  құқығын 
қоғайтын  халықтың  мемлекеттік  органдардың  белсенді  ролі  мен  жауапкершілігіне  тікелей 
байланысты.  Бұл,  бірінші  кезекте,  құқық  қорғау,  сот,  атқарушы  органдарға  қатысты,  олардың  әр 
адамға  қызмет  етуге,  оның  құқығы  мен  бостандығын  қорғау  және  күзетуге,  оның  қауіпсіздігін 
қамтамасыз етуге өздерінің азаматтық қызметтік міндеттеріне әрқашанда дайын болуына қатысты. 
Соңғы  жылдары  практика  көрсеткендей,  егер  мемлекет  өз  органдары  мен  өкілетті 
тұлғаларынан  жеке  адам  құқығын  қорғаудағы  өз  міндеттерін  орындамағаны  не  болмаса  дұрыс 
орындамағаны үшін жауапкершілік талап етпесе онда ешқандай құқықтық шаралар мен ойлап тапқан 
механизмдер айтарлықтай қорытынды шығармайды. 
Мемлекет құқық қорғауда өз міндеттерінен тек қана заң негізінде және белгілі бір жағдайда 
ғана шектеле алады, алайда азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауда шектелуді енгізу 
сол құндылықты қорғаудағы қалыптасқан шынайы жағдайға сәйкес келуі қажет. Бұл жерде айтылған 
шаралар құқықтың, демократиялық мемлекеттің принциптеріне сай болуы керек. 
Адам  мен  азаматтың  белгілі  қоғамдағы  құқықтары  мен  бостандықтары,  ондағы  көптеген 
атрибуттардың  кепіл  болуымен  жүзеге  асады  –  мемлекеттік-саяси  жүйемен,  экономиканың 
тиімділігімен,  құқықтық  мәдениетпен  және  т.б.  Демократиялық  мемлекетте  адам  құқығы  мен 
бостандығын  қорғауда  сот  органдары,  адам  құқығы  жөніндегі  парламенттік  өкілетті  тұлғалар, 
конституциялық  арыздар  мен  петициялар  институты,  адам  құқығы  жөніндегі  халықаралық  келісім-
шарттар мен мемлекеттік органдар қатысады. 

61 
 
Адам  құқықтары  үнемі  дамуда,  олар  ішкі  заңдылықтарда    да,  халықаралық  заңдарда  да 
көбеюде.  Жаңа  құқықтар  мен  бостандықтардың  пайда  болуына  байланысты  адам  құқығы  мен 
бостандықтарын қорғаудың жаңа тиімді құралдар іздестірілуде. 
Қазақстан  Республикасы  да  құқықтық  демократиялық  мемлекет  болуға  ұмтылу  барысында 
адам  құқығына  ең  жоғары  құндылық  ретінде  қамқорлық  жасап,  ол  мәселеге  айрықша  мән  беруі 
қажет. 
Әдебиеттер тізімі: 
1.
 
«Қазақстан - 2030» (ЕлПрезидентініңҚазақстанхалқынаЖолдауы). Алматы, 1998. 
2.
 
ҚазақстанРеспубликасыныңКонституциясы. - Алматы, Жеті Жарғы, 2007. 
3.
 
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. - Астана. 
26 желтоқсан, 2003. 
4.
 
Білімтуралы. – Об образовании: Қазақстан Республикасының Заңы. - Алматы. «Литера», 1999. 
5.
 
Лихачев Б.Т. Педагогика. Курс лекции. - М.: Прометей, 1992.-528с. 
6.
 
Буева  Л.П.  Формирование  чувства  общественного  долга  –  важная  задача  правового  воспитания. 
//Проблемы правового воспитания. – Свердловск, 1988. – с. 34-37. 
 
 
УДК: 332.1 

жүктеу/скачать 4,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: