ұлттық  «Алаш»  идеясына  дейінгі  эволюциялық  жол»

244

1.  ҚР  Президенті – Елбасы  Нұрсұлтан  Назарбаевтың  аты-

на  өтініш  жолдап,  Алашорда  автономиясын - «Алаш  (Қазақ) 

демократиялық  республикасы»,  ал  оның  төрағасы  Əлихан 

Нұрмұхамедұлы  Бөкейханды -«Алаш  (Қазақ)  демократиялық 

республикасының президенті» деп тану туралы жарлық шығаруға 

ықпал етуі жəне Ə.Н.Бөкейханның 150 жылдығы мен Алаш (Қазақ) 

демократиялық  республикасының 100 жылдығын  ЮНЕСКО  ая-

сында атап өту туралы ҚР Үкіметіне тапсырма беруі сұралсын.

2. ҚР Үкіметінен «2016 жылдың наурыз-сəуір айының бірін-

де Ə.Н.Бөкейханның 150-жылдық мерейтойын ЮНЕСКО аясын-

да атап өту туралы» арнайы қаулы қабылдау сұралсын. Қаулыда 

төмендегідей шараларды өткізу қарастырылсын:

а/  Үкімет  жанынан  мерейтойды  жоспарлау  жəне  өткізу  ша-

раларымен  айналысатын  Мемлекеттік  комиссия  құру  (үкімет 

мүшелері, парламент депутаттары, ғалымдар, қоғам қайраткерлері,

б/  Саясат  пен  экономиканы  дамытуға  жəне  ғылымға  қосқан 

зор үлесі мен жетістіктері үшін берілетін Əлихан Бөкейхан ұлттық 

сыйлығы тағайындалсын.

3. Зерттеулер, жинақтар жəне көркем шығармалар:

а/  Ə.Н.Бөкейханның 16 томдық  толық  шығармалар  жинағын 

құрастырып қазақ, орыс жəне ағылшын тілдерінде 50 мың данамен 

басып  шығару  Л.Н.Гумилев  атындағы  ЕҰУ-нің  Мəдениет  жəне 

рухани даму институтына жүктелсін,

ə/  Л.Н.Гумилев  атындағы  ЕҰУ-нің  «Алаш»  институты,  БҒМ 

ҒК  Ш.Ш.Уəлиханов  атындағы  Тарих  жəне  этнология  институты 

жəне Мемлекет тарихы институты бірлесіп Əлихан Бөкейхан эн-

циклопедиясын құрастырып қазақ, орыс жəне ағылшын тілдерінде 

10 мың данамен басып шығарсын,

б/ Ə.Н.Бөкейханның өміріне жəне Алаш тақырыбына қатысты 

зерттеулер мен көркем шығармаларға мемлекеттік гранттар жари-

ялау,

в/ Облыстық жəне аудандық əкімдіктер ғылыми жəне қоғамдық 

мекемелермен бірлесіп Алаш тарихына қатысты жерлерге экспе-

дициялар ұйымдастырсын,

г/  Жас  ұрпақты  Алаш  ұлттық  идеясымен  кең  ауқымда  жəне 

жүйелі  түрде  таныстырып,  оны  отаншылдық  рухта  тəрбиелеу 

245

мақсатында  Алаш  қозғалысы  мен  қайраткерлеріне  қатысты 

мұрағат құжаттарын, бірінші кезекте 1928-1938 жылдарғы ғасыр 

құжаты  аталған  «Алаш  ісі»  сот  процестері  материалдарын  көп 

томдық жинақ етіп шығарсын,

д/ «Алаш  ісімен»  байланысы  бар  ХХ  ғасырдың 20-50-інші 

жылдарындағы саяси қуғын-сүргін материалдарын, Қазақстандағы 

жаппай қуғын-сүргін тарихын отандық тарихшылардың күшімен 

саралап, 10 мың данамен көп томдық жинақ шығарсын,

ж/ Ə.Н. Бөкейханның өмірі мен қызметі жəне оның ұлт-азаттық 

Алаш қозғалысы мен Алашорда ұлттық-территориялық автономи-

ясы бойынша үзеңгілестері туралы құжатты, фотосуретті альбом 

құрастырылып, 10 мың данамен басып шығарылсын.

4. Ə.Н. Бөкейханның жəне оның серіктері туралы:

а/ телехикая,

ə/ көркем жəне

б/ деректі фильмдер түсірілсін.

5.  Қазпоштаға 

Ə.Н.Бөкейханның 150-жылдығына 

арналған  мерейтойлық  пошта  маркасын  шығару,  Ұлттық 

банкке – Алаш  көсемі  бейнеленген  арнайы  монета  басып 

шығару жүктелсін.

6. 1917  жылдың  желтоқсанынан 1920 жылға  дейін 

Алаштың ресми астанасы болған Семей қаласын «Алаш» деп 

атау  Республикалық  ономастикалық  комиссияға  жүктелсін. 

Қаладағы «Алаш үйіне» тақта орнатылсын.

7.  Астанадағы  Ұлттық  мұражайдан  Ə.Н.Бөкейханға 

арналған зал ашылсын.

8.  Астана  қаласының  ең  көрнекті  жеріне  «Алашорда» 

атты монументалды ансамбль ашылсын.

9.  Семей  қаласындағы  «Алаш  арыстары - Əуезов» 

мұражай-үйінің  негізінде  «Алаш»  ұлттық  мұражайын  ашу 

қолға алынсын.

10. Ə.Н.Бөкейханның  есімі  беріліп,  салтанатты  түрде 

ескерткіш немесе тақта орнатылсын:

а/ Астана, Алматы қалалары мен республиканың облыс жəне 

аудан орталықтарының орталық көшелеріне,

ə/ ҚР сыртқы министрлігі арқылы Ресейдің Мəскеу, С.-Петер-

бор,  Омбы,  Самара,  Орынбор  қалаларындағы,  бауырлас  Түркия, 

246

Əзірбайжан, Қырғызстан, Өзбекстан астаналарындағы көшелерге.

11.  Естелік  тақталар  немесе  мүсіндер  (бюстер)  орнатыл-

сын:

а)  Ə.Н.  Бөкейхан 1922-1927 жылдары  Мəскеудегі  бұрынғы 

Орталық «Шығыс» баспасының ғимаратына,

ə)  С.-Петерборда  Ə.Н.  Бөкейхан 1890-1894 жылдары  білім 

алған  Орман  институты  мен  университетіне, 1926-1927 жылда-

ры  Қазақстан  бойынша  сарапшы  болып  қызмет  атқарған  КСРО 

Ғылым  Академиясының  ғимаратына  жəне  осы  жылдары  ол  про-

фессор  лауазымында  сабақ  берген  С.-Петербор  университетінің 

ғимаратына,

б) 1937 жылдың қыркүйегінде Ə.Н. Бөкейхан мəйіті жерлен-

ген Мəскеудегі Дон зиратына,

в)  Ə.Н.  Бөкейханның  Самара  қаласында 1908-1917 жылдары 

саяси қуғын кезінде тұрған үйіне (бұрынғы Казанская көшесі, № 

30 үй),

г) Орынбор қаласында 1917 жылы тұрған үйіне (бұрынғы Ни-

колаевская көшесі, № 10 үй),

д)  Семей  қаласында  тұрған  үйіне  (бұрынғы  Комиссарская 

көшесі, № ?),

е)  Мəскеу  қаласында 1922-1937 жылдар  аралығында  тұрған 

үйге (бұрынғы Большой Кисловский орамы, 4 үй, 15 пəтер),

ж) Ə.Н. Бөкейхан 1886-1890 жылдары Омбы техникалық учи-

лищесінде оқыған жəне 1895-1908 жылдар аралығында өмір сүріп, 

қазақтың ұлт-азаттық Алаш қозғалысының көсемі болып танылған 

Омбыдағы үйіне (?),

з) 1917 жылдың желтоқсанында ІІ жалпықазақ құрылтайының 

жиыны  өтіп,  Ұлттық-территориялық  «Алашорда»  автономиясын 

құру  туралы  тарихи  шешім  қабылданып,  Ə.Н.Бөкейхан  оның 

төрағасы болып сайланған бұрынғы генерал-губернатор кеңсесінің 

ғимаратына,

е) Ақтоғайдағы туған жеріне.

12.  Жетекші жоғарғы оқу мекемелерінің біріне (Еуразия 

ұлттық  университетіне)  жəне  бірнеше  ғылыми-зерттеу  ин-

ститутына  (Мемлекет  тарихы  институтына,  экономикалық 

зерттеулер,  ауылшаруашылығы  жəне  мал  шаруашылығы) 

247

Ə.Н.  Бөкейханның  есімі  берілсін.  Мысалы,  Алматы 

қаласындағы Қазақ ұлттық аграрлық университетіне.

13.  Бурабай  кентіндегі  Орман  шаруашылығы  училище-

сіне Ə.Н. Бөкейханның есімі берілсін. Училище əлі Омбыдан 

көшпей тұрған 1895-1897 жылдары Ə.Н. Бөкейхан математика 

пəнінен сабақ берді.

14.  Астана жəне Алматы қалаларында Ə.Н. Бөкейханның 

150-жылдық  мерейтойына  арналған  халықаралық  ғылыми-

тəжірибелік конференция ұйымдастырып өткізілсін.

15. ЮНЕСКО-дан 2016 жылды «Əлихан Бөкейхан жылы» 

деп сұрау жөнінде ұйымдық жұмыстар қазірден қолға алын-

сын.

Осы Қарар 2014 жылдың 06 наурызда қабылданды.

Бақытжан  ЕРТАЕВ - ҚР  Парламенті  Мəжілісінің  депутаты, 

Халық қаһарманы,

Азат  ПЕРУАШЕВ - «Ақ  жол»  ДП-ның  төрағасы,  ҚР  Парла-

менті Мəжілісінің депутаты,

Алдан СМАЙЫЛ - ҚР Парламенті Мəжілісінің депутаты,

Азамат ƏБІЛДАЕВ– ҚР Парламенті Мəжілісінің депутаты,

Алмас ТҰРТАЕВ– ҚР Парламенті Мəжілісінің депутаты,

Нұрлан  ЖАЗЫЛБЕКОВ – ҚР  Парламенті  Мəжілісінің  депу-

таты,

Талғат ЕРҒАЛИЕВ – ҚР Парламенті Мəжілісінің депутаты.

Мұрат БАҚТИЯРҰЛЫ – ҚР Парламенті Сенатының депутаты,

Жабал ЕРГАЛИЕВ - ҚР Парламенті Сенатының депутаты,

Нұрлан ДУЛАТБЕКОВ - Қарағанды облыстық маслихатының 

хатшысы, ҚР ҰҒА корреспондент мүшесі, профессор (Қарағанды),

Бүркітбай АЯҒАН - БҒМ ҒК Мемлекет тарихы институтының 

директоры, т.ғ.д., профессор,

Серік ҚИРАБАЕВ – ҚР ҰҒА академигі, профессор,

Сейіт ҚАСҚАБАСОВ – ҚР ҰҒА академигі, профессор,

Дихан  ҚАМЗАБЕКҰЛЫ – ф.ғ.д.,  профессор,  ҚР  ҰҒА 

корреспондент-мүшесі,

Тұрсын ЖҰРТБАЙ – жазушы, ф.ғ.д., профессор, Л.Н.Гумилев 

атындағы ЕҰУ «Отырар кітапханасы» ҒО директоры,

248

Жандарбек МƏЛІБЕКОВ – ҚР Мемлекеттік елтаңбасының ав-

торы, профессор,

Қазыбек  ИСА -«Ақ  жол»  партиясы  төрағасының  орын-

басары,  Сəбит  БАЙДАЛЫ -«Ақ  жол»  партиясы  Орталық 

кеңесінің  идеологиялық  жұмыстар  бойынша  хатшысы,  Айдын 

ЫРЫСБЕКҰЛЫ -«Ақ жол» ҚДП Орталық аппаратының идеоло-

гия бөлімінің аға сарапшысы, Зиябек ҚАБЫЛДИНОВ – «Еуразия» 

ҒО директоры, т.ғ.д., профессор,

Марат ƏБСЕМЕТОВ - ҚР Ұлттық мұрағатының бас директо-

ры, ф.ғ.к.,

Тұрдығұл  ШАҢБАЙ - «Алаштану»  ҒЗО  директоры,  ф.ғ.к., 

(Семей),

Берік ƏБДІҒАЛИ - қоғам қайраткері, саяси сарапшы,

Сұлтанхан  АҚҚҰЛЫ - «Алашорда»  қоғамдық  қорының  ди-

ректоры, PhD.

06 наурыз, 2014 жыл.

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

Астана, Қазақстан Республикасы

Ал, конференция аяқталғаннан кейін, «Ақ жол» партиясы сол 

жағалауда  орын  тепкен  «Нұрсая»  тұрғын  үй  кешеніндегі  «Хан 

Ерке»  мейрамханасында  Əлихан  Бөкейхан  рухына  бағыштап  ас 

берді. Асты партия төрағасының орынбасары, белгілі ақын Қазыбек 

Иса  жүргізіп  отырды.  Жалпы,  Л.Н.Гумилев  атындағы  Еуразия 

ұлттық университеті мен «Ақ жол» демократиялық партиясының 

арасындағы  рухани-шығармашылық  байланыс - бірі  бастап,  бірі 

қостап  дегендей, 2012 жылы  Алаштың 95 жылдығын  бірлесіп 

өткізген уақыттан бері жалғасып келеді. Ең бастысы, қазақ бірлігі 

ұранымен ұлы даламызды Алаш автономиясының құзырына бірік-

тірген,  ұлттың  өзін-өзі  басқару  құқығын  орнықтыруды  дəйекті 

түрде  қорғап  алған  Əлекеңдей  абзал  азаматқа  күнде  құрмет 

көрсетіп  отыруды  əдетке  айналдырсақ  та  жарасар  еді.  Ендеше, 

бүгінгі  Əлихан  Бөкейханның  туғанына 148 жыл  толуына  орай 

өткізілген конференция, Алаш көсемінің ісі мен өнегесін қазақтың 

249

жадында қайта жаңғыртты жəне ұлт көсемінің 2016 жылы өтетін 

150 жылдық мерей тойына дайындық шараларының бастауы бол-

ды. Сондықтан да, алдымызда келе жатқан Əлихан Бөкейханның 

мерейтойын ұлы дала төсінде ұлан-асыр той етіп өткізуге ұйытқы 

болу бəріміздің ортақ, қасиетті парызымыз!

Ырысбекұлы Айдын 

«Ақ жол» ҚДП Орталық аппаратының идеология 

бөлімінің директоры,

Алаштанушы                                                             

250

ТІЛ ҚАЙТСЕ ТҰҒЫРЛЫ БОЛАДЫ............? 

Қазақ үні газеті, № 12 (621), 26 наурыз, 2014 жыл.

Орысша сөйлеген жерде, қазақтың иісі шықпайды.

Міржақып Дулатов

2014  жылы 12 наурыз  күні  Л.Н.  Гумилев  атындағы  Еура-

зия  ұлттық  университетінде  «Мемлекеттік  тіл – рухани 

жедел  жаңарудың  негізі»  атты  Мəдениет  жəне  рухани  даму 

институтының ғалымдары дайындаған кітаптардың тұсаукесер 

рəсімі  жəне  «Тілдің  мəңгілік  тұғыры»  атты  дөңгелек  үстел 

өтті.

Аталмыш  іс-шараға  Л.Н.Гумилев  атындағы  ЕҰУ  прорек-

торы,  ҚР  ҰҒА  корреспондент-мүшесі,  ф.ғ.д.  профессор  Дихан 

Қамзабекұлы, ҚР ҰҒА академигі, филос.ғ.д. профессор Жабайхан 

Əбділдин, ҚР ҰҒА академигі, ф.ғ.д. профессор Сейіт Қасқабасов, 

ҚР ҰҒА академигі, филос.ғ.д. профессор Ғарифолла Есім, ҚР ҰҒА 

академигі, физ-мат.ғ.д. профессор Мұхтарбай Өтелбаев, «Ақ жол» 

251

ҚДП Орталық кеңесінің хатшысы, ҚР «Құрмет» орденінің иегері 

Сəбит  Байдалы,  Халықаралық  Шыңғыс  хан  академиясының  ака-

демигі, Түркітану жəне алтайтану орталығының директоры, ф.ғ.д. 

профессор Қаржаубай Сартқожаұлы, ЕҰУ Мəдениет жəне рухани 

даму институтының директоры, ф.ғ.д. Бекжан Əбдуəлиұлы, ф.ғ.д. 

Жұмағали  Əбуұлы,  ф.ғ.д.  Тілеулес  Əбдіғалиқызы  сынды  зиялы 

қауым өкілдері мен НКОК компаниясының өкілі Жағыпар Егізба-

ев қатысты. 

ЕҰУ  жанындағы  Мəдениет  жəне  рухани  даму  институ-

ты  ашылған  күнінен  бастап  жүргізген  ғылыми  ізденістерінің 

нəтижесінде, соңғы 5-6 жылдың көлемінде ғана қазіргі Қазақстан 

қоғамының  сұранысына  сай  жинақталаған  еңбектерді,  жасалған 

баяндамаларды,  жарыққа  шығарып,  оқырман  қауымға  ұсынды. 

Туған тіл болашағының кепілі боларлық осы кітаптардың ішінде 

конференция, дөңгелек үстел материалдары мен түрлі бағыттағы 

аударма, түсіндірме сөздіктер, шет тілді аудиторияларға арналған 

оқу  құралдары, «Алаш»  зиялылары  шығармаларының  топтама-

лары бар. Бұл еңбектер тілді дамытудың негізгі тұғыры, тұрақты 

тетігі ретінде де құнды. Атап айтқанда:

1.  Ағылшын аудиториясына арналған қазақ тілі; 

2.  Астана ономастикасы;

3.  Ескі қазақ əдеби тілінің сөздігі 1-том;

4.  Ескі қазақ əдеби тілінің сөздігі 2-том;

5.  Еуразия  мəдениетінің  қазақша-орысша  жəне  орысша-

қазақша сөздігі 1-том;

6.  Еуразия  мəдениетінің  қазақша-орысша  жəне  орысша-

қазақша сөздігі 2-том;

7.  Жəдитшілдік жəне Алаш: ұғымдар мен терминдер сөздігі;

8.  Жұрт;

9.  Қазақ  антропоним  жасамы:  теориялық  жəне  практикалық 

негіздері;

10.   Қазақша-орысша  жəне  орысша-қазақша  математикалық 

сөздік; 

11.   Қазақша-орысша  жəне  орысша-қазақша  сөздер  мен  сөз 

тіркестерінің сөздігі;

12.  Қос тілді сөздіктер: құрылымы, ерекшелігі;

252

13.  Неміс аудиториясына арналған қазақ тілі;

14.  Тарих жəне тағдыр; 

15.  Тарих терминдерінің түсіндірме сөздігі;

16.   Түркі есімдері: қазақ, қарақалпақ, ноғай, татар, башқұрт, 

татар 1-том;

17.   Түркі есімдері: қазақ, қарақалпақ, ноғай, татар, башқұрт, 

татар 2-том;

18.  Француз аудиториясына арналған қазақ тілі;

19.   ХІ-ХІІ  ғ.ғ.  жазба  ескерткіштері  тілінің  морфологиялық 

құрылымы;

 Аталған кітаптар НКОК компаниясының демеушілігімен 

жарық көрген.

 Бұл еңбектерге қосымша Смағұл Сəдуақасұлының 3 томдық 

шығармалар  жинағы  жəне  Əлихан  Бөкейханның 9 томдық 

шығармалар жинағы жарық көрді.

 

ҚР  Президенті  Н.Ə.Назарбаевтың  жыл  сайынғы  Қазақстан 

халқына Жолдауында да тіл тағдыры назардан тыс қалмайды. Биыл-

да ол «Мəңгілік ел» идеясының аясында көрініс тапты. Мəңгілік 

елдің  мəңгілік  тілі  болуы  тиіс.  Осыған  орай,  ұйымдастырылып 

253

отырған  «Тілдің  мəңгілік  тұғыры»  атты  дөңгелек  үстелдің  не-

гізгі  мақсаты  да - Елбасы  Жолдауын  насихаттау,  əрі  Жолдау 

аясында  тілді  мəңгілік  етудің  жолдары  туралы  ғалымдардың 

жəне  саясаткерлердің  пікірлерін  ортаға  салып,  түйінді  ойлар-

ды  жұртшылыққа  жариялау  болып  табылады.  Сондықтан  да, 

жоғары деңгейде өткізілген дөңгелек үстелге ұлт руханияты сала-

сында жемісті еңбек етіп жүрген ғылым докторлары мен ұлттық 

мəселелерде елеулі істер атқарып келе жатқан Қазақстанның «Ақ 

жол» демократиялық партиясының өкілдері шақырылды.

Тіл жеке бір топтың немесе белгілі бір саланың еншісіне ғана 

тиесілі емес, барша халыққа ортақ құндылық болғандықтан, оның 

табиғи дамуына ғасырлар бойы барша қоғам мүшесі мүдделі бо-

лып, атсалысып келді. Ал, қазір бізде ше, бізде қалай? 

Дөңгелек  үстелге  жиналғандардың  да  жан  айғайы  осы 

тіл  мəселесінің  түйткілді  тұстарына  індете  үңіліп,  тəптіштеле 

түсіндірілуден басталды. 

Иə........тілге келгенде, тілге жасалып жатқан қиянатты көргенде 

бəріміздің  де  ішіміз  қан  жылайды.  Ұлтымыздың  ең  басты  рухани 

құндылығы біздің тіліміз - қазақ тілі бейшара күйде жетімсіреп жүр. 

Орыс  тілі  еліміздің  басым  көпшілігінің  ойлау,  сөйлеу  құралына 

айналып  алды.  Оның  үстіне,  құлдық  саналы  шенеуніктердің  тілге 

тосқауыл болып отырғаны тағы бар. Олардың сүйегіне сіңіп қалған 

құлдық  психологияның  кесірінен,  қазаққа  қатыстының  бəрі  кем-

сітіліп  көрсетілуде.  Əсіресе,  тілде  шаруамыз  жоқ  дейтін,  ұлттық 

белгілері  жөнді  ажыратылмаған  бұл  шала-қазақтар - негізінен  на-

мыссыздар мен рухсыздардың тобырына тілінің гүл болуы мен күл 

болуының  еш  айырмасы  жоқ.  Бірақ,  қанына  тартпаған  бұлардың 

қорқаулық іс-əрекетін, құбыжық қылмысын халқымыз да, тарих та 

ешқашан  кешірмейтіні  ақиқат!  Бұл  байғұстардың  қай-қайсы  бол-

масын, Абай айтқандай «əркімді заманы сүйрейтінінің» керін кел-

тіріп  жүр.  Иə,  заманның  да  табиғаттың  мезгіліне  ұқсайтыны  рас, 

сол мезгілдің бабын таппасаң, оның ауа райына бағынбасаң болмай-

ды. Біздің қоғамда да, сол заманға еріксіз жағыну, жағыну арқылы 

бүгінгі  күнге  бағыну  ашық  белең  алды.  Бұлар-Қазақстандағы 135 

ұлттың тілінің, дінінің сақталуына ғана мүдделі болып, өзінің тілі 

кетсе-ұлты  жойылатынын  анық  ұқпай,  өздерін-өздері  қарадай 

алдап  жүр.  Ау,  мəңгүрт-туыстарым,  көздеріңді  ашыңдаршы! 

254

Өзге  ұлттардан  мемлекеттік  тілді  құрметтеуді  қатаң  талап  ететін 

уақыт  əлдеқашан  жеткен!  Мемлекеттік  тіл  мəдениет  мəселесі 

деңгейінің  аясынан  асып,  бүгінде  ұлттық  қауіпсіздік  мəселесіне 

айналып  отырғаны  да  жасырын  емес.  Жер  жүзінде  тілге  қатысты 

майдандардың да жүріп жатқаны соның айғағы. Мысалы, Украина-

ны айтуға болады. Орыс империализмі мен шовинизмінің соққысы 

украин халқының етінен өтіп, сүйегіне жетті. Олар қаҺарына мініп, 

тас  жарып,  тау  қопаратын  ықпалды  əрі  қауқарлы  екпінмен  күллі 

украин  ұлты  тіл  майданына  шықты.  Яғни,  ұлт  болып  қалыптасу 

үшін қауіп керек екен. Осы тұрғыдан алғанда, біздің қоғамды да аса 

қатерлі үрдіс жайлап барады. “ТҰРЫП ЖАТҚАН МЕМЛЕКЕТІНІҢ 

ТІЛІН  ҚОНАҚ,  НАҚҰРЫС  немесе  ӨЗ  ТІЛІНІҢ  ҮСТЕМДІГІН 

ОРНАТҚАН  БАСҚЫНШЫЛАР  БІЛМЕУІ  МҮМКІН!..”-деген 

екен коммунизмнің данышпан көсемі  Карл МАРКС. Мемлекеттік 

тіл қоғамдағы барлық салада үстем жəне биік болуы керек. Сонда 

ғана, біздің тіліміз-біріктіруші құралға айналары сөзсіз. Ал, ортақ 

тілі жоқ Қазақстандай бірде-бір мемлекет бар ма екен....? Бар болса, 

оның біріншісі - Қазақстан! Көне замандардан айтылып жеткен бір 

тəмсіл  сөз  бар: «Мемлекетке  ауыз  бірлігі  жоқ  халықты  басқарған 

əлдеқайда оңай». Яғни, осы аяр саясатты ұстанған бірде-бір билік 

еш уақытта да халықтың сөзін сөйлеп, қамын күйттеген емес. Ол 

-  белгілі  бір  қоғамда,  белгілі  бір  топтың  сойылын  соғып,  туын 

көтерушінің ролін ғана атқарған. Яғни, ауыздыға сөз, аяқтыға жол 

бермеген.... 

Тіпті,  адамдарды  қызу  іске  жұмылдырудың  да,  бір-ақ  жолы 

бар  емес  пе;  ол-ортақ  тіл  табысу.  Мысалы,  АҚШ  тұрғындары 

өздерін «Американдықтармыз» дейді. Онда тұратын халықтардың 

саны біздегіден де əлдеқайда көп, жер бетін мекендейтін елдердің 

барлық өкілдері тұрады деуге болады. Бірақ, оларды ағылшын тілі 

біріктіреді. Францияда да 100-ден астам этностар тұрады. Оларды 

да француз тілі біріктіреді. Өйткені, олардың қоғамында француз 

тілі үстем. Немістерде: «Жергілікті ұлттың тілін, мəдениетін білу-

ге  міндеттісің.  Егер  тілің  керек  болса,  өз  жеріңе  барып  үйреніп 

кел,  болмаса  сонда  қал!!»  деген  талап  қояды  екен.  Ал,  бізді  əлі 

күнге дейін «тарихи негізін сақтай отырып, туған тілдің мəңгілік 

өмірін қамтамасыз етудің жолдары бар ма?» - дейтін сұрақтың жа-

уабы  толғандырып  келеді.  Егер,  Қазақстанда  қазақ  тілін  білетін 

255

өзге  ұлтты  азамат  болса,  ол  бірден  аз  уақыттың  ішінде  ғана 

танымалдыққа ие болып атақты жұлдызға айналып шыға келеді. 

Бұл  да,  қазақта  болмасын,  қазақтан  басқаның  бəрінде  болсын 

дейтін  жəне  өзгені  зор,  өзімізді  қор  санайтын  құлдық  сананың 

нəтижесі.  Сонау  бір  кездері  қазақтың  белгілі  ақыны  Əбділдə 

Тəжібаев  атамыз: «Бесіктен  басталмаған  тіл  тіл  емес,  оны  өсе 

келе ғана үйреніп, күн көру құралына айналдыруға болады» десе 

де,  біз  патриотизм  мен  ұлттық  рухтың  дамуының  шырқау  шегі-

не  жетуіміз  керек,  жедел  арада,  мемлекеттік  тілдің  үстемдігі  ту-

ралы  заң  қабылдауымыз  қажет.  Мемлекеттік  тілдің  өзге  тілдер-

ден артық болуы жəне оның жалпыға бірдей міндеттілігі - əрбір 

Қазақстандық азамат үшін əліппедей білуге тиісті заңдылық болуы 

керек. Елімізге сұғанақ иттей жылтыңдап келіп-кетіп жүріп, сіңіп 

кеткен жырындылардың көксегендері белгілі. Енді, оларға қанша 

жерден  долы  бурадай  жындарын  шашып,  буырқана  ұмтылса  да, 

біздің  жергілікті  халықтың  заңымен,  салт-дəстүрімен  санасуға 

тиіссің, оның тарихы мен тіліне қарсы шығуға хақың жоқ, «су іш-

кен құдығыңа түкірме» дегеннің бар екенін ескертейік!. «Тоқпағы 

мықты  болса,  киіз  қазық  та  жерге  кіреді»  демеуші  ме  еді  атам 

қазақ.......! Түгін тартсаң майы аққан қазыналы жеріміздің тарихи 

иесі қазақ екендігін былайғы жұрт түйсінуі керек! 

Тіпті, соңғы қазақ жер бетінен жоғалмай ана тіліміз өлмейді 

десек  те,  мемлекет  құраушы  халықтың  тілін  білмеу  сол  ұлтқа 

жасалған опасыздық емес пе? Ұлт Көшбасшысы Н.Назарбаевтың: 

«Осы уақытқа дейін аю да қазақша үйреніп алар еді, мемлекеттік 

қызметкерлері мемлекеттік тілді білмеуге құқы бар мемлекет бола 

ма?!»  деп  айтқанындай,  мемлекеттік  құрылымдардың  дəлізіне 

ана  тілімізді  енгізе  алсақ  қой,  шіркін!  Өйткені,  мемлекеттік  ап-

парат  қазақша  сөйлемей,  қазақ  тілі  ешқашанда  мемлекеттік  тіл 

мəртебесіне көтеріле алмайды. 

 Көкірегіме үміт отын жағып, жүрегіме күш-жігер ұйытатын 

тілім менің........!

жүктеу/скачать 5,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: