Əдебиеттер
1. Сейдахметов А.С., Куква И.Н., Нургалиева К.К. Экономическая оценка
сельскохозяйственного потенциала агробизнеса. Алматы, «Экономика» 2006- 256 с.
2. Фишер Г. Маркетинг узбекского хлопка- некоторые заметки// Cottonoutlook,
Cotlooklimited. Specialedition, ICAC, 55 –the Plenary meeting. Uzbekistan 96, c.46- 51.
3. Челекбай А.Д. Риск-менеджмент в денежно-кредитной и инвестиционной
деятельности:теория, мировой опыт и практика Казахстана, Алматы, «Экономика» 2007.-
312 с.
4. Cotton World statistics, bulleten of the ICAC, the USA- “Cotton” review of the world
situation, ICAC, 2014.
308
ВЕТЕРИНАРНАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ
ƏОЖ 616.993.193:619
САРКОЦИСТОЗ КЕЗІНДЕ ІРІ ҚАРА ЕТІН ВЕТЕРИНАРИЯЛЫҚ- САНИТАРИЯЛЫҚ
САРАПТАУ
Аргимбаева Р.К., Омарбекова Ү.Ж.
Қазақ ұлттық аграрлық университеті, Алматы
Аннотация
Во
многих
странах
широко
распространены
паразитарные
болезни
сельскохозяйственных животных и они угрожает к человечеству, наряду таких болезней
относятся и саркоцистоз крупного рогатого скота. В статье докладывается результаты
ветеринарного-санитарного анализа мяса крупного рогатого скота при саркоцистозе.
Annotation
In many countries, widespread parasitogenic diseases of agricultural animalsand they are
threatening to humanity, alongside these diseases are sarcocystis of cattle. In this article reports the
results of the veterinary-sanitary analysis of cattle meat at sarcocystis.
Кілт сөздер: ветеринариялық-санитариялық сараптау, сойыс өнімдері, ірі қара ұшасы,
саркоцистоз.
Əлемде көптеген елдерде паразиттік аурулар кең таралған жəне де адам өміріне жиі
қауіп төндіруде. Сонымен қатар Америка мен Еуропаның дамыған елдерінің басым көпшілігі
бірқатар паразиттік ауруларды жойып жіберген. Соған қарамастан, Бүкілəлемдік денсаулық
сақтау ұйымының зерттеу тобы халықаралық ет пен ет өнімдерінің саудасы өсіп жəне
халықаралық туризм дамыған сайын келешекте паразиттік аурулар өрши түсу қауіпі зор деп
үнемі дабыл қағуда. Сонымен бірге туризм дамуымен босқындардың көшуінен көптеген
елдерде саркоцистоз бірден көбейіп кеткені анықталды [1, 2].
Соңғы жылдары əр түрлі аурудың өршуінің себебінен ауыл шаруашылық
жануарларының өнімі төмендеп бара жатыр. Зардап тигізіп отырған аурудың бірі –
қарапайымдылар тудыратын жануарлар саркоцистозы [3].
Зерттеу əдістемесі
Осы мақсатта біздер Жамбыл облысының Мойынқұм жəне Сраысу аудандарының
орталық базарларына келіп түскен 70 ірі қара ұшаларын ветеринариялық-санитариялық
сараптау ережелеріне сай тексеруден өткіздік:
1) іш құрылысын (кеңірдегімен бірге өкпесін, жүрегін, өтімен бірге бауырын,
диафрагмасы мен өңешін) зерттедік өкпесін сыртынан қарап, ұстап көрдік. Қабырға
ортасындағы краниальдық, орта, каудальдық жəне бронхылық, сол жақтағы, оң жақтағы,
трахеобронхылық лимфа түйіндерін ашып қарадық. Кеңiрдек пен бронхты жəне өкпе
паренхимасын əрбір өкпенi ұзына бойына iрi бронхтардың бағытына қарай кесу арқылы
тексердік;
2) жүректi зерттедік: жүрек қабын ашып, жүректiң сыртқы сiрлi қабығы жəне жүрек
қабының жай-күйін тексердік. Содан кейiн жүректiң оң жəне сол бөлiгiн қиғашы бойынан
тiліп, бiр уақытта жүрек қарыншасымен қабығын ашып қарадық. Жүректiң бұлшық ет
қабатын, эндокардтың, жүрек қан қалқаны мен қанының жағдайын қарадық (5 - сурет).
309
Жүрек бұлшық еттерiн тесiп алмай ұзына бойына жəне көлденеңiнен бiрнеше тiлiктер
жүргiздік;
3) бауырды зерттедік: бауырды қарап тексеріп, көк ет жəне висцералды жағынан ұстап
қарадық. Порталды лимфа түйiндерiн тiлiп қарадық жəне висцералды жағынан өт жолына
қарай тесiп алмай 2 – 3 рет тілім жасадық;
4) көк бауырды зерттедік: көк бауырды сыртынан қарап тексереміз, содан кейiн бойлай
тiліп жəне оның сыртқы түрi мен пульпаның консиситенциясын анықтадық;
5) бүйректi зерттедік: бүйректi капсуладан шығарып, қарап тексердік жəне ұстап көріп,
сонымен бiр уақытта бүйректiң лимфа түйiндерiн ашып қарадық;
6) ұшаны зерттеу: ісінудің, қан ұюының, өсiндiлердің, сүйек сынықтарының жəне
басқа да патологиялық өзгерістердің болуына көңiл аудара отырып, ұшаны сыртқы жəне iшкi
жағын қарадық. Қабығы мен ішперденің жай- күйін айқындадық.
7) ұшаның негiзгі лимфа түйiндерiн тексердік: мойынның үстіңгі безін екі жағынан да
кесіп тексердік. Паразиттерді табу үшін мойын, иық, көкеттік, бел - арқа жəне жамбас
бұлшық еттерін кесіп қарадық.
Зерттеу нəтижелері
Базарларда зерттелген ірі қара ұшаларының сараптамасының нəтижелері берілген.
Ұшалардың диафрагмасының ұштарында, өңеш бұлшық ет бойында орналасқан, сары -
сұрлау келген, шекарасы айқындалмаған бөліктер байқалды. Сонымен қатар осы ұшалардың
өңеші мен қабырғааралық бұлшық еттерінде жолақтары бойында орналасқан ұршық, банан
тəріздес саркоцисттерді анықтадық. Кейбір ұшаларда қаңқа бұлшық еттерінің біраз бөлігінде
бұлшық еттер сулануы мен серозды қабыну ошақтары байқалды (кесте 1).
Кесте 1 - Базарда зерттелген ірі қара ұшаларының сараптамасының нəтижелері
Мүшелер мен ұлпалар
Сипаттамасы
Басы
Ауыз қуысының сілекей қабаттары қызғылт түсті
Кеуде қуысы
Ақшыл- қызыл түсті. Қабырғааралық бұлшық еттерде ұзындығы
1,1 см болатын саркоцисталар анықталды
Өкпесі
Ұштары ұзарған, ақшыл қызыл түсті, қою- қызыл бөліктері бар.
Консистенциясы жұмсақ.
Өңеш
Сұрлау- қызыл түсті, бұлшық еті қабынған, сыртқы жағында
ұзындығы 1,0-1,4 см болатын цисталар алынды
Диафрагма ұштары
Бұлшық ет ұлпаларының сыртқы жəне ішкі жағында сарғыш,
сұрлау келген қосымшалар бар
Жүрек
Қою қызыл түсті, қанталаулар мен қан іркілістері бар
Көкбауыр
Күрең қызыл түсті. Ұштары үшкір, консистенциясы тығыз,
кескенде қалқандары ақ нүкте жəне сызықтар ретінде көрінді
Бауыр
Түсі қою қоңыр, ұштары үшкір, консистенциясы тығыз.
Бүйрек
Қою қоңыр түсті, кескен кезде қыртысты жəне бозғылт аймақтары
анық байқалды.
Ішек
Сұрлау- қызыл түсті
Лимфа түйіндері
Сопақша келген, май ұлпаларымен қоршалған, кескенде сарғыш
түсті, көлемі сəл ұлғайған
Бұлшық ет кескендегі
көрінісі
Түсі қою қызыл, бөлек бөліктерінде ағарған, əктелген жерлер бар
Зерттеулер кезінде, барлығы 70 ірі қара ұшасын зерттегенде, 12 ұшадан саркоцист
цисталарын анықтадық (кесте 2).
310
Кесте 2 - Ірі қара ұшасын cезімдік зерттеу нəтижелері
Көрсеткіштер
Сипаттама
Саркоцистозбен зақымдалған ірі
қара ұшасының көрсеткіші
Саны – 12
%
Қабыршақтарының
көрінісі
Қабығы кепкен
8 48,9
Қансыздануы
Нашар 10
64,6
Кескендегі көрінісі
Кескен жерлер тегіс емес,
ұшаның басқа жерлеріне
қарағанда қаны қатты сіңген 11
71,7
Ет консистенциясы
Бармақпен басқан кездегі
шұңқыр орнына 1- 1,5
минутта келді 7
61,4
Иісі
Сəл иістенген 6
43,7
Қоңдылығы
Төмен 11
72,1
Ет түсі
Қара қоңыр түсті 9 54,3
Сірлі қабығы
Қызғылт 11
56,2
Тері асты клечаткасы
Қызғылт түсті 9
61,3
Гипостаздар
Белгілі ошақтар кездеседі 12
82,1
Ұшаларды зерттегенде қарапайымдылар, гельминттер, жəндіктердің балаңқұрттары
табылмады. Зерттеуге алынған ұшалардың патоморфологиялық өзгерістері айқын болмады.
Əдебиеттер
1. Макаров В.А., Фролов В.П., Шуклин Н.Ф. Ветеринарно-санитарная экспертиза с
основами технологии и стандартизации продуктов животноводства. – М.: Агропромиздат,
1991. – С. 365- 367.
2. Горбов Ю.К. Саркоцистоз животных //Диагностика, терапия и профилактика
болезней животных. — Саранск, 1981. — С. 4
3. Тазабекова М.Т., Саркоцистозбен зақымдалған қой ұшасының санитариялық жəне
микробиологиялық көрсеткіші/ Вет. ғыл. магистрі акад. дəр. алуға ұсын. дисс. – Алматы,
2014. – 12-31 бб.
УДК :7.042:565.7 (574) (045)
КРОВОСОСУЩИЕ ДВУКРЫЛЫЕ НАСЕКОМЫЕ АКМОЛИНСКОЙ ОБЛАСТИ
Ахметбеков Н.А., Акимбекова А.Ф.
Казахский агротехнический университет им. С.Сейфуллина, г. Астана
Аңдатпа
Зерттеу жұмыстарын жүргізу барысында анықталған қан сорғыш қос қанаттылардын
төрт тұқымдасына жататын 24 түрлерінің ішінде құмыты шыбындарының алатын үлесі -
63% көрсетті, ал ызылдауықтардың жалпы сандық компонентік көрсеткіштері масалар - 20%,
мокрицалар - 12%, шіркейлер – 5% құрады. Қан сорғыштардын ішінен көп кездесетіні
құмыты шыбындар болып табылды.
311
Annotation
At researches was defined bloodsucking insects 24 species of a punkies from them relating on
4 families occupy 63%, and mosquitoes of 20%, wood lice of 12%, black fly of 5% of the general
component of midges. From them often meets punkies.
Ключевые слова: гнус (слепни, комары, москиты, мошки), фауна, фенология.
Проблема контроля гнуса имеет исключительное прикладное значение, так как
массовые нападения этих кровососов существенно затрудняют жизнь и деятельность
человека во многих регионах. К кровососущим двукрылым насекомым (гнусу) относятся
слепни (сем. Tabanidae), комары (сем. Culicidae), мошки (сем. Simuliidae), мокрецы (сем.
Ceratopogonidae), москиты (сем. Phlebotomidae) и мухи-жигалки (сем. Muscidae). На
территории Казахстана встречаются около 900 видов кровососущих двухкрылых.
Животноводству страны кровососущие двукрылые насекомые наносят значительный
экономический ущерб. В период массового лета нарушается нормальный выпас скота на
пастбищах и резко падает его продуктивность [1, c.209,214], [2,c.25], [3, c.805,866], [4,
c.94,98].
Например, по результатом исследований ученных было обнаружено, что в течение дня
крупного рогатого скота в среднем беспокоят от 1 до 3, иногда до 10-15 тысяча слепней и
еще больше комары, мошки и мокрецы. В результате беспокойства КРС слепнями
среднесуточный удой уменьшается на 17%, от нападения комаров на 0,58%, от беспокойства
мошек на 0,24%, от представителей мокрецов на 0,037%. Поэтому нападают на людей и
животных и сосут кровь только самки
кровососущих двукрылых насекомых. Потребность в
кровососании у них появляется сразу после оплодотворения и затем после каждой
яйцекладки. Исключение в этом отношении составляют мухи-жигалки, у которых
кровососущие и самцы, и самки [5, c.45,73], [6, c.123], [9, c. 6].
Усилиями исследователей к настоящему времени получена обширная информация,
касающаяся таксономического положения, строения, распространения и экологии
кровососущих насекомых. На современном этапе работы по уточнению таксономического
состава региональных фаун, а также мониторингу численности, пространственного и
временного распределения видов кровососущих насекомых должны решаться средствами
информационно-аналитических систем [7, c.327], [8, c.24].
Целью работы является установление состояния фауны и фенологической особенности
кровососущих двукрылых насекомых комплекса гнуса на территории Акмолинской области.
Для выполнения данной цели были поставлены следующие задачи: проанализировать на
основе собственных полевых сборов, коллекционных и литературных данных видовой состав
комплекса гнуса на территории, а также установить видовой состав насекомых комплекса
гнуса на территории Акмолинской области. Впервые установлены видовой состав насекомых
комплекса гнуса, обитающих на территории Акмолинской области. Практическое значение
работы состоит в выявлении массовых видов кровососущих двукрылых насекомых и
получении данных об их относительной численности и сроках нападения на животных.
Материалом для исследования послужили собственные сборы насекомых в хозяйствах
«Ижевское» Аршалинского района, сельский округ имени Р.Кошкарбаева Целиноградского
района, крестьянское хозяйства «Каражар» Коргалжинского района.
Сборы и наблюдения были проведены в хозяйствах, размещенных в разных природно-
климатических условиях.
Сбор
взрослых
насекомых
проводили
в
основном
энтомологическим сачком и с помощью пробирок с ваткой, смоченной хлороформом. Отлов
насекомых осуществляли с разных видов животных. Собирали в местах их дневок кошением
по траве, в животноводческих постойках. На пастбище учет численности слепней, мошек,
кровососущих мух проводили методом отлова их с животных энтомологическим сачком в
течение 15 минут. Комаров и мокрецов отлавливали с помощью пробирок-морилок в течение
5 мин. Изучение суточной активности нападения кровососущих двухкрылых на животных
312
осуществлялось в течение всего летнего сезона один раз в неделью. При изучение фенологии
кровососущих двухкрылых насекомых регистрировали начало и окончание лети и
активности их. Были собраны около 1100 экземпляров зоологических таксонов класса
Entoma. Местами в течение нескольких недель наблюдаются массовые нападения мошек,
мокрецов и слепней. Массовые нападения комаров, мошек, мокрецов и слепней
продолжаются большую часть летнего периода.
По всем семействам кровососущих двукрылых были изданы определители и
справочники, обеспечивающие высокий научный уровень прикладных исследований по
проблеме гнуса. Определение видовой принадлежности насекомых проводились по
монографиям В.В.Шевченко и Н.Г.Олсуфьева. Видовое определение насекомых
подтверждена сотрудниками Института Зоологии МОН Республик Казахстана.
Таблица – Фауна кровососущих насекомых в условиях Акмолинской области
№
п/п
Отряд, семейство, род, вид
насекомых, экз.
Удель
ный
вес,%
№
п/п
Отряд, семейство, род, вид
насекомых
Уде
льн
ый
вес,
%
Tabaniidae
1 Tabanus bovinus L. -56экз.
38 7
Hybomitrа montana staigeri
Lyneb– 64экз.
17
2 Tabanus rupium (Brauer)-12 экз
8,2 Всего:373
100
3 Tabanus bromius Zinne-53экз 36,3
Haematopota
4 Tabanus brunneocalosus -16 экз.
11 1
Haematopota turkestanica
Krob - 28экз
100
5 Tabanus sabuletorum Lw.-9 экз.
6,5 Всего: 28 экз.
100
Всего:146 экз.
100
Chrysops
Aedes
1 Chrysops relictus Mg.-19 экз.
23 1
Aedes leucomelas –32экз. 40
2 Chrysops convarus Loew-36 экз.
43 2
Aеdes punctor - 48 экз. 60
3 Chrysops sepulcralis-28 экз.
34 Всего: 80экз.
100
Всего: 83 экз.
100
Culex
Atylotys
1
Сulexpipiens–138 экз 100
1 Atylotys agrestistis (wied)-63 экз.
79 Всего:138 экз. 100
2 Atylotys quadrifarius Lw - 8 экз.
12
Culicoides
3 Atylotys rusticus- 6 экз.
9 1
Culicoides brevifrontis-77 67
Всего: 67экз.
100 2 Culicoides manchuriensis -
53 экз.
33
Hybomitra
Всего: 130 экз.
100
1 Hybomitra limbecki - -39экз.
10
Simuliidae
2 Hybomitra expolliata-55экз.
15 1
Eusimulium latizonum -18
32
3 Hybomitra acuminate Lw.-58 экз. 16 2
Odagmia frígida – 21 экз. 38
4 Hybomitra ciureai- 44экз.
12 3
Simulium taxnogradskii -16
30
5 Hybomitra lurida Flln -33 экз.
9
Всего: 55 экз.
100
6 Hybomitra peculiaris -80 экз.
21
Наибольшее практическое значение имеют комары отличающиеся повсеместным
распростронением, продолжительной сезонной активности и высокой интенсивностью
нападения на с.-х. животных. В исследуемых территориях были обнаружены комары рода
Aedes и Culex. Определены следующие виды комаров Ae.leucomelas и Ae.punctor, наиболее
продолжительный лет отмечен у комаров С.pipiens. Комары более активны в утренние и
313
вечерние часы. Самки их при нападении на животных предпочитают участки кожи с
коротким волосяным покровом. Как и слепни, комары многократно в течение сезона
(некоторые виды до 17 раз) насыщаются кровью.
В целом в районе исследований были выявлени 10 видов слепней, относящиеся к 5
родам: Chrysops relictus Mg., Chrysops convarus Loew, Chrysops sepulcralis, Tabanus bovinus L.,
Tabanus rupium(Brauer),Tabanus sabuletorum Lw.,Tabanus bromius Zinne, Tabanus
brunneocalosus, H.ols, Atylotys agrestistis (wied), Atylotys quadrifarius Lw., Atylotys rusticus,
Haematopota turkestanica Krob., Hybomitra expolliata Pand, Hybomitra schineri Lyneb.,
Hybomitra acuminate Lw., Hybomitra ciureai, Hybomitra montana staigeri Lyneb, Hybomitra
lurida Flln, Hybomitra peculiaris. Массовая активность нападения в июле. Доминируют: Т ,
sabuletorum, Т. bromius, Н. expollicata. Как показали, наши сборы и наблюдения слепни
относятся к числу самых многочисленных и назойливых компонентов гнуса. В Акмолинской
области нами были обнаружены европейские, туркестанские, средиземноморские и
монгольские элементы. Проявление сезонной активности слепней приходится на май –август
месяцы. Первые окрыленные особи появляются на третьей декаде мая. В начале июня
активно летали все виды, характерные для области. Суточная активность слепней зависит от
погоды и температуры воздуха и имеет два дневных пика. Лёт самок начинается с 7 часа утра
при температуре 18-20
0
С и ярком солнечном освещении. С повышением температуры
воздуха активность и нападение слепней постепенно возрастают, достигая первого пика в 11
часов дня. К 20-21 час лёт прекращается. При температуре ниже 14-15
0
С их активность
прекращается. Первое появление окрыленных слепней совпадает с наступлением теплых
дней в начале мая. Основной состав фауны включает весенне–летние и летние виды. Начало
активности табанидов в условиях Акмолинской области отмечено в третьей декаде мая
(Hybomitra ciureai Seg., Hyb. nitidifrons confiformis Chv. et M., Tabanus tergestinus Egger).
Большинство видов летает в июне–июле (77 и 90% соответственно). В августе отмечен спад
активности (39%), в сентябре отловлен только Chrysops relictus Mg. При этом численно
доминировал Tabanus bovinus L, Hybomitra expolliata Pand, Hybomitra acuminate Lw,
Hybomitra montana staigeri Lyneb, Hybomitra peculiaris. Малочисленные виды: Tabanus
sabuletorum Lw, Atylotys quadrifarius Lw. Остальные виды отнесены к субдоминантным.
Массовый лет кровососущих двухкрылых наблюдается в начале июля. Животноводческих
хозяйствах были собраны комаров ( Culicidae) – 90 экземпляров, мошки ( Simuliidae) – 55 экз.,
мокрецы ( Ceratopogonidae) -100 экз., слепней ( Tabanidae) – 600 экз., и кровососущих мух
( Muscidae) -200 экз. На территории области встречаются следующие виды Eusimulium
latizonum, Odagmia frígida, Simulium taxnogradskii а из кровососущих мух: Muscidae,
Stomoxys calcitrans, Lyperosia irritane Linne. Лёт кровососущих мух май-сентябрь. Сезонная
активность кровососущих мух наблюдается в июле и августе.
Лет мокрецов наблюдается с конца апреля до середины августа. Виды Culicoides
brevifrontis, Culicoides manchuriensis беспокоят лошадей и крупный рогатый скот.
Полученные данные о видовом составе, о сроках лёта и интенвивности нападения
крововсосущих двукрылых насекомых, по сезонному и суточному ходу численности
массовых видов служат экологическим обоснованием для разработки рациональных мер по
снижению численности кровососущих двухкрылых насекомов. Современные программы
защиты от гнуса, кроме эффективности, должны соизмерять стоимость защитных
мероприятий с экономическим эффектом их применения и с экологической безопасностью
для окружающей среды. В результате исследования в были определены , что фауна
кровососущих двукрылых насекомых в хозяйствах Акмолинской области относятся к
следующим родам: Culicidae, Ceratopogonidae, Simuliidae, Tabanidae, Muscidae. Фауна и
фенологические особенности кровососущих двухкрылых насекомых исследуемых
хозяйствах Акмолинской области зависит от климатических особенностей и тесно связан с
содержанием животных.
314
Литература
1. Айбасов Х.А., Шакирзянова М.С. 1958. Материалы по фауне слепней Юго-Западного
Алтая // Тр. Ин-та зоологии АН КазССР. Т. VIII. А-Ата: изд-во АН КазССР. С. 209-214.
2. Алиханов Ш.А. Кровососущие двукрылые (Diptera, Culicidae, Ceratopogonidae,
Simullidae,Tabanidae)
Каркаралинского
и
Баянаульского
горно-лесных
массивов.
Автореф.канд.дисс.Алма-Ата.1989-25с.
3. Бей-Биенко Г.Я. Определитель насекомых Европейской части СССР / Г.Я. Бей-
Биенко. Л.: Наука, 1969. Т. 5. Ч. 1, 2. С. 805-860.
4. Даутбаева К.А. 1973. О слепнях (Diptera, Tabanidae) поймы нижнего течения р.
Сыр-Дарьи // Биология и география. Вып. 8. А-Ата. Изд-во КазГУ. С. 94-98.
5. Тусупова К.С., Шевченко В.В. 1980. О слепнях (Diptera, Tabanidae) из окрестностей
города Семипалатинска // Особенности биологии и морфологии животных Казахстана. А-
Ата. С. 37-45.
6. Есимбек Ж.М. Арахноэнтомология - Новосибирск, 2002. – 123 с.
7. Шевченко В.В. Слепни Казахстана Алма-Ата, Наука 1961. -327с.
8. Рубцов
И.А. Мошки (Simuliide). Фауна СССР. Двукрылые насекомые,
1956, т.6, вып 6, изд. “Наука”, М-Л. 24 c.
9. Перфильев П.П. Москиты (Phlebotomidae). Фауна СССР,1966, т.3. вып.., Изд.
Наука”, М.- Л. 6 c.
Достарыңызбен бөлісу: |