Ізденістер, №1 исследования, НƏтижелер 2015 результаты

162 

 

Зерттеу  нəтижесінде  байқағанымыз  тұқым  өңдеуіштер  жаздық  бидайдың  барлық 

мүшелерінде аурудың дамуын едəуір төмендетті, сол себепті түптену  фазасында өңделген 

нұсқаларда  аурудың  дамуы  бақылаудан  төмен  болды.  Дегенмен  тұқым  өңдеуіштердің 

бидайдың əртүрлі мүшелерінде аурудың дамуы бірдей болмады. Тамыры Премис Двести,с.к. 

мен Винцит, с.ұ. препараттармен өңдегенде аз залалданды (2-ші кесте). 

 

Кесте 2 - Жаздық бидайдың Қазақстан 10 сортының түптену фазасында əр түрлі мүшелерінде 

тамыр  шірігінің  дамуына  тұқым  өңдеуіштердің  əсері  (Алматы  облысы,  Қарасай  ауданы, 

2014ж). 

 

Винцит,  с.ұ.  тамырдан  басқа  негізгі  сабаққа  да  тиімді  болды.  Бұл  тұқым  өңдеуіштің 

құрамындағы əсер етуші заттар тамыр жүйесі мен негізгі сабаққа еркін енгенін көрсетеді. 

Фундазол,  с.ұ.  бақылауға  қарағанда  тамырда  аурудың  дамуын 2,1 есе,  ал  эпикотиль  мен 

негізгі  сабақта 2,1 жəне 6,6 есе  төмендетті.  Премис  Двести,с.к.  мен  Винцит,с.к.  

өңдеуіштерінде тамырда аурудың дамуы 3,6 жəне 4,0 есеге төмен болды. Колеоптилде тамыр 

шірігінің дамуына тиімді əсер еткен  Премис Двести, с.к. тек 2,5% , Винцит, с.к. 3,2%,  ал 

Ламадор,э.к.  мен Виал ТТ,с.с.к. эпикотиль мен негізгі сабақта аурудың дамуы  бақылауға 

қарағанда 2,4-2,7 жəне 2,2-4,1 есе төмен болды.  Бақылауда  аурудың  дамуы  жоғары  болды. 

Аурудың  дамуы  негізгі  сабақта ең  жоғары Ламадор,э.к. 1,5% болса, ең төмен Фундазол, 

с.ұ.  бақылаудан  6,6 есе болды.  

Тұжырымдай  келгенде  тұқымдық  материалды  өңдеу  барысында  түптену  фазасында  

жаздық  бидайдың  жер  асты  мүшелерінің  тамыр шірігімен залалдануы едəуір төмендегені 

байқалды.  

Аурудың    дамуы    Премис  Двести,с.к.  мен  Винцит,  с.к.  өңдеуіштерінде  аз  мөлшерде 

тіркелді.  Олардың  биологиялық  тиімділігі 80,0-81,6% дейін  өзгерді.  Ламадор,  э.к.  тұқым 

өңдеуішінде биологиялық тиімділік 70,0% дан аспады.  

Қорытынды

  

Тамыр  шірігіне  қарсы    ұсынылған  тұқым  өңдеуіштер  топырақ  жəне  тұқым  арқылы 

таралатын    инфекцияларға  айтарлықтай  нəтиже  көрсетті.  Жаздық  бидайдың  тамыр  шірігі 

ауруының  дамуына  Премис  Двести,  с.к.  жəне  Винцит,  с.к.  препараттары  тиімді  болды. 

Олардың биологиялық тиімділігі 80,0-81,6%-ды құрады.  

 

Əдебиеттер 

 

1.  Бизюкова  О.В.  Обзор  мирового  рынка  микробиопрепаратов.Защита  и  карантин 

растений. Саратов. – 2012. – № 3. – С. 9–12. 

2. Чулкина В.А. Управление агроэкосистемами в защите растений Новосибирск,1995.-

201с. 

3. Косолапова А.И., Васбиева М.Г.,  Фомин Д.С., Ямалтдинова В.Р. При комплексной 

обработке семян результат выше. Защита и карантин растений,  № 2, 2010.  

4. Борисенко В. Дать культуре правильный старт–  Курьер, № 2 (3), 2011.   

 

Нұсқалар 

Аурудың даму дəрежесі,% 

Биологиялық 

тиімділік,% 

тамыр  колеоп-

тил 

эпико-

тиль 

негізгі 

сабақ 

орташа 

Бақылау 10,2 

27,6 

6,8 

3,3 

12 

– 

ПремисДвести, с.к.  

2,8 

2,5 

2,3 

1,2 

2,2 

81,6 

Фундазол, с.ұ. 4,8 

5,0 

3,2 

0,5 

3,4  71,6 

Винцит, с.к. 2,5 

3,2 

3,0 

0,9 

2,4 

80,0 

Ламадор, э.к. 4,1 

6,2 

2,8 

1,5 

3,6 70,0 

ВиалТТ, с.с.к. 4,0 

3,8 

2,5 

0,8 

2,8 76,6 

163 

 

5.  Тютерев  С.Л.  Протравливание  семян  зерновых  колосовых  культур.  Защита  и 

карантин растений, № 3, Москва, 2005.  

6. Буга С.Ф. Роль протравливания семян. Защита и карантин растений, Новосибирск, 

2001.  

7.  Койшибаев  М.  Роль  устойчивых  к  болезням  сортов  в  интегрированной  защите 

пшеницы. Защита и карантин растений, № 3, 2010.  

8.  Доспехов  Б.А.  Методика  полевого  опыта ( с  основами  статистической  обработки 

результатов исследований). 5 изд., М./ Агропромиздат,1985. - 315с. 

9. Чумаков А.Е., Захарова Т.И. Вредоносность болезней сельскохозяйственных культур 

М. /Агропромиздат, 1990. - 127 с 

 

 

Жунусова А.С.,  Карбозова Р.Д.,  Дутбаев Е.Б., Сарбаев А.Т.  

 

ПРЕДПОСЕВНАЯ ОБРАБОТКА  СЕМЯН  ПРОТРАВИТЕЛЯМИ  ПРОТИВ КОРНЕВОЙ 

ГНИЛЬ ЯРОВОЙ ПШЕНИЦЫ 

 

          Резюме  Против  корневой  гниль  яровой  пшеницы  рекомендовано  провести 

предпосевную обработку семян протравителями. Опыт проводился на сорте яровой пшеницы 

Казахстан 10 с применением протравителей семян. В фазу кущение и созревание пшеницы 

определился развитие корневой гнили. 

          Ключевые слова: Семена, препарат, корневой гниль, фунгицид, фаза.

 

 

. 

Zhunusova A.S., Karbozova R.D., Dutbayev E.B., Sarbayev A.T.  

 

SEED PRE-TREATMENT PROTECTANTS AGAINST ROOT ROTS SPRING WHEAT  

 

         Summary    Against root rot of spring wheat recommended that pre-sowing seed treatment 

disinfectants. The experiment was conducted in the spring wheat varieties Kazakhstan 10 using seed 

dressing. In the tillering stage and maturation of wheat identified the development of root rot. 

         Key words: seed, preparation, root rt, fungicide, phase. 

 

 

ƏОЖ 633"321": 632.4 

 

Жүнісова А.С.,  Карбозова Р.Д.,  Дүтбаев Е.Б., Сарбаев А.Т. 

 

Қазақ ұлттық аграрлық университеті 

 

ҚАЗАҚСТАННЫҢ ОҢТҮСТІК-ШЫҒЫСЫНЫҢ ТАУЛЫ АЙМАҚТАРЫНДАҒЫ 

ЖАЗДЫҚ БИДАЙДЫҢ  ҚАРА ҰРЫҚ (BIPOLARIS SOROKINIANA SHOEM) 

АУРУЫНЫҢ ТАРАЛУЫ  ЖƏНЕ ЗИЯНДЫЛЫҒЫ 

 

Аңдатпа  

Қазақстанның  оңтүстік-шығысы  жағдайындағы  жаздық  бидай  егісінде  Bipolaris 

sorokiniana  саңырауқұлағы  қоздыратын  аурулар  жиі  кездеседі.  Бұл  аурулардың  таралуын, 

даму динамикасын жəне зияндылығын анықтау егістік жəне зертханалық жағдайда  бидай 

сорттарына жүргізілді. 

Кілт сөздер: 

жаздық бидай, тамыр шірігі, қара ұрық, сорт. 

 

 

164 

 

Кіріспе

  

Қазақстан  əлемдік  деңгейде  ірі  астық  өндірушілердің  қатарында,  оның 94% жаздық 

бидай. Жыл сайынғы  астық экспорты 12-15%-ды құрайды [1]. 

Зерттеу  жұмыстары 2013-2014 жылдары  егістік

 

  жағдайда    табиғи  індет  аясында 

жүргізілді. Аурудың даму үдерісін бақылау үшін жаздық бидай егісінде аурудың таралуы 

мен дамуына есеп жүргізілді.   

Ғылыми зерттеу тəжірибе жұмыстары 2013-2014 жылдары Алматы облысы, Қарасай 

ауданы, ЖШС «Қазақ егіншілік жəне өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтына»  

қарасты  егіс  алқаптарында  жүргізілді.  Тамыр    шірігі    ауруының    бірнеше  түрі  бар: 

гельминтоспориоз, фузариоз, офиоболез, церкоспореллез, питиоз, ризоктониоз жəне т.б.  

Гельминтоспориозды  жəне  гельминтоспориозды - фузариозды  тамыр  шірігі  жаздық 

бидай  мен  арпа  егілетін  барлық  аудандарда  таралған.  Гельминтоспориозды - фузариозды, 

офиоболез,  церкоспореллезды  тамыр  шірігі  күздік  бидай  мен  басқа  да  дəнді  дақылдарда 

кездеседі [2].

 

Bipolaris sorokiniana (Helminthosporium sativum P., K. Et B) – жетілмеген саңырауқұлақ 

- Deuteromycetes класы, Hyphomycetales қатары, Dematiaceae тұқымдасы, Bipolaris туысы. 

Bipolaris sorokiniana саңырауқұлағы - астық  дақылдарының  ең  қауіпті  ауруларының 

қоздырғышы болып табылады. Бұл саңырауқұлақпен залалданған дақылдың өнімі төмендеп, 

тұқымдық материалдың сапасы нашарлайды.                 

Саңырауқұлақ конидиялар арқылы көбейеді. Жіпшумақтары қара-қоңыр түсті,  клетка 

аралығында дамиды. Жақсы жетілген конидия тасушылары жалғыз немесе 2-3-тен  топтасып 

орналасқан.  Конидиялары  қалың  қабықты,  қара-зəйтүн,  кейде    қара-қоңыр  түсті.  Пішіні 

сопақша немесе жұмыртқа тəріздес,  ұшы доғалданып, сəл иілген, 3-8 көлденең перделерге 

бөлінген, көлемі (70-124)х(15-28) мкм [3].                   

Қазіргі  кезде  Қазақстанда  егін  өнімі 60%-ға  дейін  төмендеп  кетті.  Көптеген 

шаруашылық  қожалығы  сынақтан  өтпеген,  яғни  сапасыз  тұқым  себеді.  Жаздық  бидай 

өнімінің  төмендеуінің  бірден-бір  факторы  оның Bipolaris sorokiniana саңырауқұлағы 

қоздыратын аурулармен залалдануы. Бұл қоздырғышпен залалданғанда өсімдіктің тамыры 

шіріп, негізгі сабақтары, дəні ауруға шалдығады. Əсіресе ең көп ауруға шалдығатын тұқым 

ұрығы болып табылады. Кейбір жылдары 50% ға дейін жаздық бидайда ұрықтың қарайғаны 

байқалған,  сонымен  қатар  тұқым  өнгіштігі 5-35% төмендеген.  Осы  уақытта  тамыр  шірігі 

қарқынды  дамып,  егін  өнімділігі төмендеді. Тамыр  шірігі  мен  дəннің    «қара  ұрық»  ауруы 

барлық негізгі егіс алқаптарында кездеседі. Көбінесе ауру  гельминтоспориоз немесе кəдімгі 

тамыр шірігі деп аталады.  Қоздырғыш өсімдіктің негізгі жəне қосымша тамырларын, жер 

асты  буынаралықтарын,  сабақ  негізін,  жапырақ  тақталарын,  дəнін  залалдайды.  Залалдану 

негізінен тамыр шірігі, сабақ негізінің залалдануы, жапырақтың  қара-қоңыр дағы, сондай-ақ  

дəннің  «қара ұрық»  ауруы  түрінде білінеді [4]. 

С.М. Тупеневичтің деректері бойынша [5] жауын-шашын мол түскен жылдары  жəне 

дəн  байлау  фазасында  ауа  райының  жылы  болуы  аурудың  дамуына  қолайлы  жағдай 

туғызады.  Шілде  айында  гидротермикалық  коэффициенті  (ГТК) 0,7-1,2 болғанда 

саңырауқұлақ сабақ буынаралықтарында дамып, тамыр шірігін қоздырады, ал ГТК 1,3-1,6 

көрсеткенде  тамыр  шірігі  мен  дəннің  залалданғаны  байқалған.  ГТК 1,7-2,7 көрсеткен  

аудандарда,  яғни  жоғары  температурада (20-22ºС)  дəннің  «қара  ұрық»  немесе  

гельминтоспориозға  шалдығуына  қолайлы  жағдай туғызған.  

Зерттеу əдістері

  

Тамыр  шірігінің  таралуы  егістік  жағдайда  маршруттық  тексеру  арқылы  анықталды. 

Зертханалық  жағдайда  «қара ұрық» ауруының зияндылығын анықтау үшін вегетациялық 

тəжірибе В.А.Чулкина [6] əдісін қолдану арқылы жүргізілді. 

Зерттеу нəтижелері

  

Зерттеу  жұмыстары  барысында  жаздық  бидай  егістігінде Bipolaris sorokiniana  

саңырауқұлағы қоздыратын тамыр шірігі ауруының таралуы мен даму дəрежесі бақыланды. 

Аурудың даму  көрсеткіштері жаздық бидайдың түптену жəне балауызданып-пісу фазасында 

165 

 

анықталды.  Тəжірибе  жүргізу  үшін  жаздық  бидайдың  Қазақстан-10,  Қазақстан-4,  Əлем, 

Арай, Казахстанская раннеспелая, Жеңіс, Лютесценс 32,  Алмакен, Самғау жəне Саратов 29 

сорттары алынды (1-кесте).  

 

Кесте1 − Жаздық бидай егісіндегі тамыр шірігінің таралуы жəне даму динамикасы, 2014ж. 

 

Сорт 

Түптену 

Балауызданып-пісу 

таралуы,% 

дамуы,% 

таралуы,% 

дамуы,% 

Арай 17,2 

4,6 

23,3 

6,2 

Əлем 22,5 

5,3 

27,2 

8,1 

Қазақстан-4 31,3 

6,4 

37,6 

8,9 

Жеңіс 18,4 

4,8 

22,5 

5,6 

Казахстанская 

раннеспелая 

35,2 6,7 40,3 9,9 

Алмакен 22,1 

5,6 

29,1 

9,5 

Қазақстан-10 27,3 

6,0 

33,2 

8,6 

Самғау 19,0 

5,0 

25,3 

6,6 

Саратов 29 

37,5 

7,3 

42,0 

10,9 

Лютесценс 32 

23,6 

5,4 

28,7 

9,1 

орташа 25,4 

5,7 

30,9 

8,3 

 

Зерттеу  нəтижесінде  жаздық  бидай  егісінде  тамыр  шірігінің  таралуы  түптену 

фазасында орташа 25,4%, ал дамуы 5,7% жетті. Вегетация соңында дəннің  балауызданып-

пісу фазасында аурудың таралуы 30,9% жетсе, ал даму дəрежесі 8,3% көрсеткені байқалды. 

Бидайдың Қазақстан-4, Казахстанская раннеспелая жəне Саратов 29 сорттарында аурудың  

таралуы 37,6%, 40,3%, 42,0%, ал даму дəрежесі  8,9%, 9,9%, 10,9% жетті. Зерттеуге алынған 

барлық  жаздық  бидай  сорттарында  аурудың  тіркелгені  анықталды.  Өсімдіктің  залалдану 

қарқындылығы  егістік  материалдың  сапасына,  ауа  температурасы  мен  ылғалдылыққа, 

топырақтағы инфекция қорына байланысты болды. Аурудың  таралуы мен дамуына жоғары 

ауа  температурасы,  құрғақшылық  əсер  етті.  Бірақ,  дəнді  дақылдардың  жетілу  кезеңінде 

жауын-шашынды ауа райы жиірек қайталанды

.  

Аурудың  зияндылығын  анықтау үшін  Қазақстан -10 сортына    зертханалық  жағдайда 

вегетациялық  тəжірибе  қойылды.  Ол  үшін  топырақ  салынған  арнайы  пластик  құтыларға 

сырттай қарағанда «қара ұрық» ауруының белгісі білінген (нақты), сыртқы белгісі білінбеген 

(жасырын) жəне бақылау ретінде сау тұқым себілді. Тұқымның өну энергиясы 3 күннен соң, 

өнгіштігі 6 күннен  соң  тексерілді,  ал 14 күн  өткеннен  соң, 3 жапырақ  фазасында  өсімдік 

топырақтан суырылып, төмендегі көрсеткіштер анықталды: алғашқы тамырдың ұзындығы; 

тамыр  шірігінің  дамуы;  алғашқы  тамыр  мен  колеоптилде    аурудың  таралуы  мен  дамуы 

анықталды (2-ші кесте).  

 

Кесте 2 - Жаздық  бидайдың Bipolaris sorokiniana саңырауқұлағы  туғызатын    қара    ұрық 

ауруының зияндылығы (Қазақстан -10), 2014 ж. 

 

Көрсеткіштер 

Нақты 

залалданған 

Жасырын 

залалданған 

Бақылау 

 

Өсу энергиясы,% 3,2 

18,5 

25 

Өнгіштігі,% 80,0 

83,5 

91,2 

Алғашқы тамырдың 

ұзындығы,см 

121 138 

155 

Өсімдікте тамыр шірігінің 

дамуы,% 

11,8 2,0 

0 

166 

 

Алғашқы тамыр,% 5,2 

0,7 

0 

Колеоптил 18,7 

3,2 

0 

 

Кестедегі    нəтижелерге  қарағанда    сау  тұқымның  өсу  энергиясы 25% , ал  өнгіштігі 

91,2% көрсетсе, аурумен нақты залалданған  тұқымның өсу энергиясы 3,2%, өнгіштігі 80,0%  

құрады, ал жасырын залалданған  тұқымның өсу энергиясы 18,5%, өнгіштігі 83,5%  болды.  

Алғашқы    тамырдың  ұзындығы    бақылауда 155см  жетсе,  залалданған    тұқымның  тамыры 

121см  құрады.  Өсімдікте  тамыр  шірігінің  дамуы 11,8% жетіп,  алғашқы  тамырда 5,2%, ал 

колеоптилде 18,7% құрады.  Əсіресе  өсімдіктің  жер  үсті  бөліктерінде    «қара  ұрық» 

зияндылығы басым.  Демек,  осы біздің зерттеулер көрсеткен мəліметтер Bipolaris sorokiniana 

саңырауқұлағы қоздыратын  «қара ұрық» ауруының зияндылығын  дəлелдейді. 

Қорытынды

  

Жаздық  бидайдың  тамырын  шірітіп,  өскіндерінің  жер  бетіне  шықпай  жойылуына 

əкеліп соқтыратын зиянды патоген Bipolaris sorokiniana саңырауқұлағы. Бидай тұқымының 

залалдануы    əсерінен  өсімдіктің  өсу  энергиясы,  өнгіштігі  төмендеп,  тамырдың  жетілуі 

нашарлады.  

 

Əдебиеттер 

 

1.  Қойшыбаев  М.,  Моргунов  А.И.,  Зеленский  Ю.И.,  Бердағұлов  М.А.,  Чудинов  В.А. 

КАСИБ  бағдарламасы  бойынша  жаздық  бидай  сорттарын  шығаруда  Қазақстан  мен  Ресей 

селекционерлерінің жетістіктері // Жаршы, 2013. 

2. Рекомендации Защита зерновых культур от корневых гнилей. Москва Агропромиз-

дат, 1986. 

3.  Федорова Р.Н., Семенов А.Я., Инфекция хлебных злаков. Колос, М.-1994. 

4. Кузьмина Г.Н. Сатыбалдин А. О возбудителях корневой гнили и черного зародыша 

яровой  пшеницы.  Информация  о  работах  Восточно-Казахстанской  Государственной 

опытной станции, Кайнар, 1972 г. 

5. Тупенович С.М. Корневая гниль яровой пшеницы в засушливых районах Северного 

Казахстана и  степных районах Западной Сибири.− Корневые гнили хлебных злаков и меры 

борьбы с ними.− М: Колос,1970.−С.3-8. 

6.  Чулкина  В.А.  Методические  указания  по  учету  корневой  гнили  хлебных  злаков  в 

Сибири дифференцированно по органам / Чулкина В.А.  –  Новосибирск: – 1972 г. – 23с. 

 

 

Жунусова А.С., Карбозова Р.Д., Дутбаев Е.Б., Сарбаев А.Т.  

 

РАСПРОСТРАНЕНИЕ И ВРЕДОНОСНОСТЬ ЧЕРНОГО ЗАРОДЫША (BIPOLARIS 

SOROKINIANA SHOEM.) НА ЯРОВОЙ ПШЕНИЦЕ В  УСЛОВИЯХ ПРЕДГОРНОЙ ЗОНЫ 

ЮГО-ВОСТОЧНОГО КАЗАХСТАНА  

 

           

 В условиях юго-востока Казахстана на посевах яровой пшеницы возбудитель гриба 

Bipolaris sorokiniana встречается повсеместно. Вредоносность, распространение и динамика 

развития заболеваний на сортах пшеницы проводился в полевых и лабораторных условиях.  

            

Ключевые слова: Яровая пшеница, корневой гниль, черный зародыш, сорт. 

 

Zhunusova A.S., Karbozova R.D., Dutbayev E.B., Sarbayev A.T.  

 

OCCURRENCE AND HARMFULNESS OF BLACK POINT (BIPOLARIS SOROKINIANA 

SHOEM ) OF SPRING WHEAT IN MOUNTAIN ZONE OF SOUTHEASTERN 

KAZAKHSTAN  

167 

 

            

In the context of the south-east of  Kazakhstan on spring wheat pathogen fungus Bipolaris 

sorokiniana ubiquitous. Harmfulness, distribution and dynamics of diseases on wheat varieties  was  

conducted  in  field  and  laboratory  conditions. 

Keywords: Spring wheat, root rot, black germ  grade 

 

 

УДК 633.853.52 

 

Закиева А.А., Искаков А.Р., Сидорик И.В., Дидоренко С.В. 

 

Казахский национальный аграрный университет,  

Костанайский научно-исследовательский институт сельского хозяйства, 

 

Казахский научно-исследовательский институт земледелия и растениеводства 

 

СРАВНИТЕЛЬНОЕ ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ ИЗУЧЕНИЕ УЛЬТРАСКОРОСПЕЛЫХ СОРТОВ 

И СЕЛЕКЦИОННЫХ НОМЕРОВ СОИ В УСЛОВИЯХ КОСТАНАЙСКОЙ И 

АЛМАТИНСКОЙ ОБЛАСТЯХ 

 

Аннотация  

Проведено  изучение  ультраскороспелых  сортов  и  номеров  сои  в  условиях  двух 

областей  Казахстана.  Исследования  выявили  ультраскороспелые  и  высокопродуктивные 

сорта сои - № 422, №364. Эти номера в последующем будут переданы на государственное 

сортоиспытания  для  районирования  в  Костанайской  области.  Ультраскороспелые  сорта  в 

Алматинской области не помогут показать весь свой потенциал продуктивности. 

Ключевые  слова: 

соя,  сорт,  скороспелость,  урожайность,  элементы  продуктивности,  

экологические сортоиспытание.    

 

Введение  

Соя – относится к числу важнейших бобовых культур мирового значения. В последнее 

десятилетие сильно увеличилось производство сои в мировом земледелии.  Соя среди всех 

зернобобовых культур особо отличается всеми питательными веществами, необходимыми 

для нормальной жизнедеятельности человека и животных, а потому в мировой практике ей 

придается первостепенное значение в решении белковой проблемы. Протеины сои по своему 

аминокислотному составу близки к протеинам мяса. Соевое масло (15-26 % от массы семян) 

используется в пищевой и кормовой промышленности. 

Для скорейшего развития производства сои в нашей республике, необходимо помимо 

разработки 

новых 

высокоэффективных 

технологий, 

проводить 

экологические  сортоиспытания,  выявить  наилучшие  сорта,  обладающие  комплексом 

хозяйственно-ценных признаков, которые приспособлены к условиям разных экологических 

зон    Казахстана.  Рост  производства  сои  тесно  связан  с  внедрением  новых  и  более 

совершенных  сортов.  Установлено,  что  повышение  урожайности    за  счет  использования 

таких сортов составляет в среднем 18-21%.  

Известно,  что  наилучшие  результаты  сорта  показывают  тогда,  когда  они  по  своим 

биологическим  свойствам  полностью  соответствуют  данным  почвенно-климатическим 

условиям [1].  Хотя по своей природе соя является теплолюбивой культурой короткого дня, 

ее  биологический  потенциал  позволяет  выращивать  сорта  в  широком  диапазоне 

климатических  условий [2]. Начиная  со  второй  половины XX века  расширение  зоны 

возделывания сои  связано с продвижением ее культуры в более северные регионы [3].

 

В 2012-2013 году посевные площади под соей в Казахстане насчитывали порядка 100 

тыс.  га [4]. Учитывая  интерес  сельхозтоваропроизводителей  к  возделыванию  сои, 

необходимость диверсификации производства, необходимо продвижение возделывания сои 

168 

 

север  Республики.  В  связи  с  этим  особое  внимание  необходимо  уделять  селекции  на 

скороспелость.  

В настоящее время с целью продвижения этой культуры на север Казахстана ведутся 

селекционные  работы  в  Костанайском  НИИ  сельского  хозяйства  и  в  Восточно-

Казахстанском НИИ сельского хозяйства. Здесь они проходят экологическое испытание на 

адаптацию к местным условиям, а также селекционный процесс по полной схеме с целью 

создания  скороспелых  сортов  для  данных  зон  возделывания.  Получены  перспективные 

номера с вегетационным периодом 85-95 дней, урожайностью -22-25 ц/га [5,6,7]. 

 

С 2012 года  возобновлены  исследования  по  экологическому  сортоиспытанию 

ультраскороспелых  сортов  сои.  Испытываются  сорта  Сибирской  НИИСХ  (Россия), 

Полтавского НИИ (Украина) и отечественной селекции – КазНИИЗиР с целью выявления 

продуктивных,  технологичных  сортов  с  нейтральным  фотопериодом,  размножения  их  и 

внедрения в производство [8].

 

В лаборатории качественного анализа сельскохозяйственных культур Казахского НИИ 

земледелия и растениеводства выделены высокобелковые ультраскороспелые номера этой 

культуры, с содержанием протеина 44-46% [9]. 

Начальным  этапом    внедрения  и  распространения  любой  сельскохозяйственной 

культуры в той или иной почвенно-климатической зоне является проведение экологического 

сортоиспытания [10].  

жүктеу/скачать 8,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: