Сборник статей (часть 2) общественные и гуманитарные науки алматы 2011 ббк 73 и 66

295
можности Казахстана» изложена Программа индустриально-инновационного развития, то в По-
слании 2011-го дана «главная социальная цель десятилетия» – оно посвящено «вопросам соци-
альной модернизации».
Сами понятия «социальная модернизация», «новая социальная политика», «принципиаль-
но новые социальные программы», которыми оперирует Глава государства, высвечивают очень 
важный момент методологического характера. Он касается констатации выхода нашей страны 
на уровень «социального государства». 
Социальное государство требует адекватного отражения своей сущности и в государствен-
ной национальной политике. В соотношении социальной модернизации и межэтнических от-
ношений существует взаимосвязь, но и необходима их дифференциация.
список литературы:
1. Назарбаев Н.А. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Пре-
зидента РК Н.А. Назарбаева народу Казахстана. – Алматы, 2002.- 196 с.
2. Stein L., von. Gegenwart und Zukunft der Rechts- und Staatswissenschaften Deutsch- lands. – Stuttgart, 1876. – 215 p.
3. Антюшина Н. Север Европы: эволюция социального государства // Человек и труд. – 2004. – № 7. – С. 33-35.
4. Коробов С.Е. Социальная функция государства с рыночной экономикой // Государственная власть и местное 
самоуправление. – 2001. – № 1.- С. 10 – 17. 
5. Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана. 28.01.2011 г.
6. Торлопов В.А. Социальное государство в России: идеалы, реалии, перспективы. – СПб., Изд-во РПТУ им. 
А.И. Герцена, 1999. – 362 с.
7. Шокаманов Ю.К. Тенденции человеческого развития в Казахстане. – Алматы: Агентство Республики Казах-
стан по статистике, 2001. – 348 с.
8. Нигматулин Н.З. Эволюция и современные приоритеты экономической и социальной политики Казахстан. 
– Алматы: РИО ВАК РК,2001. – 150 с.
Молдабекова Айсулу Турсынбаевна
МГУ им. Ломоносова
Магистрант специальности «Социология»
социальная модернизация – новая социальная политика
казахстана
Основная  черта  современного  открытого  демократического  общества  —  его  социальная 
ориентированность. В конечном счете экономика и политика, государственная организация и 
идеология, все социальные структуры и институты в качестве своей главной цели существования 
и функционирования имеют обеспечение и удовлетворение потребностей населения. Под сово-
купностью материальных и духовных потребностей понимается качества жизни населения. 
Эффективность  социальной  политики  следует  оценивать  по  двум  критериям:  во-первых, 
по степени обеспеченности решения собственно социальных проблем (по темпам повышения 
общественного благосостояния), во-вторых, по степени включенности социальной политики в 
механизм экономического роста. На примере Казахстана мы можем констатировать факты, что 
за годы независимости ВВП на душу населения вырос более чем в 12 раз и превысил 9 тысяч 
долларов. 
Наиболее масштабной задачей  социально ориентированной экономики Казахстана явля-
ется деятельность по социальной защите всех слоев общества и по выработке новой стратегии 
эффективной социальной политики. Формой ее реализации выступает фактический образ дей-
ствий государства, воплощенный в социальную политику, которая охватывает все сферы эко-
номических отношений в стране. В соответствии с Посланием (2011 г., 28 февраль)Президента 
РК, Правительство разработало новый проект программы занятости до 2020 года. Программа 
предусматривает три направления. Первое – активизация через обучение с дальнейшим трудоу-

296
стройством и социальной поддержкой. Второе – развитие предпринимательства на селе. Третье 
– повышение мобильности трудовых ресурсов путем организации переезда в точки экономиче-
ской активности. 
Одна из конечных целей новой социальной политики Казахстана, связана с главной целью 
повышение уровня и качества жизни населения.Существуют некоторые проблемы, связанные с 
регулированием  занятости и обеспечения социальной защиты населения. 
Национальный стандарт качества жизни населения – это интегрированный показатель, ко-
торый в суммарном виде отражает степень удовлетворение материальных, духовных, интеллек-
туальных, культурных, эстетических и других запросов человека. Изучение жизненного уровня 
населения занимает большое место, как в отечественной, так и в зарубежной социальной поли-
тике. Под жизненным уровнем понимается обеспеченность населения необходимыми матери-
альными благами и услугами, достаточным уровнем их потребления и степенью удовлетворения 
разумных потребностей.
Актуальность исследования, диктуется тем что в новых условиях большое внимание уде-
ляется новой социальной политике, программе и проектам, как индустриально-инновационной 
стратегии, сокращение безработицы 2020 г. и т.д. Качество питьевой воды, проблема безработи-
цы, самозанятость, устаревшие сети жилищно-коммунальных хозяйств, доступность образова-
нии, система здравохранения, т.д. – все эти факторы влияют на уровеньи качество жизни. При 
этом, надо определить приемлимые методы измерения уровня качества жизни. 
Исследования уровня жизни могут охватывать группы населения различного объема. Они 
могут проводиться относительно: 1) всего населения; 2) отдельных социальных групп; 3) до-
машних хозяйств (домохозяйств) с различной величиной дохода.
Российские социологи Добреньков В. И., Кравченко А. И. выделяют четыре уровня жизни 
населения:
достаток 
•
(пользование благами, обеспечивающими всестороннее развитие человека);
нормальный  уровень
•
  (рациональное  потребление  по  научно  обоснованным  нормам, 
обеспечивающее человеку восстановление его физических и интеллектуальных сил):
бедность
•
 (потребление благ на уровне сохранения работоспособности как низшей грани-
цы воспроизводства рабочей силы);
нищета
•
 (минимально допустимый по биологическим критериям набор благ и услуг, по-
требление которых лишь позволяет поддержать жизнеспособность человека) [1].
Для количественной сопоставимой оценки качества жизни необходимы методики и измери-
тельные инструменты, позволяющие оценивать как уровень субъективной удовлетворенности, 
так и объективную картину по ряду показателей. Сопоставимость в пространстве необходима, 
чтобы можно было корректно сравнивать оценки, проведенные по данной методике в различных 
странах и регионах, а сопоставимость во времени – для изучения динамики качества жизни в 
целом и в разрезе по этим странам и регионам. Иисследования качества жизни, проведенные 
различными авторами по своим методикам, даже очень хорошим самим по себе, не обладают 
совершенно обязательным для подобных методик качеством: сопоставимостью в пространстве 
и во времени. Для этого подобная методика должна удовлетворять следующим основным тре-
бованиям:
1. Иметь хорошее научное теоретическое обоснование.
2. Иметь необходимый юридический статус.
3. Иметь реализующий ее программный инструментарий, доступный практическим иссле-
дователям.
4. Иметь развитое финансовое, организационное, информационное, технологическое и тех-
ническое обеспечение.
5. Иметь поддержку первых лиц и разработчиков.
с.а. айвазян, разработал методологию статистического анализа различных интегральных 
свойств(категорий) качества жизни населения стран, позволяющего производить межстрановые 
макроэкономические сопоставления и рейтингования [2].

297
На сегодняшний день наиболее перспективным методом при оценке качества жизни насе-
ления представляется социологический метод, позволяющий получить богатую информацию о 
социальной дифференциации качества жизни, о проблемах удовлетворения специфических по-
требностей различных групп и слоев населения.
  Существуют  различные  виды  социологических  исследований,  к  их  числу  относятся:  1. 
Зондажно-информационное обследование, основными этапами которого являются сбор сведе-
ний о состоянии инфраструктуры города, сбор статистической информации о численности, со-
ставе и динамике миграционных процессов, что позволяет комплексно описать реальное поло-
жение дел в изучаемом городе; 2. Контент-анализ или информативно-целевой анализ печатных 
изданий, выходящих в городе и районе, теле- и радиопередач, писем граждан в редакции газет, 
в местные органы власти позволяет определить круг формальных и неформальных лидеров го-
родского сообщества, помогает выявить различные социальные группы населения, их потребно-
сти и ожидания от местных органов власти; 3. Собственно социологические опросы, основной 
целью которых является более глубокое изучение выявленных в ходе предыдущих этапов про-
блем. Существуют два основных метода опроса: интервью и анкетные опросы.
Понятие качества жини в конце ХХ века выходит на первый план в государственной со-
циальной политике. В развитых старнах мира, например, в Канаде, Великоритании и Швеции, 
поскольку  через  качество  жизни  можно  осуществлять  интегральную  оценку  эффиктивности 
управления. В конвенции «Об основных целях и нормах социальной политики» принятой Меж-
дународной организации труда, как основные принципы социальной политики указан, что вся-
кая политика должна прежде всего  направляться  надостижение  благосостояния и развитие 
населения, а также на  поощрение его стремления к социальному прогрессу и политика более 
общего применения определяется с должнымучетом ее влияния на благосостояние населения 
[3]. 
Частичным  аналогом  индекса  качества  жизни  является  индекс  человеческого  развития 
(humandevelopmentindicator), применяемый ООН с 1990 года. В числе главных состовляющих 
ИЧР: средняя ожидаемая продолжительность жизни при рождении, уровень образования насе-
ления и реальный среднедушевой валовый внутренний продукт.
 
Один из индексов качества жизни населения как мы уже отметили, является индекс челове-
ческого развития и по этим мерам Казахстан занимает 72-е место в мире. 2010 году Обществен-
ный фонд «Международный институт региональных исследований» по заказу Казахстанского 
института стратегических исследований при Президенте Республики Казахстан, провел социо-
логичскую исследование на тему «Уровень социальной конфликтности: риски и потенциальные 
угрозы». В целях измерения уровня социальной конфликтности и потенциальных очагов соци-
альной напряженности. Опрос проводился с 15 по 30 июня 2010 года среди 1000 респондентов в 
возрасте старше 18 лет (репрезентативная выборка населения Казахстана). Отбор респондентов 
осуществлялся в рамках квот по полу, возрасту, а также по региону проживания и этнической 
принадлежности. В рамках этой исследовании, респондентам был задан вопрос, «Какие пробле-
мы беспокоят лично вас больше всего? Какие, на ваш взгляд, самые важные проблемы, состоят в 
настоящий момент перед Казахстаном?» (Таблица 1). И как мы видим, граждан Республики Ка-
захстан, чаще всего беспокоет рост цен, инфляция- 74,9%, безработица – 49,8%, качество здра-
воохранения – 46,7 %, качество образования – 26,9%, качество коммунальных услуг – 20,66% и 
коррупция – 31,1%.  

298
Таблица 1
Социально-экономические проблемы. Рейтинг проблем.
какие проблемы беспокоят лично вас больше всего?
какие, на ваш взгляд, самые важные проблемы, состоят в настоящий
момент перед казахстаном?
 
Личные
проблемы (%)
Государственные
проблемы(%)
Преступность
29,4
23,4
Работа общественного транспорта
9,8
1,3
Экономический кризис
28
32,4
Рост цен, инфляция
74,9
41,5
Уровень налогов
12
4,7
Безработица
49,8
36,7
Жилищная проблема
27,2
18,6
Миграционная ситуация
4,3
3,8
Качество здравоохранения
46,7
25,9
Качество образования
26,9
15,3
Социальное обеспечение
19,7
9,9
Экология/ защита окружающей среды
18,7
14,3
Межнациональные отношения
6,8
4,3
Межрелигиозные отношения
3
3,3
Проблемы дольщиков и ипотечников
3,8
4,2
Качество коммунальных услуг
20,6
4,8
Распространение наркотиков, рост числа наркоманов
16,7
15,5
Коррупция
31,1
38,6
Социальная напряженность
4,3
3,5
Отсутствие реальной демократии и гражданского
общества
4,4
6
Нарушения прав человека
7,8
4,2
Другое 
2,7
1,2
Затрудняюсь ответить
2,5
5,2
На  вопрос  «Насколько,  с  вашей  точки  зрения,  велики  различия  между  бедным,  средним 
классом и богатыми (по доходом)?» 74,9% ответили «очень значительные» Рисунок 1. В совре-
менном обществе, которое несет характер экономических отношении, расслоенность населения 
сильно замечается. 
Рисунок 1
насколько, с вашей точки зрения, велики различия между бедным, средним классом и  
богатыми (по доходом)?
 

299
Повышения уровня и качества жизни, через решению выше выявленных проблем, для Ка-
захстана остается главным и стратегическим вопросом минуших десяти лет. 
Президент в своем Послании 2011 года, акцентировал внимание на социальную модерени-
зацию: разработка новой стратегии занятости, модернизации ЖКХ, обеспечения населения ка-
чественной питьевой водой, реализация программ в сфере образования, здравохранения и язы-
ков. Если подробно будем останвливаться в социальнуя сферу, то можно заметить более новый 
подход. Повышение эффективности рынка труда, генерации квалифицированных кадров– это 
более перспективнее, чем не целенаправленное субсидирование безработных 
доля населения с 
доходом ниже прожиточного минимума [4]
. 
Государство намерено активно вовлекать в масштабную республиканскую индустриализа-
цию самозанятых, безработных и малообеспеченных. Новая кадровая стратегия предусматри-
вает  помощь  в  обучении,  переезде  в  более  благополучные,  экономически  активные  регионы, 
льготную процентную ставку для сельчан при получении микрокредитов и другие меры под-
держки.
2010 году удалось добиться снижения уровня безработицы до 5,5%. Однако основной про-
блемой остается несбалансированность. С одной стороны, в рамках индустриализации создают-
ся новые высокопроизводительные места. А с другой – наблюдается дефицит ресурсов. 
До 2014 
года планируется реализовать 294 инвестиционных проекта на сумму 8,1 триллиона тенге.Будет 
создано 161 тысяча постоянных рабочих мест и 207 тысяч – на период строительства.
При этом в 
стране самозанятыесостовляет более трех миллионов доли населения и наличие безработных.
Занятость и безработица – две взаимодополняющие характеристики составных частей рабо-
чей силы, равновесие между которыми устанавливается на рынке труда. 
Программу предполагается реализовать в три этапа. 2011 год будет пилотным, сможем от-
работать механизмы реализации программы и ее правовое обеспечение. Второй этап: 2012-2015 
годы и третий этап с 2016 по 2020 годы. К 2015 году мерами, предлагаемыми новой программой 
занятости, предполагается охватить до 1,5 млн. человек. Ее реализация позволит снизить уро-
вень бедности до 6% (с 8,2%), а уровень безработицы не будет превышать 5,5%.
Главная идея новой социальной политики – развитие человеческих ресурсов. Государство 
намерено поощрять работодателей, которые будут заниматься подготовкой и переподготовкой 
кадров. С привлечением социальных партнеров уточняются, а в отдельных случаях разрабаты-
ваются заново профессионально-квалификационные требования к специалистам, которые будут 
положены в основу профессиональных стандартов. Предполагается, что к 2020 году доля высоко-
квалифицированной рабочей силы в составе занятого населения увеличится до 50 процентов.
Качество  жизни  –  это  комплексное  понятие,  в  сопоставимой  в  пространстве  и  времени, 
форме отражающее степень удовлетворения материальных, культурных и духовных потребно-
стей человека, оцениваемое как по уровню удовлетворенности человеком своей жизнью по его 
собственной субъективной самооценке, так и измеряемое компетентными и информированны-
ми специалистами по набору объективных показателей.В этой связи я считаю, что в понятии 
«качество жизни» обязательно должно учитываться удовлетворение потребностей в творчестве, 
в саморазвитии и самореализации своих способностей. Этим самым хочу подчеркнуть прин-
ципиальное отличие нашего понимание содержания понятия «качества жизни» от понимания, 
широко распространенного в обществе потребления, основанного на модели человека – как уни-
версального потребителя. Я считаю, что человек является не только потребителем различных 
товаров и услуг, но и творцом, причем не только этих же товаров и услуг, но и самого себя и 
своей жизни.
список использованных источников:
1. Добреньков В. И., Кравченко А. И. Социология: Учебник. – М.:Инфра-М, 2001. – 624 с.
2. Айвазян С.А. Межстрановой анализ интегральных категорий качества жизни населения (эконометрический 
подход).-ЦЭМИ РАН, 2001.– 60 с.
3. Конвенция N 117 об основных целях и нормах социальной политики (Женева, 22 июня 1962 года). 
4. Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу. 28.01.2011ж. http://www.akorda.kz

300
Мусаева Гаухар Калмаханбеткызы
әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
«Әлеуметтік жұмыс» мамандығының 1курс магистранты
ӘлеуметтІк басҚару процесІ
Кез  келген  коғамда  әлеуметтік  басқару  жүйесі  құрылады.  Бұл  қызметтің  мән-мазмұнын 
анықтау үшін оның анықтамасынан бастайық. Әлеуметтік басқару ұғымы дегеніміз не? Оның 
анықтамасы  қандай?  Жалпы  алғанда  басқару  дегеніміз  не?  Осы  сұрақтарға  жауап  іздесек, 
бұл  жөнінде  ғылыми  әдебиеттерде  көптеген  анықтамалар  берілген.  Бұл  анықтамалардың 
мәні — басқару бір жүйенің екінші бір жүйеге мақсатты түрде бағытталған әрекеті, ол мақсат 
пен  қызметтің  белгілерін  қанағаттандыру  үшін  екінші  жүйенің  бағытын  өзгертеді.  Басқару 
адамдардың кәсіптік қызметі. Басқару – бұл ұжымдағы адамдарға және жекелеген адамдарға 
олардың бірлескен жұмыс процесінде мақсатты түрде жүйелі ықпал ету болып табылады[1].
Басқару ең алдымен ықпал ету, яғни, мұның өзі сол әрекетіне билік ету қажеттігін көрсетеді. 
Және де басқаруда мақсат-міндеті болады. Мақсат қою бұл басқару міндетін – ұжымның алды-
на қойған мақсатына жетуін қамтамасыз етуді көздейді және басқару міндеті болып табылады. 
Әлеуметтік  басқарудың  объектісін  кең  мағынада  алсақ,  ол  –  халықтың  өмір  деңгейін  артты-
ру,  коғамда  әлеуметтік  әділеттілік,  мәдени  деңгейді  жоғарлату  адамдардың  еңбек,  әлеуметтік 
жағдайларын жақсарту болып есептелінеді. Басқару жүйелерден, процестерден тұрады. Басқару 
жүйесі – фирманың ұйымдық құрылымының нышаны. Оған қаржыландыру, жоспарлау, өнім 
шығаруды  бақылау,  есептеу  жүйелері,  т.  б.  кіреді.  Ең  басты  мәселе  фирманың  межеленетін 
стратегиясының  қолданылып  жүрген  жүйелерінің  сәйкес  келу  дәрежесін  анықтауда  [2].  Д.Н. 
Бобрышев осы катергорияға басқару процесіне біршама жалпылама анықтама береді. Басқару 
процесі  –  бұл  шешімді  шығаруды,  қабылдауды,  қабылданған  шешімді  орындалуы  жөніндегі 
жұмыс барысын үйлестіруді, қабылданған шешімнің орындалу барысын басқаруды бірізділікпен 
жүзеге асыру деп анықтама береді [1].
Әрбір  басқару  формасы  процесс  болып  саналады.  Өйткені  бұлар  өзара  байланысты 
әрекеттерден  тұрады.  Басқару  формасы  барлық  функциялардың  жалпы  жиынтығы.  Басқару 
функциясы ғылымның көптеген салаларындағы ғалымдар зор көңіл бөлген. Кезінде А. Файоль 
былайша тұжырымдаған болатын: «Басқару дегеніміз болжамдау және жоспарлау, ұйымдастыру, 
жарлық беру, үйлестіру және бақылау» [3]. Бұл функция бірақ біржақты емес.
Коғамды басқарудың мазмұны, мақсаты мен мүмкіндіктері ең алдымен коғамдық құрылысқа 
байланысты болып келеді. Коғамды басқару дегеніміз — қоғамды реттеу, ұйымдастыру, тәртіптеу, 
жетілдіру мен дамыту мақсатында қоғамға жасалған ықпал.
«Әлеуметтік  басқару»  ұғымы  мазмұны  жағынан  жан-жақты  болып  келеді.  Әлеуметтік 
басқару теориясын кең мағынада алып қарастыратын болсақ, онда ол өзінің пәніне қоғамдық 
өмірдің барлық салаларын қамтиды, яғни, экономикалық, мәдени, білім беру және т. б. басқару 
мәселесін  қарастырады.  Коғам  өмірінің  негізгі  салаларына  сәйкес  әлеуметтік  басқару  негізгі 
үлкен төрт топқа топтастыруға болады:
— материалдық-өндірістік дамытуды басқару;
— әлеуметтік процестерді басқару;
— саяси саланы басқару;
— коғамның рухани өмірін басқару;
Әлеуметтік  басқару  қоғамдық  қатынастар  мен  әлеуметтік  процестерді  саналы  ғылыми 
тұрғыда реттеу болып табылады. Басқару екі деңгейде жүзеге асады. Біріншісі қоғамдық – тари-
хи процестерді басқаруды қамтамасыз етеді, жалпы әлеуметтік заңдылықтарды көрсетеді. Ал, 
екінші деңгейі – әлеуметтік процестерге басшылық ету, яғни, жұрттың көшіп-қонуына, кәсіптік 
құрылымына өзгерістер енгізу мен кадрлардың тұрақсыздығын реттеу, оны жою, еңбек жағдайын 
жақсарту, әлеуметтік-психологиялық ахуалды оңалту және т.б. Яғни, нақты әлеуметтік проце-
стерге басшылық жасайды.

301
Басқару  бұл  әлеуметтік  құбылыс.  Кез-келген  қоғам  адамдарды,  әлеуметтік  топтарды 
басқаруды қажет етеді, бұл дегеніміз кез-келген қоғамның дұрыс қызмет етуіне жағдай жасау. 
Әлеуметтік жүйеге қатысы бар адамдар әлеуметтік басқарусыз жүргізуі мүмкін емес. Әлеуметтік 
басқарудың көптеген сатылары бар. Олар бағалау, жоспарлау, шешімдер қабылдау, тіркеу мен 
бақылау, жүйелеу, ұйымдастырушылық және материалды-техникалық қамту, әлеуметтік жұмыс 
үшін кадрларды тәрбиелеу және дайындау [1]. Осы сатыларына тоқталып өтсек.
Жоспарлау. Барлық басқару функцияның ішіндегі ең елеулісі болып саналады. Басшылар 
жалпылама  және  нақты  жағдайда  ұйым  мақсатын  орындау  үшін  ұйым  мүшелері  нені  істеуі 
керектігін анықтауы тиіс.
Ұйымдағы  жоспарлау  екі  себептің  әсерінен  туындайтын  жеке  бір  жалпы  құбылыс  емес. 
Біріншіден,  кейбір  ұйымдар  мақсатқа  жеткеннен  кейін  өмір  сүруін  тоқтады,  өйткені  олар 
бастапқыда  сол  көздеген  мақсаты  үшін  құрылады.  Мақсатын  толық  орындаған  жағдайда  өз 
мақсаттарын жаңадан айқындайды немесе өзгертеді. Жоспар үздіксіз жүзеге асырылуы тиіс – 
бұл болашақтағы тұрақты белгісіздік. Қоршаған ортадағы өзгерістің немесе тұжырымдаудағы 
қажеттіліктің  әсерінен  жоспарды  жасаған  кезде  оқиға  басшы  ойлағандай  болмауы  мүмкін. 
Сондықтан да жоспардың ақиқаттығына көз жеткізуі үшін оны келісе отырып қайтадан қарап, 
пысықтап шығады.
Ұйымдастыру.  Ұйымдастыру  –  демек  нендей  бір  құрылым  құру.  Ұйым  өзінің  жоспарын 
орындау, сол арқылы мақсатына жету үшін конструкциялауға қажетті көптеген әлемдер бола-
ды.
Ұйым  жұмысты  адамдар  істейтін  болғандықтан  ұйымның  маңызды  жағдайларының  бірі 
ұйым ішіндегі толып жатқан міндеттерді, соның ішінде басқару жұмысын кімдердің орындау 
керектігін  анықтап  алу.  Басшы  адамдарды  нақты  жұмыстарға  бөледі.  Жекелеген  адамдарға 
тапсырмалар мен биліктер немесе ұйым ресурстарын пайдалану құқығы беріледі. Мұның өзі 
олардың өз міндеттерін тиянақты орындауы немесе жауапкершілікке жүктейді.
Мотивация. Егер кімде-кім ұйымдағы нақты жұмысын орындамаса онда тіптен ойдағыдай 
жасалған  жоспарлардың  және  ұйымның  неғұрлым  жетілдірілген  құрылымының  ешқандай 
мәні болмайды. Сондықтан да мотивацияның міндеті сол ұйым мүшелері өздеріне бекітілген 
міндеттерді  жоспарға  сәйкес  орындау.  Басшы  ойлаған  мақсатына  тиімді  жолмен  жетуі  үшін, 
ол жұмысты дұрыс үйлестіріп, адамдарға жүктелген міндетін орындата білуі тиіс. Өз шешімін 
жүзеге асыру үшін басшы мотивациясының негізгі принциптерін қолданады.
Мотивацияның  басқару  міндеттеріне  жататыны  –  амалдар  мен  құралдар  жиынтығы. 
Басқарушы  мұны  негіздеген  мақсатқа  жету  үшін  ішкі  қозғаушы  күшті  (мотивтерді)  пайдала-
нады. Әр адамның мінез-құлық ерекшеліктерінің өзіндік себептері бар. Біреулер жұмысқа жа-
нын сала кіріседі, ал екінші біреулер қасақана бас тартады. Мұндайда мінез-құлықтағы мұндай 
өзгешеліктердің себеп-салдарын іздестіру қажет.
Бақылау.  Күтпеген  жағдайларға  байланысты  ұйым  бастапқы  басшы  белгілеген  бағытын 
өзгертуі  мүмкін.  Сондықтанда  да  басшының  міндеті,  ұйымға  елеулі  зиян  келмей  тұрғанда 
алғашқы белгіленген жоспарлардың өзгеру себебін тауып, анықтап алуы тиіс. Бақылау – бұл 
ұйымның өз мақсатына жетуін қамтамасыз ету процесі.
Басқарудың үш кезеңі бар:
Бірінші  стандарттар  белгілеу.  Бұл  мақсатты  дәл  анықтау,  мұның  өзі  белгіленген  уақыт 
аралығында жүзеге асырылуы тиіс. Оның өзі жасалған жоспарларға негізделеді.
Екіншісі – белгілі бір кезеңге жеткен жетістіктің өлшемін білу және жетістікті күтілетін 
нәтижемен салыстыру. Егер осы екі жағдай дұрыс орындалса, онда ұйым басшысы сол ұйымда 
мәселенің болатындығын біліп қана қоймай, мәселе көзін де біледі. Ал, мұның өзі үшінші фазаға- 
кезеңге қажет, мұнда егер керек болып жатса, бастапқы жоспарлардың елеулі ауытқуына түзету 
енгізу үшін белсенді әрекет етеді. Мақсатты да қайта қарап оның нақты әрі жағдайларға сәйкес 
болуын көздейді.
Әлеуметтік  басқару  кең  мағынада  барлық  және  әртүрлі  қоғамдық  процесті  басқаруды 
білдіреді. Ал, тар мағынада қоғамдық өмірдегі әлеуметтік сферада процестер мен құбылыстарды 
басқару болып табылады [4].

302
Әлеуметтік басқарудың өзінің спецификалық ерекшеліктері, қиындықтары мен мүмкіндіктері 
және шекаралары болады. Басқару өнерін жақсы білетін жетекші қоғамның маңызды игілілігі.
Басқаруда,  сондай-ақ  адамдардың  басқа  да  іс-әрекет  салаларында  өнерді,  тәжірибені, 
теориялық білімді практикалық мақсатта қолдана білу істің ажырамас бөлігі болып саналады. 
Әсіресе, басқару шешімдерін қабылдағанда және жүзеге асырғанда бұл айқын көрінеді. Шешім 
қабылдау процесінің интуйтивтік, пайымдауға негізделген немесе тиімді сипаты болады [1].
Интуйтивтік шешім – бұл бір нәрсенің дұрыстығын сезуге негізделген таңдау. Мұндайда 
шешім  қабылдайтын  адамдар  әрбір  балама  варианттарға  «келісу»  және  «қарсы  болу»  жағын 
қарастырмайды, мұны адамның өз таңдауы біледі. Пайымдауға негізделген шешім – бұл білімге 
немесе жинақталған тәжірибеге негізделген таңдау. Бұрынғы ұқсас жағдайларда не болғанын 
біліп,  нақты  жағдайда  балама  варианттардың  нәтижесін  болжау  үшін  білімін  пайдаланады. 
Бұрынғы жеткен табысы бойынша балама варианттарды таңдайды. Пайымдау негізінде шешімді 
тікелей басшының өзі қабылдайтындықтан, оны қабылдаудың біршама артықшылықтары бар.
Шешімді жасау процесі 3 кезеңнен тұрады: шешімді әзірлеу, қабылдау және жүзеге асыру.
Басқару  шешімін  жасаудың  және  қабылдаудың  қатаң  логикалық  құрылымы  болады,  әрі 
қабылданатын шешімге қарай айқын бірізділікті қажет етеді. Кез келген жағдайда, бұл жұмыстың 
барлық сатысы әзірлік, негізгі және қорытынды кезеңдерге бөлінеді.
Шешімді  қабылдаудың  әзірлік  кезеңінде  кез  келген  деңгейдегі  басшы  өндірістік, 
экономикалық,  әлеуметтік  жағдайларды  бағалаудан  бастау  керек.  «Жағдай»  ұғымына  шешім 
қабылдауға тура келетін, әрі басқару жүйесіне ықпал етіп, оны жаңа жағдайға ауыстыратын ішкі 
және сыртқы жағдайлардың барлық жиынтығы енеді.
Жағдайдың  өзі  тұтастай  ауылшаруашылығы  кәсіпорындарын  немесе  оның  жекелеген 
өндірістік  бөлімшелерін,  жұмыскерлер  тобын,  жекелеген  орындаушыларды  қамтуы  мүмкін. 
Жағдайдың қалыптасу сипатына қарай қабылданатын басқару шешімінің мақсаты қалыптасады 
– бұл міндетті шешу процесінің бірінші кезеңі. Мақсат дегеніміздің өзі басқаратын объектіге 
қолайлы, әрі қажетті ықпал ету болып саналады. Соның нәтижесінде қалыптасқан жағдай тиімді 
шешілетін болады. Проблема мен мақсат дұрыс тұжырымдалған жағдайда міндеттің шешілуі 
50 пайызға қамтамасыз етіледі. Басшының міндеті – өндірістің технологиялық, экономикалық, 
сондай-ақ  әлеуметтік  сипатта  басқару  жүйесінде  пайда  болуы  мүмкін  проблемаларды  дер 
кезінде айқындау. Басшы кез келген проблеманы ең алдымен ұйымдық, басшылық тұрғысында 
қарастырады.  Басшының  басқару  объектісі  проблемаларын  шешудегі  ерекше  көзқарасының 
өзі, міне, осында. Проблеманы тұжырымдау көп жағдайда басшының біліміне, тәжірибесіне, 
іскерлігіне, осы жұмысқа мамандарды шаруашылық белсенділерін жұмылдыра білуіне байла-
нысты.
Нақты мәселені, міндеттің не себепті қойылғандығын қарастырған кезде басшы жағдайды 
– оның пайда болу себептерін, орындауды неғұрлым тиімді ұйымдастыру мүмкіндіктерін тағы 
басқаны айқындайды.
Шешімді ойдағыдай орындау үшін мақсаттың дәл, әрі айқын болуының айрықша маңызы 
зор. Кейде біртұтас мақсатты айқындау оңайға түспейді, өйткені күн сайын көптеген міндеттер 
туындап жатады. Сондықтан басты буын принципі бойынша міндетті негізгі мақсатқа бағындыру 
қажет. Мұндайды орындауға тиісті мақсаттың да қорғалатын мақсаттында болатындығын ескеру 
қажет. Мақсаттар қарама-қайшы болуы да мүмкін. Мұндай жағдайда да басты буын принципін 
ескеру  керек.  Мақсатты  дәл  анықтаудың  психологиялық  мәні  бар.  Өйткені  мұндай  жағдайда 
шешімді орындаушылар батыл әрекет ете алады. Дұрыс шешім қабылдау жеткілікті әрі айқын 
болғанда ғана мүмкін болады. Мәлімет көлемі қарастырылған міндеттерді күрделілігіне, сондай-
ақ шешімді қабылдайтын адамның біліктілігі мен тәжірибесіне байланысты. Перспективалық 
шешімдерді  ойластыру  үшін  алуан  түрлі,  әрі  көлемді  мәліметтер  қажет.  Жедел  мәселелер 
технологиялық жағдайлар туралы шешім қабылдаған онша көп болуы қажет етпейді.
Шешім қабылдау мақсатында мәлімет жинау үшін қолда бар типтік мәліметтерді пайда-
ланады, арнайы жасалған нышан бойынша сұрау салады, жекелей бақылау жүргізеді, маман-

303
дармен және қарапайым жұмыскерлермен әңгіме өткізеді. Қалыптасқан жағдаймен танысады, 
эксперттердің пікірін таңдайды. Егер мүмкіндік болса социологиялық зерттеу жүргізеді.
Алынған мәліметтерді талдаған кезде, оның сипатына қарай әртүрлі тәсілдерді де пайда-
ланады. Мысалы: сапалық мәліметтер дегенді зерттеу үшін белгілі логикалық амалдарды: са-
лыстыруды, синтез бен талдауды, абстракциялауды, жинақтауды, индуктивтік және дедуктивтік 
қорытындылауды, әр түрлі дәлелдеу тәсілдерін пайдаланады.
Егер  мәліметтер  қалыптасса,  оны  талдаудың  сандық  тәсілдерін  қолданып,  компьютерлік 
техника мен экономикалық математикалық тәсілдерді пайдаланады. Шешімдер варианттарын 
тұжырымдау. Шешімдер варианттары санының болуы проблемаларды шешудің ең қолайлы жо-
лын таңдауға мүмкіндік береді. Бір вариантты ғана ойластырып қою, әдетте қолайлы шешімді 
қамтамасыз  етпейді.  Мұндай  жағдайда  болжамдау  дегеніміз,  ұсыныс  түрінде  келіп  түскен 
міндеттерді  алдын  ала  сынама  вариантта  шешу.  Алдын  ала  түскен  вариантты  шешу,  әдетте 
міндетті тұжырымдау кезеңінде пайда болады. Күрделі мәселелерді шешкенде көптеген фак-
торлар болғанда, ал шешімнің дұрыс болмауы қосымша шығынға ұшырататындықтан, міндетті 
шешудің қазіргі математикалық тәсілдерін пайдалану.
Шешімнің қолайлы вариантын таңдау. Шешім варианттарының бірнешеуін ойластырғаннан 
кейін  әр  вариантты  жеке  қарастырады.  Шешім  қабылдаудың  бұл  сатысында  әр  түрлі 
варианттардың  қиындық  дәрежесі  мен  орындау  мүмкіндігін  айқындау.  Ең  тәуір  вариантты 
таңдау басқару шешімінің жауапты кезеңі.
Басқару  адамдардың  парасаттылық  нысаналы  іс-қызметінің  көмегімен    қоршаған  әлемді  
бағындыру  және  тіртіпке  келтіру  жұмысынан  тұратындығы  белгілі. Әр салада  басқару    іс-
қызметтің  жалпы  қағидаларымен  бірге  өзіне  тән  ерекшелігі  болады. Қай саланы болмасын 
алып қарасақ басқарусыз жүргізу мүмкін емес. Қазіргі заман талабына сай өзгерістермен, қоғам 
дамуымен бірге жетіліп отыруы керек. Онда ұйымдастыруда, басқаруда мейлінше, жаңа техно-
логияларды қолдана білу қажет. Басқару бұл кәсіптік қызмет болғандықтан, адам өмірімен етене 
байланысты.

жүктеу/скачать 2,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: