Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| parodically
) əңгімеде, бірінші кезекте, парламенттік сөйлеу формалары жаңғыртылады, содан кейін соттың сөз орамы немесе парламенттік хаттама, сот хаттамасы, газет мақалалары бойынша журналистер пайдаланатын формалар тілге тиек етіледі. Қаланың құрғақ іскерлік тілі немесе сауда-саттық мəмілелері һəм ғалымдардың кітаби (педанттық) сөзі, жоғары эпикалық стиль, Інжілдегі стиль не екіжүзді моральдық уағыздың стилі, ақыр соңында, нақты немесе əлеуметтік тұрғыдан анықталған жеке тұлғаның тарихи жолы сөз болады. Кəдімгі туабітті пародиялық стильдеу, кəсіби жəне басқа да тілдік қабаттар кейде тікелей автор сөзінің əсерінен өзгеріске ұшырайды (мұндағы қарапайым көтеріңкі дауыс, идилликалық немесе сентиментал сезімнен туындауы мүмкін). Ондағы автордың семантикалық жəне аксиологиялық көзқарасы (бұзып-жармай) бірден сіңіріледі. Бірақ комиксте тілдің əу бастағы түпнұсқасын пайдалану «ортақ тілдің» қалыптасқан таптаурын тəсілін пайдалану болып саналады. «Бұл» «ортақ тіл» – белгілі бір əлеуметтік топ үшін кəдімгі сөйлеу тілі, хат-хабар тілінің орташа межесі. Көзқарас немесе бағалау тұрғысынан адамдарға, белгілі бір затқа байланысты қалыпты қарым-қатынас жасауда сол қоғамдық ортада қалыптасқан үйреншікті жайтты толымды пікір ретінде автор да қабылдайды. Автор осы немесе басқаша дəрежедегі ортақ тілдің арақатынасын айқындап, шегініс жасай отырып, сол көзқарасты қамтиды. Бұл орайда, автор өзінің қалыптасқан көзқарасы мен пікірін ортақ көзқарастың ыңғайына бағындырады (өйткені көзқарас, екіжүзді болуы да, сырттай айтылуы да мүмкін)... «Ортақ тілдің» артық-кемі жоқ қалыптасқан көзқарасын, ажуалық романында айтқан жалпы, кəсіби жəне басқа тілдердің пародиялық стильденуін, сондай-ақ тікелей авторлық дискурстың ықшам массасын патогендік, моральдық-дидактикалық, сентименталды-селективті не идиллиялық көріністен байқауға болады. Ажуа романда тікелей авторлық сөз поэтикалық жанрлардың (идиллиялық, элегиялық т.б.) тікелей регламенттелмеген стильденуі немесе риторикалық жанрлардың (патетикалық, адамгершілік-дидактикалық) стильденуі арқылы жүзеге асырылады. Жалпы тілден басқа тілдердегі пародияға көшу немесе тікелей авторлық сөзге көшу де біртіндеп жүзеге асады. Кейде керісінше болуы да мүмкін. Айналып келгенде, бəрі жабылып сатиралық роман тілінің жандануына ықпал етеді. Диккенстің «Кішкентай Доррит» романынан бірнеше мысал келтіріп, талдау жасайық. (1) «Конференция күйме дөңгелектері мен есік қоңыраулары Харли көшесі мен Кавендиш алаңын түгелімен азан-қазан қылған түскі сағат 4–5-терде өтті. Ырду-дырду қыза түскен сəтте, Мердл мырза коммерциялық ғаламат кəсіпорындардың һəм дағды мен капиталдың алып комбинациясын жете түсінетін, өркениетті жаһанның түкпір-түкпірін британ деген атқа бас игізетін күнделікті жұмысынан үйіне оралған-ды. Десе де, Мердл мырзаның кəсіпорны ақша соғудан басқа немен айналысатынын ешкім де нақты білген емес. Бірақ бұл терминдер барша салтанатты шараларда оның қызметін анықтайтын һəм бəрі де үнсіз бас шұлғитын, түймедейді түйедей қылған тəмсілді сыпайы түрде жаңаша тəпсірлейтін» (1-кітап, 33-б.). Үзіндіде салтанатты (парламенттегі, жиындардағы) сөздер тілінің пародиялық стильде қалыптасуы көрсетілген. Мұндай стильге өту сөз орамының əу бастан біршама салтанатты эпикалық сарында болған құрылымы арқасында жүзеге асып отыр. Əрі қарай автор тілімен (осыған орай, басқа стильмен) Мердлдің салтанатты еңбектерінің пародиялық мəнін ашады. Мұндай сипат тырнақшаға алуға сұранып-ақ тұрған «бөтен сөз» боп шығады («бұл терминдер барша салтанатты шараларда оның қызметін анықтайтын...»). Мұнда автор сөзіне (əңгімесіне) жасырын түрде бөтен сөз қосылған. Бірақ біз бөтен сөздің қандай да бір формалды, тура да, жанама да белгісін көрмейміз. Бұл – сол «тілдегі» бөтен сөз ғана емес, бөтен авторға бөтен біреудің «тілінде», архаизмге айналған екіжүзді, ресми-салтанатты, шешендік жанр тілінде айтқан сөзі. (2) «Бір-екі күнде əлемге əйгілі Мердл мырзаның күйеу баласы, эcквайр (Ұлыбритания мен АҚШ-та қалыптасқан, кісіге көрсетілер құрмет. жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|