Әдебиет теориясы. 1-том
Оқу бағдарламасындағы жанашырлық: саясаттың қатысы қандай?
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| Оқу бағдарламасындағы жанашырлық: саясаттың қатысы қандай?
Егер əдеби қиял жанашырлықты арттырса, оған қоса, жанашырлық азаматтық жауапкершілік үшін маңызды болса, онда біздің қолымызда өзіміз қалайтын əрі мұқтаж болып отырған жанашырлық түрлеріне жол ашатын туындыларды дəрісте пайдалануға салмақты негіздеме бар. Бұл сонымен бірге қоғамымыздағы түрлі топтардың тəжірибесі жайлы түсінік беретін еңбектерді танытады. Мəселен, басқа мəдениеттердің, этникалық һəм нəсілдік азшылықтардың өкілдері, əйелдер, гейлер мен лесбияндар жайлы туындыларды да алға тартады. Реноның студенті Эрик Чалмерсті еске түсіріңіз. Оған ағылшын тілі сабағында гей жігіттің сезімдері жайлы ойлануды жəне өзін оның орнына қойып, ата-анасына хат жазуды тапсырады, яғни Эрик оның үнін өз аузынан шығаруы тиіс. «Мен, бəлкім, ештеңе айтпаған болармын, – деп бірден түсіндіреді ол. – Мен жай ғана мылжыңдадым». Осы бір қызуқанды, қатал мінезді, өзіне сонша сенімді əрі қатып қалған түсініктегі жігіт бір сəтке абыржып, түсінбей қалады. Ол тапсырманың «түйеден түскендей» мəні бар екенін мойындайды, өйткені «сіз білесіз, біз əртүрлі адамдарды кезіктірдік» һəм тапсырманы орындау – «олардың сенім жүйесін ұғыну» деген сөз. Мұндағы Уитменге тəн қабылдау сезімі мен даусын дамыту керек. Олар Сократтың адамның өз құндылықтарын тексеру əрекетімен жəне Стоиктердің тұтас əлемнің азаматына айналу қағидаларымен тығыз байланысты. Бірақ олар ұжданыңды мазалайтын, кейде қайта туындататын сарындағы туындыларды қосқанда, қиялға өте күшті қанат бітіретін шығармаларсыз тумайды. Студенттерді Сократ өнегесіне адал болуға баулу үшін біз олардың сыни ойлау қабілетін ұштауымыз керек. Осы тəжірибені сезініп немесе бастан кешіріп қана емес, ол жайлы сыни сұрақтар қоюды үйретуге тиіспіз. Сондай-ақ бұл таныс мəтіндерге деген көзқарасты дамытады. Бұл – бейнелеу өнері секілді ішкі толғаныспен астасатын сан қырлы дүние емес. Осындай сыни көзқарас, əлдеқайда əріден, сонау Батыстағы ежелгі грек трагедиялық фестивалінен тамыр тартып жатыр. Мұнда өнер туындыларын бақылау іргелі азаматтық құндылықтар жайлы уəждермен, дəйекті ойлармен тығыз байланысты. Сондықтан да ол қайта жанданды. Қазіргі кездегі бірқатар сыни еңбектерде суреттелген, олардың арасында Уэйн Буттың «Біз құраған қоғам: əңгіме этикасы» ( The Company We Keep: An Ethics of Fiction ) деген тамаша еңбегі де бар. 11 Бут біздің назарымызды ежелгі грек мəтіндеріне аударып, оқырманның əдеби туындымен өзара байланысы үшін құнды метафора ұсынады. Сұрақ мынадай: менің көзқарасымда бұл достықтың мəні қандай? Жаңа досым менен нені байқауды, нені қалауды, не үшін қам жеуді сұрайды? Ол мені өзімнің бауырларыма қалай қарауға шақырады? «Кейбір романдар, – дейді ол, – адамдарға қатысты арзан цинизмге ( қоғамда орныққан нормалар мен дəстүрлерге ашық жиіркенішпен қарауды білдіретін ұғым. – Ред. ) жол ашады жəне бізді айналамыздағыларды жек көруге дейін əкеледі. Кейбіреулер бізді адамдық қасиетті кемсітетін рақат пен толқудың арзан сенсациялық түрлерін жетілдіруге мəжбүрлейді. Ал кейбіреулер, керісінше, кісі алдындағы құрмет деп атауға болатын сезімді көрсетеді, 12 яғни мəтінде, сонымен бірге, бəлкім, бейнеленген кейіпкерлер арасында алуан түрлі адам мақсаттары мен армандарын суреттейді». Бут осы сыни көзқарастың шығармаға тереңдеумен барынша үйлесетінін ұғындырады. Оның идеясы тереңдеу мен тəжірибе сыни бағалаудан бұрын келеді, дұрысы, оны негіздейді дегенге саяды. Демек, біз басқалармен сұхбат жүргізген кезде сыни көзқарас ұстануға тиіспіз. Бұл түсінік өзімізді толықтырып, əрі үндеу тастайтын болады. Ол мұның ортақ жəне салыстырмалы сипатын нақтылау үшін «бірлескен» үдеріс деп атайды. Осы үдерістің арқасында біз шығарманы оқып отырып, қалай жетілгеніміз жайлы түсінік қалыптастырамыз. Бұл ұғым əдеби тəжірибе сипатына һəм оның өміріміздегі маңызына сəуле түсіреді. Бут дəрісхананы мұндай сыни белсенділік үшін үлгілі ( жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|