Список использованных источников

 

195 

Қарағанды аймағында туризмнің дамуының стратегияларын және де осындай ұзық бағытта 

жандандырудың  негізгі  құралдары  мен  меxанизмдерін  айқындау  және  олардың  аймақтық 

экономикаға жағымды әсер етуін қамтамасыз ету жолдарын қарастыру қажет.  

Қарағанды  аймағы  еліміздің  Сарыарқа  жазықтық  даласында  орналасқан.  Қарағанды 

облысындағы  ең  ірі  тау  массивтеріне  –  Қарқаралы,  Кент,  Қу,  Қызыларай,  Кешубай,  Қызылтас, 

Ұлытауды жатқызамыз [1].  

Қарағанды  облысындағы  туристік  саланың  жағдайы  бойынша  талдаулар  нәтижесінде 

келесідей  мәселелерді  айқындап,  туристік  стратегиялық  дамушылықты  қалыптастырушы 

келешектік бағыттарды қарастыруға болады: 

1.

 

Облыс  көлеміндегі  құнды  әрі  тартымды  болып  саналатын  экскурсиялық  объектілерге 

апаратын  автокөліктік  жолдардың  болмауы  мен  нашар  жағдайы,  осының  салдарынан  көптеген 

объектілер жалпы ішкі туризм үшін қол жеткізбестікті танытады. 

2.

 

Халықаралық  стандартқа  сай  қазіргі  заманғы  қонақ  үй  кешенінің,  демалыс  үйлерінің, 

сауықтыру  орындарының  кемшін  жағдайлары,  ұсынылатын  сервистік  қызметтерінің  төменгі 

сапасы. 

3.

 

Жекелеген  аймақтарда  жергілікті  тұрғындар  ішінде  білікті  қызмет  көрсетуші 

қызметкерлердің  болмауы:  гид-аудармашылар,  экскурсоводтар,  жүргізушілер  мен  орналастыру 

объектілерінде қызмет көрсетушілер (қонақ үйлер мен аңшылық үйлер, кемпингтер).  

4.

 

Алыс тұрғылықты жерлерде сенімді ұялы байлыныс жүйесінің болмауы. 

5.

 

Ауылдық, әсіресе алыс аудандар тұрғындары туризмді дамытуға байланысты туристік 

маршруттарды  әзірлеу  мен  жүргізуге  қатыспайды,  ешқандай  экономикалық  табыстылық 

иемденбегендіктен қызығушылық білдірмейді.   

Қарағанды облысы бойынша туристік тартымыдылық пен беделділікті арттыру шараларын 

қарастыру  мақсатында  осы  аймақтың  туристік  әлеуетіне  жүргізілген  SWOT-талдауды 

қарастырайық.  

Әлді жақтары: 



 

табиғат  байлығы,  өсімдік  және  жануарлар  әлемі  мен  ерекше  архитектуралық-тарихи 

ескерткіштердің болуы;  



 

ұтымды  әрі  оңтайлы  географиялық  жағдай,  республика  орталығында  9  облыспен 

шектесіп, темір. Автокөлік жолдарының торабында орналасуы;  



 

ландшафтардың  әртүрлілігі  (даладан  тау  және  ормандарға  дейін),  ерекше  туристік 

объектілердің, тарихи-мәдени ескерткіштердің болуы;  



 

дамушы экономикалық әлеует, туризм саласына инвестиция мен қаржыландыруды іске 

асыруға мүмкіндік береді; 



 

көңіл көтеру, демалу объектілерінің болуы, қонақ үй және қоғамдық тамақтану қызмет 

көрсету орындары желілерінің дамуы көп жағдайда туризмнің түрі мен формасын анықтайды;  

Әлсіз жақтары: 



 

Қарағанды облысының рекреациондық объектілерімен ұсынылатын қызмет сапасының 

біркелкісіздігі:  бірен-саран  ведомствалық  объектілер  қызмет  көрсетудің  жоғарғы  деңгейін 

ұстанады, қалған қызметтерді «бір күндік туризм» ретінде сипаттауға болады; 



 

Қарағанды  облысының  тарихи-мәдени  орындары  бойынша  туристік  маршруттар 

қозғалысының  және  насихаттаудың  әлсіздігі,  шет  елден  туристерді  тарту  мақсатындағы 

жарнамалау жасау үшін өзіндік  WEB-сайттарының болмауы; 



 

келу  туризміне  қарағанда  шығу  туризмі  басым  болғандықтан  аймақтың  шет 

мемлекеттердегі аз танымалдығы; 



 

туристік фирмалар мен орналастыру объектілерінің күштерінің шоғырлану деңгейінің 

төмендігі туристік кластерді құру үшін жеткілікті шарттарды қалыптастырмайды;  



 

халықаралық  және  ішкі  нарыққа  спорттық,  экологиялық,  тарихи  туризмнің 

тұжырымдық қамтамасыз етілуінің болмауы; 



 

туристік салаға жеке капитал салымдары мен инвестициясының болмауы. 



 

қонақ  үй  және  көңіл  көтеру  инфрақұрылымының  және  туристік  санаттағы  қонақ 

үйлердің, әсіресе мерзімдік кезеңдегі жетіспеушілігі; 



 

кеңестік дәуір кезеңіндегі салынған туристік индустрия объектілерінің ішінен көбісінің 

физикалық және моральдік тозушылығы; 



 

туризм  және  демалыс  орындарында  инженерлік,  көліктік  және  әлеуметтік 

 

196 

инфрақұрылымдардың жеткіліксіз деңгейде дамымаушылығы; 



 

туристік  орталықтардың  қиын  жағдайдағы  қолайсыздығы  мен  тас  жолдардың  нашар 

инфрақұрылымы.  



 

туроператорлық  қызметтер  тәжірибесін  иемденуші  ұйымдар  санының  аз  болуы, 

агенттік желіні дамытуға мүмкіндігі юар туроператорлардың болмауы; 



 

туристер демалатын мекендерде сервис деңгейінің төмендігі, осы саладағы кадрлар мен 

білікті мамандардың жетіспеушілігі; 



 

жол бойы инфрақұрылымдардың  объектілер сервисінің жеткіліксіз саны мен сапасы. 

Мүмкіндіктері:  



 

Қарағанды  облысы  ішкі  тарихи  туризмді  дамыту  саласында  қолданылмаған  әлеуетті 

иемденеді, атап айтсақ, Ұлы Жібек жолының Солтүстік және Шығыс тарамы облыс территориясы 

бойынша  өтеді,  бірақта,  облыс  инфрақұрылымының  нашар  дамушылығынан  шет  ел  туристері 

үшін қызмет көрсетудің кең спектрін ұсыны алмайды;  



 

Қарағанды  облысының  туристік  имиджіне  жағымды  ықпал  ететін  әртүрлі  пиар-

кампаниялар, конференциялар, шебер-кластарды өткізу;  



 

жаңа туристік объектілерді дамыту жоспарларының болуы мен оларды іске асыру; 



 

этноауылдар,  ұлттық  дәмханалар,  тұрмыстық  және  техникалық  қызмет  көрсетудің 

тиімді қызметтерінің болуы, сапалы сервисті құру;   



 

автомобильдік көлікпен туристерді тасымалдауда жол инфрақұрылымын жақсарту; 



 

білікті мамандарды, гидтарды, экскурсоводтарды, туризм инструкторларын, тарихшы-

экскурсоводтарды және аудармашыларды даярлау;    



 

сувенирлік  өнімдерді  даярлау,  облыстың,  облыстық  орталықтың,  Қарқаралының 

туристік инфрақұрылымдарын енгізу арқылы  картасын әзірлеу,   

Қауіп-қатерлер: 



 

Туристік  объектілердің  географиялық  алшақтығынан,  оның  ішінде,  Ұлытау  және 

Ақтоғай аудандарының туристік әлеуеті өзінің дамушылығына ие бола алмауда; 



 

сервистік  қызмет  деңгейінің  тұрақсыздығына  байланысты  келуші  және  шығушы 

туристер санының төмендеуі;  



 

қонақ  үй  шаруашылығы  кәсіпорындарының  номерлік  қорлары  толтырымдылығының 

біркелкісіздігі, 



 

туристік кәсіпорындары қызметі тасының төмендігі; 



 

туризм  саласында  туристік  ағындар  мен  инвестициялық  белсенділік  көлемінің 

төмендеуі. 

Жүргізілген  SWOT-талдау  нәтижелерін  топтастыра  келе,  жалпы  Қарағанды  аймағында 

туристік  имиджді  арттыратын  және  де  туристік  саланы  дамытатын  туризмнің  келесідей 

келешектік бағыттарын қарастыруға болады. 

Қарағанды облысында туризмнің келешектік түрлерін анықтаудың ең жақсы амалы ретінде 

аудандық құрылымдарды қалыптастыруды атап өтуге болады. 

Рекреациондық  және  туристік  аудандарды  құру  үрдісі  төрт  кезеңді  қамтуы  қажет: 

біріншісінде,  игерілмеген,  бірақта  әлеуетті  рекреациондық  және  туристік  ресурстармен 

стратегиялық  маңызды  болып  саналатын  территория;  екіншісі,  жаңа  рекреациондық  және 

туристік  аудандардың  жылдам  дамушылығымен  және  де  сол  территорияның  ерекше 

көркемділігімен  сипатталады;  үшіншісі,  жалғасынша  рекреациондық  және  туристік 

танымалдылықтың  төмендеуі  байқалуы  мүмкін  туристік  ауданның  өз  шырқауына  жетуімен 

сипатталады;  төртіншісі,  рекреациондық  және  туристік  аудандардың  тұрақтылығы  мен  қайта 

бағдарлануымен сипатталатын кезең. 

Туризмді  дамытудың  әлемдік  тәжірибесі  көрсеткендей,  демалыс  орындарына  қойылатын 

ерекшеленген  талаптарға,  сонымен  қатар,  осы  саланың  дамуына  тікелей  әсер  беретін  туристік 

аудандарға келесілер тән болуы қажет:   



 

табиғи-климаттық тартымдылық; 



 

мәдени-тарихи ресурстар; 



 

туристік  инфрақұрылым  аудандарында  туристерді  орналастыру  орындары  мен 

отельдердің, тамақтануды ұйымдастыру мен қызмет көрсетудің барлық салаларындағы қызметтің 

сапалы стандарттары, экскурсиялық және мәдени-көңіл көтеру бағдарламаларының болуы;  



 

шұғыл түрде көліктік және ақпараттық қолайлылықтың болуы; 

 

197 



 

аймақтағы саяси тұрақтылық пен жеке басты қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі кепілдік, 



 

туристік  орындардың  халықаралық  танымалдылығы  мен  беделдігі  (территория 

имиджі). 

Қарағанды  облысының  территориясының  географиялық  ерекшеліктерін  ескере  отырып, 

туризмді  дамытудың  әлеуетіне  баға  беру  қажет.  Бұл  талдауды  туризмнің  басым  бағыттарының 

айқындалуымен  қалалар  мен  аудандарда  туристік  инфрақұрылымды  дамыту  шегінде  жүргізген 

орынды:  



 

Қарағанды қ. (негізінен іскерлік, мәдени-рекреациондық туризм); 



 

Қарқаралы ауданы (спорттық-рекреациондық туризм); 



 

Абай ауданы (SPA-туризм (емдік туризм); 



 

Балқаш қ. (спорттық туризм); 



 

Ұлытау ауданы (тарихи туризм); 



 

Ақтоғай ауданы (тарихи туризм); 

Іскерлік туризм (Қарағанды қ. Теміртау). 

Жүргізілген  зерттеудер  нәтижесі  облыс  көлеміндегі  келуші  туристердің    70%  тақауы 

іскерлік  туризмді  көздеген.  Осыған  байланысты  атлған  туризм  түрін  келешекте дамыту  арқылы 

одан әрі туристер келушілігін арттыру тиімді болып саналады.  

Іскерлік  туризм  –  тек  қана  іскерлік  іс-сапарларды  білдірмейді,  сонымен  қатар,    кәсіби 

тәжірибелілікті жинақтаудың тиімді тәсілі ретінде семинарларды ұйымдастыру, жаңа әріптестерді 

іздестіру,  әртүрлі  бағыттағы  копоративтік  іс-шараларды  ұйымдастыру,  копоративтік  мәдениетті 

бекіту. Іскерлік туризмді дамытудың негізгі бағыттарына келесілер жатады:  

-

 

әлемнің  кез-келген  түпкірінде    қосалқы  іс-шаралармен  іскерлік  сапарларды 

ұйымдастыру, әуе билеттеріне, отельдегі номерлерге тапсырыс беру және т.б.; 



 

бизнес тақырыбына арналған конференцияларды ұйымдастыру; 



 

копоративтік іс-шараларды ұйымдастыру (шығу, тақырыптық, мәдени, спорттық және 

т.с.). 

Қарағанды  Қазақстанның  өнеркәсіптік  және  эконмоикалық  орталығы  бола  отырып,  өзіне 

іскерлік-кәсіби бағыттағы туризмді дамытуға мүмкіндікті игерген,. Осының дәлелі ретінде, өзіне 

өте  қуатты  материалды-техникалық  базаны  енгізе  отырып  Қарағанды  қаласы  осыдан  4-5  жыл 

бұрынында    халықаралық  инвестициялық  форумдарды  өткізетін  орталыққа  айналды.  Бұл 

шаралар,  2007  жылы  30  алыс  және  жақын  шет  елдерден  800  жуық  және  де  2008  жылы  35 

мемлектетен 900 астам өкілдердің келуін қамтамасыз етті [2].  

Қазіргі  таңда  облыс  көлемінде  700  астам  біріккен  және  шет  елдік  кәсіпорындар  қызмет 

етуде, солардың ішінде, шет елдік қатысушылықпен келесілерін атап өтуге болады:  

-

 

«Арселор Миттал Теміртау» АҚ («LNM Group», Ұлыбритания); 

-

 

«Қазақмыс» Корпорациясы» ЖШС (Оңтүстік Корей, Ресей кәсіпорындары); 

-

 

«Қарағанды маргарин зауыты» АҚ  («Урсем Холдинг», Швейцария); 

-

 

«Қарағанды Конфеттері» АҚ (“U. I. G. Limited”, Ұлыбритания); 

-

 

«Қарағанды эфес сыра қайнату зауыты» БК АҚ («Эфес», Турция); 

-

 

«Жәйрем КБК» АҚ (Еуразиялық өнеркәсіптік қауымдастығы, Ресей); 

-

 

“Central Asia Cement” АҚ (Малайзия); 

-

 

“NOVA Цинк” ЖШС ( «Челябинский цинковый завод» ААҚ) 

-

 

“Қарағанды-Жылу” («Enrhost.Ltd», Ұлыбритания) 

-

 

“Шұбаркөл көмір разрезі” АҚ (Еуразиялық өнеркәсіптік қауымдастығы, Ресей); 

-

 

“Сараньрезинотехника” ЖШС (“ECM Wertpapierdienstleistungs GmbH”, Германия) 

-

 

«Қарағандырезинотехника» («Сибхимимпекс», Ресей). 

Спорттық  туризм  (Қарағанды,  Балқаш  қалалары,  Ұлытау,  Қарқаралы  аудандары). 

Қарағанды  облысында  спорттық  туризмді  дамытудың  келешектік  бағытын  бағалау  үшін  табиғи 

ландшафтық типтері бойынша тартымдылығы жіктелінді (кесте 1).   

Жіктелімнің нәтижесі ретінде табиғаттың рельефі, суы, ормандары мен басқа да тартымды 

объектілерінің  бағалауының  балдарының  соммасы  қабылданды.  Зерттеу  нәтижесінде  облыстың 

туристік  артықшылықтарын  бағалаудың  келесідей  балдық  жүйесі  алынды:  ең  жоғарғы  бал  –  4 

балл әртүрлі рельефке, су мен орманның үлкен аумақтарын білдірді, 3 балл  - әжептәуір әртүрлі 

рельеф  үлкен  су  және  орман  аумақтары,  2  балл  –  орта  шамадағы  рельеф  пен  аумақ,  1  балл  -  

шағын түрлілікті, шағын аумақты білдірді, 0 - әртүрлілік, ормандар мен су аумақтары жоқтықты 

 

198 

білдіреді.  Бес  экономикалық  аудандар  бағаланды:  Шығыс,  Оңтүстік,  Солтүстік,  Батыс  және 

Орталық Қазақстан, 6 табиғи ландшафтар қарастырылды: құзды-мұздық биік тау шатқалдары, тау 

және тау маңайы ландшафтар, ұсақ төбелі массивтер, орманды дала, дала, жартылай шөлейт және 

шөл дала.   

 

Кесте 1. Қарағанды облысында спорттық туризмді дамытудың келешектік  бағытын бағалау 

үшін табиғи ландшафтық типтері бойынша тартымдылығының балдық бағалануы* 

 

Балдар саны 

 

Категория 

Табиғи ландшафтар 

Рельеф 

Су 

Орман

дар 

Қосымша 

тартымды 

объектілер 

Балл 

соммасы 

Орталық Қазақстан 

I 

құзды-мұздық биік тау 

шатқалдары 

- 

- 

- 

- 

0 

II 

тау және тау маңайы 

ландшафтар 

3 

2 

1 

- 

6 

III 

ұсақ төбелі массивтер 

2 

1 

1 

- 

4 

IV 

орманды дала 

- 

- 

- 

- 

0 

V 

дала  

1 

1 

0 

- 

2 

VI 

жартылай шөлейт және шөл 

дала 

1 

1 

0 

0 

2 

Барлығы: 

14 

 *[3] әдебиет көзінен автормен құрастырылған 

 

 

Орталық Қазақстанда спортық туризм үшін тартымдылықты тау және тау маңайы, сонымен 

қатар,  ұсақ  төбелік  массивтер  иемденген.    Бұл  массивтер  тау,  су,  спелеотуризмді  –  үңгірлерді 

зерттеу туризмін де  дамытуға қолайлы және де ол үшін Ұлытау, Қарақаралы тау-орманды оазисі, 

Балқаш көлі мен Бектау Ата таулы массивтері қолайлы болып саналады [5].  

Қарағанды облысында келешегі бар спорттық туризмнің түрлеріне келесілерді жатқызамыз: 

жаяу  туризмі;  шаңғы  туризмі;  тау  туризмі;  велотуризмі;    спелеотуризм;  авто-мототуризм;  ат 

туризмі. 

Мәдени, тарихи (танымдық) туризм (Ұлытау, Ақтоғай аудандары). 

Қарағанды облысында дамуына бар мүмкіншілігі бар мәдени-тарихи туризмге ерекше көңіл 

бөлу  қажет.  Облысымызда  келешегі  бар  болып  саналатын  мәдени  туризмнің  деңгейі  мен 

тақырыптық түрлері бойынша өнімдерін жіктеу төмендегі сызбада (кесте 2) көрсетілген. 

 

Кесте 2. Мәдени туризмнің деңгейі мен тақырыптық түрлері бойынша өнімдерін жіктеу* 

Деңгейі / түрі 

Кәсіби 

Мамандандырылған 

Мамандандырылмаған 

Тарихи 

Ғылыми 

туризм: 

конференциялар, 

экспедициялар 

Тарихи,  әскери-патриоттық 

турлар 

Тарихи  орындар,  әскери  соғыс 

орындары 

бойынша 

экскурсиялар, 

аниамциялық 

бағдарламалар 

Этнографиялық 

 

Этнографиялық турлар 

Этнографиялық    экскурсиялар, 

анимациялық 

бағдарлама, 

ұлттық  ас  үйі  тағамдарының 

дәмін тату 

Архитектуралық 

 

Архитектурные туры 

Архитектуралық экскурсия 

Археологиялық 

Қазбаларға қатысу 

Археологические туры 

Қазба, 

сақтау 

орындарына 

экскурсия 

Діни 

Қажылық 

Діни турлар 

Киелі жерлерге экскурсия 

Фольклорлық 

Фестивальдарға  кәсіби 

ұжымның 

қатысушылығы 

Фольклорлық 

турлар, 

фестивальдарға қатысу 

Фольклорлық 

концерт, 

фольклорлық бағдарлама 

*автормен құрастырылған 

 

Мамандандырылған  туризм.  Қарағанды  облысы  үшін  жалпы  Қазақстан  сияқты  туристік 

инфрақұрылымның нашар дамуы жағдайы мен бір уақытта қажетті туристік әлеуеттің болуымен, 

туризмдегі  баламалық  бағыттарды  дамыту  шет  елдік  туристерді  тартуда  маңыздылықты 

атқарады.  

Мамандандырылған туризмнің  сантүрлілігіне келесілерді жатқызамыз:  

1.  Лицензиялық  ғылыми  туризм  (қала,  аудандарда  археологиялық  қазба  жұмыстарын, 

 

199 

тарихи-мәдени ескерткіштер базасында зерттеу жұмыстарын жүргізу). 

2. Ғылыми және оқу туризмі. Ұлттық тілді оқытумен, ескерткіштерді қалпына келтірумен, 

этнографияны, тарихты және т.б. зерделеумен байланысты туризм. 

3)  Демалыс  күн  маршруттары.  Көне  ұлттық  дәстүрлер  мен  меркелік  шаралармен 

байланысты, алдын-ала ойластырылмаған, өзіндік маршруттағы демалыстармен байланысты. 

4)  Этнографиялық  туризм,  ұлттық  дәстүрлермен,  шығармашылығымен,  тарихымен 

байланысты  зерттеу жұмыстарын енгізетін  сапаралармен байланысты 

Ауылдық  туризм  қала  тұрғындарына  ауылдың  өмір-тынысын  таныстыратын,  ерекшелігін 

көрсететін,  денсаулыққа  пайдалы  тыныс  алатын  ауылдық    мекендерге,  шаруа  қожалықтары 

орналасқан жерлерге сапар шегуімен байланысты туризм. 

Қарағанды  облысы  бойынша,  жалпы  туристік  нарықты  дамытуға  қатысты  ерекшеліктерді 

ескере  отырып,  стратегиялық  бағытта  оны  дамытудың  негізгі  жолдарын  осындай  үлгіде 

қарастырғанды  жөн  көрдік.  Осы  шаралар  мен  туризмнің  түрлері  аймақта  туристік  имиджді 

арттыратын,  туристік  саланың  дамуына  ықпал  ететін  жоғарыда  қарастырылған  келешектік 

бағыттар, туризмнің түрлері мемлекеттік және жеке сектор тарапынан қолдаушылық пен оңтайлы 

жоспарлаушылықпен байланысты іс-әрекеттерге ие болса жалпы Орталық Қазақстан аймағы үшін 

ғана емес еліміздің де туристік беделдігін арттырып, осы саладан қомақты табыс алуға мүмкіндік 

беретіні күмән туғызбайды. 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

1

 

Қарағанды  облысындағы  туризм.  Статистикалық  жинақ/  қазақ  және  орыс  тілдерінде  // 

www.karaganda.stat.kz 

2

 

Қарағанды облысының туризмі туралы / karaganda.stat.kz 

3

 

Информационный портал акимата Карагандинской области / www.karaganda-region.kz 

4

 

Регионы  Казахстана,  2010.  Статистический  сборник.  /Под  ред.  А.Е.  Мешимбаевой. 

Алматы, 2010 – 464с. 

 

Дуйсембаев А.А.  

 к.э.н., доцент 

Байгабулова К.К.  

ЕНУ им.Л.Н.Гумилев, Казахстан, г.Астана 

 

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ЗЕМЕЛЬНЫХ РЕСУРСОВ В КАЗАХСТАНЕ 

 

Всовременных    условиях  развития  человеческого  общества  земля  всегда  играла  

исключительную  роль.  В  сельском  хозяйстве    земля  –  главное  средство  производства,  данное 

самой природой [1] 

Земля  –невоспроизводимое  и  незаменимое  средство  производства,  свойства  которого 

зависят  от  комплекса  климатических    и  других  факторов.  Использование  земельных  участков 

связано  с  постоянством  местоположения.    В  двадцатом  веке  человечество  осознало 

ограниченность  земельных  ресурсов  нашей  планеты  пригодных  для  сельскохозяйственного 

производства. Надо отметить, что человечество каждый год теряет около 15млн.га продуктивных 

земель, причем 7 млн.га в результате процессов деградации почв и 8 млн.га за счет отчуждения из 

сельскохозяйственного  фонда  на  нужды  строительства  городов  и  сел,  промышленного  и 

дорожного строительства. Каждый житель планеты требует сейчас в среднем 0,2-0,4 га земли для 

производства продуктов питания и около 0,07-0,09га под жилище. 

Земельный  фонд  мира  составляет  13392  млн.га,  т.е.  немногим  более  четверти  всей 

поверхности  планеты.  Из  общей  площади  продуктивных  угодий  8608  млн.га  занимают 

сельскохозяйственные  земли  (4553  млн.га)  и  несколько  меньше  половины  –  леса  и  кустарники 

(4055 млн.га).Площадь обрабатываемых угодий (пашня, сады, плантации) 1507 млн.га, или 11,2% 

от  всего  земельного  фонда  (только  3%  от  поверхности  Земли).  В  настоящее  время  население 

земного шара достигло 6,5 млдр, доля пахотной земли на душу населения уменьшилось до 0,23га, 

а уборочных площадей под зерновые культурами- до 0,12га.(2.с.27-30) 

Земельный  фонд  Республики  Казахстан  в  силу  природных  особенностей    представлен  в 

основном сельскохозяйственными угодьями (81,7%), лесные площади и древесно-кустарниковые 

насаждения  в  структуре  земельного  фонда  республики  занимают  всего5,3%  земли,  под  водой  и 

 

200 

болотам-3,2%,прочие  угодья  составляют  9,8%от  общей  площади  земель.  Удельный  вес  земель 

сельскохозяйственного  назначения  в  структуре  сельскохозяйственных  угодий  республики 

составляет 38,5%Значительные площади сельхозугодий числятся в составе земель запаса(50,6%), 

населенных пунктов (8,6%), лесного фонда(3,6%).[2] 

В  составе  земельного  фонда  республики  81,7%  занимают  сельскохозяйственные  угодья, 

средикоторых  преобладают    пастбища(84,9%)пустынного  и  полупустынного  типа,  а  пашня 

составляет 10,2%. 

Более  70%  богарной  пашни  приходится  на  долю  трех  областей:  Акмолинской, 

Костанайской и Северо-Казахстанской; 60,7% орошаемой пашни сосредоточено в Алматинской и 

Южно-Казахстанской  ,  а  наибольшие    площади  пастбищ  расположены  в  Карагандинской  и 

Актюбинской областях, соответственно : 35,5млн.га  (18,8%) и 25,5млн.га (14,1%). 

Площадь  территории  Костанайской  области  на  1.12.2012г  составляет  19600тыс.га,  на 

которой  осуществляют  свою  деятельность  231141  собственников  земельных  участков  и 

землепользователей. 

Земли  сельскохозяйственных  назначения  занимают  9636,4  тыс.га  или  49,2%  от  общей 

площади  Костанайской  области,  на  которой  хозяйственной  деятельностью  занимаются  82490 

собственников и землепользователей. 

Изобщей  площади  земель  сельскохозяйственного  назначения  земли  граждан  для  ведения 

садоводства  и  дачного  строительства  заняли  площадь  10,0тыс.га,  негосударственные 

юридические  лица  используют  6255,4тыс.га.(64,9%).Крестьянские  хозяйства  занимают  3292,0 

тыс.га(34,2%). 

Государственные сельскохозяйственные юридические лица имеют площадь  79,0тыс.га. 

Категория земель населенных пунктов занимает площадь 1600,3 тыс.га, а категория земель 

промышленности  ,  транспорта,  связи  и  иного  несельскохозяйственного  назначения  составляет 

196,9тыс.га. 

Земли особо охраняемых природных территорий занимают площадь 123,4 тыс.га. Категория 

земель  лесного  фонда  уменьшилась  в  связи  с  представлением  земельных  участков  для  ведения 

сельскохозяйственного производства крестьянским хозяйствам и хозяйственным товариществам., 

площадь их составила 520тыс.га. Площадь земель водного фонда составляет 66,7тыс.га, а земли 

запаса 7456,4 тыс.га. 

Площадь  сельскохозяйственных  угодий  составляет  18127,6  тыс.га,  в  т.ч.  пашни-

5659,3тыс.га, залежь- 28,3тыс.га, сенокосы -351,6 тыс.га, пастбища -12072,2 тыс.га, многолетние 

насаждения-11,4 тыс.га. 

Фактически  во  всех  областях  Казахстана  отмечается  устойчивая  тенденция  к  ухудшению 

качества земель: снижение содержания в почвах гумуса, питательных веществ; видового состава 

растительности 

и 

ее 

продуктивности, 

что 

снизило 

потенциал 

кормовой 

базы. 

Сельскохозяйственные  угодья  подвержены  деградации,  загрязнению  и  теряют  способность  к 

воспроизводству плодородия.  

На  территории  Республики  Казахстан  значительная  часть  сельскохозяйственных  угодий 

характеризуется наличием признаков, отрицательно влияющих на плодородие земель: засолено- 

34,1 млн.га; защебененные и каменистые почвы занимают 42,3 млн.га или 20% их площади;почвы 

с солонцовыми комплексами занимают 58,9 млн.га и характеризуются крайне неблагоприятными 

водно-физическимисвойствами;  переувлажнено  -3,1  млн.га  (1,4%)  и  заболочено-0,9  млн.га 

(0,4%0). 

Характеристика  качественного  состояния  пашни  по  признакам,  неосложненные 

отрицательными признаками почвы в составе пашни составляют 14,6млн.га или 64,3% от всей ее 

площади.  Наиболее  высокий  удельный  вес  пашни  с  почвами  без  отрицательных  признаков 

отмечается в Костанайской(74%),Акмолинской(73%),СевероКазахстанской(70%)областях. 

Всоставе пашни защебненные и каменистые почвы занимают 1,3млн.га (5,7%); засоленные-

2,0 млн.га (8,8%);солонцовые комплексы в 2,5 млн.га (11%). 

Наибольшее  распространение  они  получили  в    Костанайской  (0,7  млн.га),Северо-

Казахстанской  (0,6млн.га)  и  Акмолинской  (0,4  млн.га)  областях:  эродированные  (пашни) 

1,7млн.га( 7,5%). 

По  данным качественной  характеристики  земель, общая  площадь  подверженной  водной  и 

ветровой  эрозии  сельскохозяйственных  угодий  составляет  30,7  млн.га  или  14,2%  в  том  числе 

пашни-1,7млн.га. 

 

201 

В  целом  по  республике  водной  эрозии  подвержено  5,0  млн.га  из  них  1,0  млн.га  пашни. 

Значительные площади смытых сельскохозяйственных угодий находятся в Южно-Казахстанской 

(около 1 млн.га), Мангистауской (0,8млн.га), Алматинской  (0,8 млн.га) Акмолинской  (0,6млн.га) 

областях. 

В  составе  сельхозугодий  каждый  седьмой  гектар  кормовых  угодий  представлен 

эродированными 

пастбищами, 

средне 

и 

сильноэродированные 

земли 

занимают 

11,3%.Дегумизация почв проявляется на значительных площадях  пахотных земель. Содержание 

гумуса  за  последние  тридцать  лет  снизилось  от  10  до  20%.Процессам  опустынивания  и 

деградации земель подвержено в разной степени 70% территории Казахстана.[3] 

Таким  образом,  использование  современных  инновационных  направлений  развития 

сельского  хозяйства  таких,  как  защита  от  ветровой  и  водной  эрозии;  внедрение  в  практику 

земледелия  короткоротационных  севооборотов;  рекультивация  нарушенных  земель;  внедрение 

влагосберегающей технологий; мониторинг земель рациональное и бережное отношение к земле 

позволит повысить эффективность земельных ресурсов и обеспечить возрастающие потребности 

общества. 

 

жүктеу/скачать 8,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: