факторы, формируЮЩие кочевое ЖилиЩе

333
“Преимущества юрты, – пишет С.И. Вайнштейн, – по сравнению с предшествующими ти-
пами шалашей очевидны: она не нуждалась в транспортировке в громоздких повозках, ее можно 
было быстро собрать и разобрать, сравнительно легко перевезти вьюком в малодоступные ранее 
места” [12]. 
В степи существовали сборно-разборные юрты различных назначений и вместимости – от 
небольших жилых до огромных кочевых храмов и юрт-дворцов. В зависимости от географиче-
ских условий, главным образом от количества осадков, изменялся и внешний вид и юрты. Жи-
лище могло иметь сферическую или коническую форму. 
Жилище всегда имело глубокие историко-генетические корни, отражающие мировоззре-
ние,  материальную  и  духовную  культуру,  формирующиеся  в  зависимости  от  социоэкономи-
ческих  факторов,  ландшафтных  особенностей  и  от  вида  хозяйственной  деятельности.  Также 
развитие жилища  взаимосвязана с искусством и культурой соседних народов, сопредельных 
государств, которые сохранили свое культурное наследие.
Каждое жилище, возникая на основе какого-либо произ водства, выполняет определенные 
народнохозяйственные  функ ции:  экономические  (все  стороны  человеческой  деятельности  в 
сфере производства) и неэкономические (административно-политические, культурные, научные 
и организа ционные). В свою очередь, каждая из функций жилища имеет значение в деятель-
ность населения, направленная на обслуживание связей-эконо мических, культурных, бытовых, 
административных и обслуживание потребностей населения самого жилища [4].
Природно-климатические факторы полностью определяются условиями климатического 
района, в котором расположено жилище, и влияют на формирование требований к параметрам и 
гигиеническим качествам жилища, а также к его архитектурно-пространственному и конструк-
тивному решению. В связи с тем, что кочевое жилище как правило, располагается в неблаго-
приятных экстремальных условиях обитания, основной архитектурной задачей в этом случае 
является создание комфортной среды обитания путем смягчения или полного исключения не-
благоприятного влияния климата. 
Эта задача, решаемая архитектурно-планировочными средствами, предопределяет основ-
ные принципы застройки населенных мест. Требования к жилищу, обусловленные природно-
климатическими факторами различных районов, разработаны в основном и применимы в ор-
ганизации жилища и включают следующие группы требований: обеспечение нормальных бы-
товых условий проживания в связи с особенностями климата (достигается главным образом за 
счет характера объемно-планировочных решений кочевого жилища); создание устойчивости и 
повышение теплотехнических качеств жилища, улучшение микроклимата (достигаются в основ-
ном техническими средствами); улучшение эстетических качеств жилища [5]. 
Не меньшее влияние оказывают природно-климатические условия на конструктивные ре-
шения кочевого жилища, Учет природных факторов сказывается при выборе типа той или иной 
конструкции, ее несущих способностей, теплотехнических и гидроизоляционных качеств и дру-
гих характеристик.
В формировании жилища учитывался и суровый резко континентальный климат. Слож-
ные геологические ландшафтные условия территории повлияли на формирование своеобразной 
системы расселения, применение особых архитектурно-строительных приемов в создании жи-
лищ, необходимых для жизнеобеспечения человека. [6].
Географическое  окружение  отразилось  в  укладе  жизни,  в  решении  архитектурно-
планировочных приемов юрты, в организации природно- ландшафтных мест проживания, в спо-
собах возведения архитектурных объектов, в применении строительных материалов и объемно-
пространственных композиций жилища.
Особенности образа жизни население, социально-демографическая и возрастно-половая 
структура населения, его состав, форма деятельности, количество населения, длительность его 
пребывания в жилище и т. д. определяют социально-демографические факторы. Эти факторы, 
влияя на функционально-пространственную организацию жилища, определяют типы жилищ по 

334
условиям заселения, характеру общественного обслуживания и в значительной мере в форми-
ровании их структуры.
Возводя жилище, человек всегда формировал его сообразно широкому спектру своих ути-
литарных и духовных потребностей. Поэтому оно никогда не было просто «крышей над голо-
вой». Формы жилища, как свидетельствует история, возникают и развиваются в прямой связи 
с образом жизни отдельных людей и социальных групп. Они несут в себе отражение нацио-
нальных, бытовых и культурных традиций, художественных представлений и многого другого. 
Недаром по археологическим раскопкам жилых поселений реконструируют жизнь ушедших ци-
вилизаций.
На устройство жилища глубокое влияние оказывают социальная структура общества и со-
циальные процессы, происходящие в нем. Одним словом, жилище — это не только архитектур-
ная, функциональная, техническая, но и социальная категория. 
Всем видам жилища присущи некоторые общие социальные функции: сохранение здоро-
вья проживающих в нем людей, укрепление семьи и создание в ней здорового психологического 
климата, способствование развитию семьи, воспитание детей, создание условий для отдыха.
Каждая из этих функций должна получить то или иное материально-пространственное во-
площение. Соответствующим образом осуществляется перевод социальных функций в матери-
альные формы и в структуре кочевого жилища.
Значение указанных социальных функций в равной степени велико для всех людей и ничто 
кроме жилья не может их выполнить. 
В форомирование кочевого жилища влияет также образ жизни народа. В его структуру 
помимо производственной деятельности входят быт, традиции и привычки людей в устройстве 
и ведении жилищнего хозяйства, в использовании свободного времени и т. д. А поскольку бы-
товая сторона жизни развертывается в жилище, то категория «образ жизни» становится крайне 
важной в формировании жилища. Дело в том, что бытовые процессы весьма разнородны. В их 
числе имеются такие, которые реализуются только в жилище. Многие виды жизнедеятельности, 
составляющие бытовую сферу, прочно сохраняются в жилище. К их числу относятся: сон; пита-
ние; жилищний труд; досуг, в том числе творческая деятельность, потребление культуры, отдых; 
жизнедеятельность детей и их воспитание; общение.
 Социально-экономические факторы определяют особенности материально-технической 
базы и организации строительства в данном районе, которые, в свою очередь, зависят от харак-
тера  производственной  базы,  запасов  ресурсов,  уровня  развития  стройиндустрии,  ме ста  дан-
ного района в системе народного хозяйства и других региональных особенностей. Специфика 
ведения производства в условиях труднодоступных районов определяет особые черты расселе-
ния, демографическую структуру населения, его быт и характер общественного обслуживания, 
влияя  на  типологиче ские  особенности  кочевого  жилища,  а  также  выявляет  требования  к  его 
функциональной структуре [7].
Учет  социально-культурных  факгоров  не  менее  важен  при  формировании  кочевого  жи-
лища (в частности, социально-психологических и социально-эстетических). Совершенно оче-
видно, что взаимосвязь между человеком и жилищем должна быть не только функциональной, 
но и обеспечивать психологи чески удобные и эстетически прятные условия. 
Сменялись эпохи, типы жилища и способы их возведения. Постоянной оставалась прису-
щая человеку забота не только об утилитарных качествах среды обитания, но и о ее красоте. Эта 
эстетическая потребность оставила глубокий след в архитектуре народного жилища и в жилых 
постройках. Не случайно поэтому жилище считается самой обширной и значимой сферой про-
явления художественного сознания как индивидуума, так и общества в целом. Именно здесь в 
архитектуре жилых жилища более, чем в любых других признаках, отражаются эстетические 
идеалы, вкусы и предпочтения своего времени. В этом отношении роль жилища уникальна. Ста-
новясь материальным воплощением художественного сознания, оно принимает на себя ничем 
незаменимую культурную и воспитательную функции. Как отмечает А. В. Иконников «... орга-

335
низованное архитектурное окружение воздействует на эмоции, сознание и поведение человека. 
Эстетическое воздействие — необходимая часть той функции социализации личности; которую 
выполняет архитектура» [8]. Недооценка этого обстоятельства пагубна для формирования жи-
лой среды.
Природа эстетического в жилище, как и в любом другом архитектурном объекте, сложна и 
диалектична. Устойчивые стереотипы, возникшие в ходе эволюции национального жилища, это 
не только история культуры, но и основа его дальнейшего развития. 
Эстетические  качества  жилища  —  также  результат  архитектурного  осмысления  цело-
го  ряда  объективных  факторов:  природно-климатических  условий,  строительной  ситуации, 
объемно-планировочной структуры жилища, его конструктивной схемы, технологии возведения 
и наконец, строительных материалов. 
Предметное  воплощение  эстетических  идеалов  и  традиций  в  архитектуре  жилища  осу-
ществляется в ходе его формировании. 
К числу таких условий в первую очередь относятся: температурный, влажностный и ве-
тровой режим, свойственный климату данной местности; уровень солнечной радиации; сезон-
ные различия в погоде и т. д. Все эти условия воздействуют на человека и жилище комплексно, 
но в каждом конкретном случае по-разному. Различия могут быть нюансными, если речь идет о 
микроклимате небольших пространств, и контрастными, если сопоставлять климат обширных 
территорий.
Для санитарно-гигиенического комфорта жилищ большое значение имеет проветривание. 
Особо важную роль оно играет в условиях жаркого влажного климата. Сочетание высоких тем-
ператур  и  повышенной  влажности  крайне  отрицательно  сказывается  на  самочувствии  людей 
и лишь активный воздухообмен позволяет в какой-то степени нейтрализовать их воздействие. 
Принципы и приемы регулирования температуры и влажности внутри жилища естественным 
путем, за счет архитектурно-планировочных средств. Ветровое движение воздуха помогает осу-
ществить естественное проветривание жилища, благодаря возникающей разнице жилища. По-
добный эффект достигает максимальной величины, если жилище расположено перпендикуляр-
но направлению ветра. На интенсивность воздухообмена в жилищах влияют местоположение и 
ориентация жилища.
Учет ветрового режима очень важен при формировании, это объясняется тем, что движе-
ние воздушных масс обеспечивает аэрацию кочевого жилища и тем самым поддерживает благо-
приятную экологическую обстановку: очищается воздух, в условиях жаркого климата охлажда-
ется поверхность жилища [9]. 
Также как и климатические факторы, рельеф активно участвует в формировании жилища. 
Наиболее важными из них представляются: местоположение и размеры участка где устанавли-
вается кочевое жилище.
Технико-экономические фак торы, обусловленные в развитии строительной конструкции, 
предопределяют методы изготовления, транспортировки, монтажа и демонтажа кочевого жи-
лища и их эксплуатацию. Для кочевого жилища  технико-экономические факторы определяют 
следующие требования к решениям жилищ: минимальная затрата труда и времени при монтаже 
и демонтаже устройств, транспортабельность, обусловливающую компактность габаритов пере-
возимого сооружения, минимальный вес, надежность (прочность) и целостность конструкции 
(конст рукция не должна разрушаться после многократной сборки и разборки) и др.
При формировании конструктивных решений жилищ, как правило, учитываются требова-
ния: надежность (способность конструкции и ее элементов противостоять приходящимся на них 
воздействиям) и экономичность (так называемые приве денные затраты) [10].
Основным показателем при формировании конструкций для строительства кочевых жи-
лищ в труд нодоступных районах является экономическая эффективность в эксплуатации жи-
лища. Учитываются и другие требования: долговечность (должна быть обеспечена безотказная 
ра бота конструкции в течение специально установленного срока ее эксплуатации), технологич-

336
ность  (при  формировании  конструкции  должны  быть  целесообразно  учтены  существующие 
возможности ее изготовления, транспортирования и монтажа, а также предусмотрены удобства 
эксплуатации  и  усиления  конструкции),  эстетические  требования  (конструкция  должна  отве-
чат определенному архитектурному замыслу или условиям технической эстетики), ограничения 
(возможные ограничения срока эксплуатадо и возведения объекта, ограничения в ресурсах и 
выборе материалов и установки) [11].
Таким образом, формирование конструктивных решений строится исходя из экономиче-
ских возможностей и соответствия жилища. 
Каждое  кочевое  жилище  на  протяжении  своего  существо вания  имеет  несколько  общих 
обязательных  взаимосвязанных  и  последовательных  стадий:  изготовление,  транспор тировки, 
возведения (монтажа), эксплуатации, демонтажа (или реконструкции).
Оптимальная оценка конструктивного решения кочевого жилища определяется комплек-
сом показателей, которые наибо лее полноценно характеризуют данное конструктивное предло-
жение, на каждой стадии существования.
Функциональные процессы, реализуемые в кочевом жилище, отли чаются взаимосвязан-
ностъю. Условно их можно разлелитъ на три группы: физиологические (сон, прием пищи, лич-
ная гигиена, физиче ское развитие и др.), хозяйственно-бытовые (приготовление пищи, уборка, 
гигие ническая обработка одежды, уход за личными вещами, сезонное и несезонное хранение 
вещей, хранение запасов продуктов и инвентаря, производство или покупка продуктов питания 
и предметов обихода и др.), социально-культурные (отдых, общение членов семьи или опреде-
ленной социальной группы, воспитание детей, занятия по интересам, самообразование и др.) 
[12].
Каждая  из  перечисленных  групп  функциональных  процес сов  предъявляет  специфиче-
ские требования к формированию в структуре жи лища. Так, физиологические процессы, более 
устойчивые, изме няются относительно медленно и определяют жесткие и по стоянные требо-
вания к жилищу, а социально-культурные про цессы меняются относительно быстро и оказы-
вают существен ное влияние на требования к жилищу. Кроме того, функцио нальные процессы 
неоднозначны по затрачиваемым на их вы полнение времени и труду. Так, на удовлетворение 
физиологиче ских потребностей в жилище уходит 60% времени, на хозяй ственно-бытовые-25, 
на социально-культурные-15% [12]. Потребности отличаются друг от друга частотой исполне-
ния, а также индивидуальным и общественным характером и по этому, соответственно, предъ-
являют различные требования к функционально-пространственной структуре в формировании 
жилища.
Формируясь из века в век кыргызское кочевое жилище – юрта – совершенствовалось. Не-
смотря на наш современный уровень культурного развития, которого мы достигли сегодня, мы 
все бережнее относимся к ценностям, которым нам оставили наши предки, понимаем важность, 
и с должным вниманием и интересом оцениваем опыт народной культуры. Поэтому она поража-
ет наших современников гениальной простотой и естественностью в решении функциональных 
задач, идеальной согласованностью с трудными условиями. 
литература
Муксинов Р.М., Турсунов А.Т. Архитектура села Киргизии Ф., 1989. С. 6.
1. 
Абрамзон С.М. . Киргизы и их этногенетические и историко-культурные связи. Л.,1971
2. 
Бичурин Н.Я. Собрание сведений о народах обитавших в Средней Азии в древние времена. М.-Л., Т.1.  
3. 
стр. 352. Т.II. С.192.  
Турганбаева Л. Р. Кочевые поселения и жилища средневековья. Вестник КРСУ. 2010. Том 10. № 2. С. 39.
4. 
Путешествия в восточные страны Плано Карпини и Гильома де Рубрука. – Алматы, 1993. – с. 79.
5. 
Вайнштейн С.И. Проблемы истории жилища степных кочевников Евразии // СЭ. – 1976. – №4. – С. 42–62.
6. 
Турганбаева Л. Р. Кочевые поселения и жилища средневековья. Вестник КРСУ. 2010. Том 10. № 2. С. 39.
7. 
Куркчи  А.И.  Архитектура  кочевой  степи  в  VIII  в.  //  Архитектурноенаследство.  –  Вып.  37.  –  М.,  1990.  
8. 
С. 81.

337
Курбатов Ю.И. Архитектурные формы и природный ландшафт: композиционные связи. Л., 1988. С. 49.
9. 
Абрамзон С.М. . Киргизы и их этногенетические и историко-культурные связи. Л.,1971.
10. 
Вайнштейн С.И. Проблемы истории жилища степных кочевников Евразии // СЭ. – 1976. – №4. – С. 42–62.
11. 
Токарев С.А. Этнография народов СССР М., 1958. С. 379.
12. 
Манап А.С.
Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ,
э.ғ.к., «ЭМР және маркетинг» кафедрасы
телекоммуникациЯ ҚызметІндегІ маркетингтІҢ маҢызы мен 
ерекШелІгІ
Қазақстанда  бүгінгі  таңда  түрлі  кәсіпорындар  және  ұйымдардың  жалпы  көпшілік 
пайдалануындағы жүйесімен қатар, көптеген мөлшерде, халыққа қызмет көрсететін қалааралық 
жергілікті  байланыс,  мәлімет  тарату,  интернет  және  тағы  басқа  қожалық  ететін  субъектілер 
бар. Сондықтан телекоммуникация саласында көптеген бәсекелестік қалыптасуда. Міне, осы-
дан  телекоммуникация  саласында  маркетингтік  қызметтің  элементтері  пайдаланылуы  қажет. 
Жаңа қызмет элементтерін пайдаланбай, байланыс операторлары бәсекелестік базарының жаңа 
қызмет секторын жаулай алмайды, сонымен бірге өзінің тұтынушыларында жоғалтып алу қаупі 
бар. Себебі, қазіргі бәсекелестік базарында тұтынушылар өздеріне жоғары сапалы қызмет және 
өздеріне ыңғайлы (арзан) бағада қызмет көрсетушілерді таңдары шексіз. Бәсекелестік базарын-
да жоғары нәтижелі қызмет көрсету үшін, үнемі тұтынушылардың талабына қарай, өндірісті 
ұйымдастыру-техникалық жағынан дамытып отыру қажет [1]. 
Маркетинг  –  телекоммуникация  саласында  кейбір  ерекшеліктерге  ие,  ол  оператор-
лар  ұсынатын  байланыс  қызметі  –  бұл  негізгі  тауар.  Жүйеде  құрылған  байланыс  құралдары, 
тұтынушы үшін негізгі қызмет, бірақ материалды байлық емес, тұтынушының жеке мүлкі болып 
табылмайды, ол уақытша құбылыстармен тығыз байланыста. Егер тауар шығарылып, сатылып, 
қолданылса, ал қызмет көрсету, алдымен сатылады, сосын ғана қолданылады. Тұтынушы кейде 
қызмет көрсетудің тізбесі және оның сапасы туралы біле бермейді және бұл маркетинг саяса-
тында айқын қиыншылық тудырады және арнайы ыңғай мен әдісті талап етеді. 
Маркетингтің өзгешелігі, телекоммуникацияда, әсіресе инфраструктуралық саланың си-
паты, тұрғындарға қызмет көрсету және қоғамдық өндірісті дамыту , байланыс құралдарының 
және  қазіргі  заманғы  ақпараттың  рөлін  көтеру,  телекоммуникациялық  қызмет  көрсетуде 
жоғары әлеуметтік маңызы зор. Маркетингтік телекоммуникацияның түрлі бағыттағы саланың 
қызығушылығын үйлестіріп, оңтайландыруы табыс табудағы мақсатын материалдық-техникалық 
базасын және әлеуметтік іс-шараларын тұтынушылардың қызмет көрсетуді баршаға оңтайлап 
сақтау, сонымен қатар барша қоғамға қызмет көрсетуді дамытуы қажет. Себебі телекоммуника-
цияны дамытпай, экономиканы нәтижелі қызмет көрсетуге, мемлекеттік басқару, азаматтардың 
өмір сүру сапасын көтеру мүмкін емес. Бұдан шығатын қорытынды, маркетингтік саясат осы 
ыңғайда көптеген операторлардың маркетингтік саясаты әлемдегі телекоммуникация нарығында 
қалыптасады.
Міне,  сондықтан  коммерциялық  ыңғайдағы  телекоммуникациялық  кәсіпорындар,  өз 
тұтынушыларына  тиімсіз,  төмен  дәрежедегі  тиімсіз  қызмет  көрсету  арқылы  ,  белгіленген 
бағаны (тарифті) көтеру сияқты зиян шектірмеуі қажет. Өздері қалаған мақсаттарына жету үшін, 
әртүрлі жеңілдіктерге, базар нарығына қарама-қайшы келсе де, түбінде одан шығатын нәтижелі 
қорытындыны  іздеп  табуы,  сонымен  бірге  қоғамдағы  әлеуметтік-экономикалық  процесті 
есептеуі,  оған  күш  беретін  ғылыми-техникалық  және  әлеуметтік  дамуды  әрі  қарай  жетілдіру 
қажет. Аталған концепция кәсіпкерлік ынтаны және өндірістік қызмет операторларын шектейді, 
оларды қоғамдық дамудың бағдарына тәуелді етіп, ең бірінші кезекте мемлекеттік міндет ар-
тады. Бұл  ең  басты жекелеген  әлеуметтік маңызы  бар қызмет көрсетудегі белгіленген  бағаға 
қатысты.  Міне,  сондықтан  негіз  болатын  маркетинг  принциптерінен  тыс-өңдеу  және  өндіру 

338
қызмет көрсетуін бағдарлау – негізгі клиенттер талаптарына сәйкес – телекоммуникация саласы 
бойынша маркетингтің негізгі принціпі – оның «қоғамдық- әлеуметтік» бағдары. Себебі телеком-
муникация ұстанған бағыттың бағдарламасы, тұрақты қызмет көрсете алмай, мемлекет әлемдік 
жүйеде дами алмайды. Қоғамдағы телекоммуникациядағы маркетингтің бөліну құрылымдары 1 
суретте көрсетілген.
1-сурет – Телекоммуникациядағы маркетинг құрылымы
Келесі суретте телекоммуникациядағы маркетингтің принціптері айқын бейнеленген. Бұл 
жерде маркетингтің ерекшелік принціптерін бірнеше топтарға бөліп қарастырған. Әр бөлінген 
бөлім ерекше бір үлкен негізге ие. Бірақ соған қарамай, телекоммуникациядағы маркетинг да-
муы, алға қойылған мақсаттар жоғары дәрежеде орындалуда. 
2-сурет – Маркетингтің телекоммуникациялық принциптерінің бөлімі

339
Жаһандану шарты кезінде әлемдік ақпаратты – телекоммуникациялық инфраструктуралық 
қызмет және жеке-даралық тұтынушылық, технологияның жылдам дамуы, жаңа енгізілген кең 
масштабты коммерциялық іске асыруға, ауысуға кететін мерзімді қысқарту, технология және 
қызмет көрсету аясында өмір сүрудің қайталанбалы кезеңін азайту, бәсекелестік күрестің ұйымға 
маркетинг  қызметінің  телекоммуникация  саласында  белсенділігін  арттырады.  Стратегиялық 
маркетинг тұжырымдамасы негізгі назар операторлар – компаниясына негізгі жол ретінде, ұзақ 
мерзімді табыс факторы, телекоммуникациялық компаниялар үшін маңызды технологияның да-
муы ұзақ мерзімді бағдарға және телекоммуникация нарығындағы қызмет көрсетуі, ұйым үшін 
маңызды электробайланыс макроэкономикалық, саяси, технологиялық және әлеуметтік мәдени 
факторлар аясында күнделікті іске асырылып отырған операторлық қызмет компаниясы және 
оның барлық нарыққа қатысушыларымен қарым-қатынасы құрылады [2].
Жаңа технологиялар операторлардың алдына жаңа қызметті өңдеуде алып келеді, бірақ 
олардың барлығы тиімді, керекті бола бермейді. Және керісінше, кей жобалар шетелдік және 
аймақтық нарықтағы табысты болуы, операторлар үшін тиімді табыс әкелуі мүмкін. 
Телекоммуникациялық компаниялардың маркетингтің стратегиялық тұжырымдамасының 
негізгі мақсаттары болып:  
Телекоммуникацияның  дамуындағы  саяси-құқық  және  әлеуметтік-  экономикалық 
- 
процестерінің қоғамдағы стратегиялық талдауы;
Тұтынудың  болжам  жасаушылығының  өзгеруі  және  қызмет  көрсетуге  сұраныстың 
- 
технологиялық салада дамуы;
Жаңа қызмет көрсетудің болжам жасаудағы сұранысын анықтау, нарық жаңашылдығының 
- 
қызмет көрсету тұжырымдамасы;
Нарықтың жиынтық стратегиясы, ұзақ мерзімді жиынтықтың болжам жасаудағы макро 
- 
және микро ортадағы өзгеруі;
Бәсекелестік  сипаты  және  телекоммуникациялық  қызмет  көрсетудің  базар  нарығында 
- 
өзгеруін болжам жасау;
Компанияның жаңа технология енгізудегі стратегиялық мүмкіндіктеріне талдау жасауы, 
- 
шығару және қызмет көрсетуді бәсекелестікке төтеп берерліктей дамыту;
Базалық  технологиялық,  инвестициялық  маркетингтік  негіздердің  компания  – 
- 
операторлардың дамуының қалыптасуы; 
Өндіріс процестерінің ерекшелігін және қызмет көрсетуді іске асырудың схемасының және 
операциялық  маркетингтің  телекоммуникация  саласында  тиімді  қолдануды,  былай  көрсетуге 
болады.
Стратегиялық 
маркетинг
 
Инвестициялық 
менеджмент
 
Операциялық 
қызмет
 
Операциялық 
маркетинг
3-сурет – Стратегиялық және операциялық маркетингтің телекоммуникациямен қарым-
қатынасы
Операциялық  маркетинг  компанияның  күнделікті  қызметімен  нақты  шешім  қабылдауда 
стратегиялық маркетингтің және оның элементтерін маркетинг кешеніне ендірумен байланы-
сты. Оператор компаниясы операциялық маркетинг қызметін мынандай мақсаттарға байланыс 
қызметінде клиенттің талабын қанағаттандыру, нарық үлесін дамыту арқылы жаңа обонентке 
қызмет көрсетуді ендіру, қызмет көрсетудің сапасын көтеру, өндірістік қызметтің табыстылығын 
арттыру, тиімді сату жолдарын қарастыру, компанияның бәсекелестік қабілетін көтеру, базарда 
компанияның бедел- бейнесін көтеру және тағы басқа. 

340
Телекоммуникациялық операторлар компаниясының маркетингтік қызметінің ерекшелігі 
ең алдымен бұл саланың шығарған өнімінің өзгешелігімен байланысты. Байланыстың негізгі 
мақсаты қоғамдық өндірістің және тұрғындардың тұтынуын қанағаттандыру түрлі хабарларда 
тарату бұл операторлар компаниясының ұсынған көлемді қызметінің түрі болып табылады [3].
Қызмет  көрсетудің  көлемі  өндірістік,  қоғамдық  және  жеке  тұтынуда  ақпарат  беруде 
бастапқы база болып жоспарланған өндірістік қызмет және экономикалық тиімділіктің бағасы 
болып, сол сияқты индикатор қызметін атқаруда әлеуметтік-өндірістік тапсырманың байланысы 
талапты қанағаттандырудың ақпаратты беру мен бөлуде сұранысты қанағаттандырудың талапты 
қызметі. 
Байланысты қызмет көрсету – кәсіпорынның қызмет көрсетудегі қабылдау, өңдеу, тарату 
және түрлі хабарларды жеткізудегі (телефондфқ, телеграфтық, пошталық және басқа) ең соңғы 
өнім, нәтиже. Байланыстың қызмет көрсетуін өз сипатына қарай екі түрде болады:
Алмасу түрі (бұл телефон әңгімелері, телеграммалар, хаттар және т.б)
- 
Тұтынушыларға техникалық құрылғылар орнату мүмкіндіктерін беру түрі (телефондық, 
- 
телеграфтық каналдар, телефон оппараттары, таксофон және т.б) 
Қызмет көрсетудің тұтынушылық құны алмасу түрінде ең тиімді нәтижелі хабар таратушы 
процес болып табылады. Қызмет көрсетудің тұтыну құны техникалық құрал түрімен – бұл тиімді 
нәтиже байланыс каналының әрекеті, ақпарат берудің анық бір мерзімнің қолданылған кезеңі. 
Өзінің  тұтынушылық  қызметін  көрсету  қасиеті  техникалық  құрылғыларды  тұтынушыларға 
қонымдылық  және  ыңғайлылық  береді.  Сондықтан  телекоммуникациялық  қызмет  көрсету 
нарығында қызмет көрсетудің үлестік алмасу түрінің төмендеп және техникалық құрылғылардың 
түрлері қызмет көрсетудің салыстырмалы салмағы маңызды даму үстінде. Байланыстық қызмет 
көрсетудің барлық тұтынушылары іріленген күйінде екі санатқа бөлінеді: жеке тұтынушылар 
және іскер сектор (тұрғындар, корпоративті мүшелер байланыстық қызмет көрсетуді басқару 
және өндірістік қызметте пайдаланылады)
Соңғы  нәтиже  көрсетуге  бағытталған  компаниялармен  бірге,  телекоммуникация  база-
рында арнаулы оператор – компаниялар қатысады, бұл компаниялар қызмет жүйесі және осы 
мақсатта құрылған жоғарғы технологиялық тармақталған көліктік жүйе. Мұндай компаниялар 
соңғы нәтиже көрсетуге емес, ал тікелей электр жүйесі операторларымен жұмыс жасайды.
Қызмет көрсету жүйесі операторлардың қызметі ең соңғы нәтижелі өнім ретінде кейбір 
маңызды ерекшеліктерге ие, олар тек қана өндірістік – экономикалық қызметті ұйымдастыру 
емес, сонымен бірге басқарудың маркетингтік тұжырымдамасын іске асырады. Қызмет көрсету 
жүйесі  материалдық  емес  сипатқа  ие  және  ол  тек  өндірістік  жұмыс  барысында  көрсету  мен 
пайдалануға арналған. Сондықтан нақты тауарлық түрі, жай өнім ретінде өндіріс және жүзеге 
асыруда, қызмет көрсетуге қатыспайды. Байланыс саласындағы негізгі мақсат хабарды нақты, 
әрі қысқа уақытта жеткізу, өндірістік қорытындысы болып кеңшілік қозғалыс ақпараттық ха-
барды  байланыс  құралы  көмегімен  хабар  жіберушіден  адресатқа  жекізу  болып  табылады. 
Өндірістік  жұмыс  барысымен  пайдаланудағы  қызмет  көрсету  және  оператор  компаниясына 
сәйкес келуі, сол сияқты қызмет көрсетудің сақталуы себепші болады(байланыс саласында қор 
жинау қызметі болуы мүмкін емес), тұрақсыздығы сапасына да әсер етеді. Ақпаратты тарату, 
кеңшілер  қозғалыстан  тыс  жіберілген  хабар  (еңбек  құралы)  ешқандай  өзгеріске  ұшырамауы 
тиіс, одан шығатын қорытынды қызмет көрсету сапасы күшейтілген талапты қажет етеді. Сол 
сияқты, хабар жіберу барысында қатаң құпиялық сақталуы тиіс. Жүктеменің біріңғай түспеуі 
байланысқа ерекше өзгешелік береді, себебі ұйымдар байланыс қызметін атқаратын ұйымдардың 
өндірістік  күш  қуаты,  қоры  жеткілікті  болуы  керек,  әсіресе  тұтынушылардың  талаптарын 
«қауырт» кезеңде ақпарат жеткізуі тиіс. Көптеген байланыс қызмет көрсетушілеріне тән нәрсе, 
бірін -бірі толықтыру, бірін -бірі ауыстыру. Байланыс қызмет көрсетуі, тек қана, операторлар 
копманиясына  ғана  байланып  қалмау  (мысалы,  қала  аралық,  қалықаралық  телефон  байланы-

341
сы, ұялы байланыстағы разминг, пошталық байланыс), бұл барлық жоспарға қатысушылардың 
тармақтағы қызмет көрсетуге нақты іс әрекетте болуы керектігін аңғартады. Барлық таралған 
өзгешеліктер қосымша қауіп және қиындық, тұтыну қызметін атқарушыларға түседі, ал өнімді 
пайдаланушыға осы сатып алу тәртібі әсер етеді. Ең алдымен, бұл тұтынушының таңдауына 
қиындық  тудырады,  себебі,  ол  қызмет  көрсетуді  алдын  –  ала  көре  алмайды  (әсіресе  қызмет 
көрсетудің алмасу түрі). Нәтижелердің айқын еместігі азайту мақсатында, пайдаланушы «ішкі» 
белгілер  (компанияның  қызмет  көрсетушілеріне,  сервис,  офис  жабдығы)  көп  назар  аударады 
[4]. 
4-сурет – Тұтынушылар мәселелері мен телекоммуникациялық қызметтердің ерекшеліктері
Жоғарғы  белсенділік  жеке  пайдаланушылар  тәртібіне  сипаттама  береді,  базардағы 
жаңа қызмет көрсету (ұялы радио телефон, пиджингтік, спутниктік байланыс, интернет). Ал 
дәстүрлі  қызмет  көрсету  саласында  (қалааралық,халықаралық  телеграфтық  байланыс)  жеке 
тұтынушылардың  әрекеті  бәсеңдеу.  Ресейлік  әріптестердің  айтуынша,  тапсырыс  берушілер, 
телекоммуникациялық қызмет көрсетудің себеп пайдаланушылар, дәстүрлі қызмет көрсету са-
пасына көбірек барады, сапасы төмен, бағасы қымбат болса да. Бұл жағдайда тұтынушының 
сатып алу барысына тартылмағанын аңғартуға болады. Бірақ абоненттің бұл қызмет түрлеріне 
сұраныс артқан сайын қызмет көрсету саласының сапасына көбірек назар аудара бастайды. Бұл 
жағдай жекелеген нарықтың қызмет көрсетуі жергілікті телефон байланысы жеке – дара иелік 
етумен түсіндіріледі.
Компания  бизнесінің  барлық  аспектілерінде  тиімділікті  арттыру  оның  әлеуметтік 
жауапкершілігін  күшейте  түсумен  астасуы  тиіс.  Компания  коммерциялық  және  әлеуметтік 
бағдарлы  жобаларды  оңтайлы  үйлестіруді  қамтамасыз  етуге  ұмтылады.  Коммуникациялық 
жүйені дамыту деңгейі көбінесе еліміздің экономикалық жағдайының деңгейін айқындап береді. 
Тиімді менеджмент, ашық әрі таза бизнес, алдыңғы қатарлы коммуникациялық технологиялар-
ды енгізу, дәстүрлі және жаңа қызметтерді дамыту – бұлар қол жеткізілген жаңа болашақтағы 
компания жетістіктерінің маңызды факторлары. 

342
5-сурет – Маркетингтік телекоммуникацияға «Оператор» компаниясының әсері 
Бұрынғы мемлекеттік абоненттік ұйымдар байланысы (мысалы Қазақстан) телефонды ор-
натып, ол үшін төлемақыны төлеп қойған соң, жиі альтернативалық операторлардың ұсынуы 
неғұрлым жоғары сапалы және неғұрлым кең секторлық болғанымен қосымша қызметке тек қана 
төлеуі қажет және жаңа желіге еркін мүмкіндігін жасауы қажет. Ал, ондай қызметтің бағасы тым 
қымбат. Ал, абоненттің төлем телефонымен пайдаланғаны үшін альтернативалық-операторлық 
ереже бойынша жоғары. Сол үшін компанияның ауысуы себебі өзінің жиі беделді болуы маңызды, 
талаптың өсуі абоненттердің байланысқа деген сапасы және қосымша номенклатуралық қызметі 
ескертуі ереже бойынша мамандандырылған іс-әрекеті сирек маңызды табыс деңгейін көтеруі. 
(мысалы отбасындағы әр мүшеге әртүрлі қызметке пайда болған мүмкіндіктерді тұтынып білмеуі) 
абоненттің әлеуметтік мәртебесінің өзгеруі беделді ойлауы. Абонеттердің саудасын қамту бары-
сында жағдай жасау қабілеттілігін маркетингтік саясат және техникалық аумақта әлбетте серіктік 
маңызды өзінің есептері бар. Мысалы: абонеттік төлемақының қатты көтеріліп кетуі. Жергілікті 
халық абоненттің жүйесіне қосылмағандықтан оған қосылғысы келеді, потенциалдық жағынан 
анағұрлым көбірек активті, пайдалануға қарағанда. Бірақ олардың сатып алу процесіне деген 
қызығушылығы  өңірлік  рыноктағы  хал-жағдайдың  бәсекеге  тәуелділігі  немесе  ұйымдармен 
операторлар арасындағы таңдауы [5].

жүктеу/скачать 5,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: