управление маркетингом и организациЯ маркетинговой

11
Методы распространения товаров;
3. 
Продвижение товаров.
4. 
Осуществление маркетинговых мероприятий 

Планирование и контроль маркетинговых мероприятий.
1. 
Любая  оргструктура  управления  маркетингом  может  строиться  на  основе  следующих 
размерностей (одной или нескольких): функции, географические зоны деятельности, продукты 
(товары)  и  потребительские  рынки.  Исходя  из  изложенного  выделяют  следующие  принципы 
организации  подразделений  маркетинга:  функциональная  организация,  географическая 
организация,  продуктовая  организация,  рыночная  организация  и  различные  комбинации 
перечисленных принципов.
Функциональная  организация  –  организационная  структура  управления,  в  которой 
деятельность  специалистов  в  подразделениях  маркетинга  организована  исходя  из  функций 
маркетинга, которые они выполняют (маркетинговые исследования, сбыт, реклама и т. д.).
Функциональная  организация  маркетинга  является  наиболее  простой,  однако  ее 
эффективность  падает  по  мере  роста  номенклатуры  выпускаемых  продуктов  и  расширения 
числа рынков сбыта. Это обусловлено в первую очередь тем, что в функциональной организации 
отсутствует  лицо  (кроме  самого  руководителя  подразделения  маркетинга,  которому  помимо 
маркетинговых  проблем  приходится  решать  также  много  других  вопросов),  отвечающее  за 
маркетинг отдельных продуктов в целом или за маркетинговую деятельность на определенных 
рынках [2].
Географическая  организация  –  организационная  структура  управления  маркетингом, 
в  которой  специалисты  по  маркетингу,  в  первую  очередь  сбытовики,  сгруппированы  по 
отдельным географическим районам. Такая организация позволяет сбытовикам жить в пределах 
обслуживаемой  территории,  хорошо  знать  своих  потребителей  и  эффективно  работать  с 
минимальными издержками времени и средств на разъезды.
Иногда  данная  структура  управления  маркетингом  носит  название  «региональная  или 
территориальная организация маркетинга».
Продуктовая  (товарная)  организация  –  организационная  структура  управления 
маркетингом, в которой за разработку и реализацию стратегий и текущих планов маркетинга для 
определенного продукта или группы продуктов отвечает управляющий продуктом, у которого 
в  подчинении  находятся  сотрудники,  выполняющие  все  необходимые  для  данного  продукта 
функции маркетинга.
Рыночная организация – организационная структура управления маркетингом, в которой 
управляющие отдельными рынками несут ответственность за разработку и реализацию стратегий 
и планов маркетинговой деятельности на определенных рынках.
В чистом виде продуктовые и рыночные оргструктуры управления маркетингом не применяются. 
Чаще применяют комбинации указанных принципов организации, а именно: функционально-
продуктовую  (товарную),  функционально-рыночную  (региональную),  продуктово-рыночную 
(региональную) и функционально-продуктово-рыночную (региональную) структуры управления 
маркетингом [3].
Функционально-продуктовая  организация  –  организационная  структура  управления 
маркетингом, в которой функциональные маркетинговые службы предприятия вырабатывают 
и координируют осуществление некоторых единых для предприятия целей и задач маркетинга. 
В то же время за разработку и реализацию стратегий и планов маркетинга для определенного 
продукта или группы продуктов отвечает управляющий продуктом. Он также формулирует для 
функциональных маркетинговых служб предприятия задания в области маркетинга определенных 
продуктов и контролирует их выполнение. Их выполнение возможно на принципах внутреннего 
хозрасчета. Используется организациями, выпускающими многономенклатурную продукцию.
Функционально-продуктовая  оргстурктура  управления  маркетингом  Преимущества 
данного принципа построения оргструктуры управления заключаются в следующем: 

12
управляющий,  занимающийся  определенным  продуктом,  имеет  возможность 
2. 
координировать различные работы по всему комплексу маркетинга для данного продукта;
управляющий может быстро реагировать на требования рынка;
3. 
в  поле  зрения  управляющего  постоянно  находятся  все  модели  продукта,  как 
4. 
пользующиеся повышенным спросом, так и менее популярные у покупателей.
Однако данному типу оргструктуры присущи и определенные недостатки:
управляющий, ответственный за определенный продукт, не наделен полномочиями, 
5. 
которые полностью соответствовали бы его деятельности (он, как правило, в производственной 
сфере только определяет политику в области разработки новых продуктов, отслеживая доведение 
ее  до  производства;  подразделения  НИОКР,  опытного  производства  и  производства  ему  не 
подчиняются);
продуктовая организация часто требует больших затрат, чем ожидалось. Первоначально 
6. 
управляющие назначаются для основных продуктов. Однако вскоре в структуре предприятия 
появляются  управляющие,  ответственные  и  за  менее  важный  продукт,  имеющие  свой  штат 
сотрудников;
у  сотрудников  продуктовых  подразделений  могут  существовать  двойные  линии 
7. 
подчинения:  своим  непосредственным  руководителям  и  руководителям  функциональных 
маркетинговых служб.
Функционально-рыночная  организация  –  организационная  структура  управления 
маркетингом, в которой функциональные маркетинговые службы предприятия вырабатывают и 
координируют осуществление некоторых единых для предприятия целей и задач маркетинга.
Главное  достоинство  –  концентрация  маркетинговой  деятельности  вокруг  потребностей 
конкретных  рыночных  сегментов,  а  не  вокруг  отдельных  продуктов,  что  имеет  место  в 
продуктовой  организации  маркетинга.  Недостатки  подобны  недостаткам  функционально-
продуктовой организации маркетинга.
Функционально-продуктово-рыночная  организация  —  организационная  структура 
управления  маркетингом,  в  которой  функциональные  маркетинговые  службы  предприятия 
вырабатывают  и  координируют  осуществление  некоторых  единых  для  предприятия  целей  и 
задач маркетинга [4].
При совершенствовании организации управления маркетингом на примере отечественных 
предприятий целесообразно учитывать основные закономерности перестройки оргструктур 
зарубежных компаний при переориентации их деятельности на основе концепции маркетинга. 
Мировая практика говорит о том, что целесообразно начинать перестройку оргструктуры 
управления компанией с усиления роли отдела сбыта и расширения числа функций, им 
выполняемых (особенно если речь идет о деятельности на внутреннем рынке). Отделы 
сбыта, помимо сбыта продукции и услуг, могут заниматься также продвижением товаров 
и отдельными маркетинговыми исследованиями. Вследствие этого на начальном этапе 
перестройки деятельности компании на принципах маркетинга выполнение функций 
маркетинга возлагалось на отдел сбыта в параллель с выполнением функций сбыта.
При рассмотрении организационных вопросов переориентации деятельности казахстанских 
предприятий на маркетинг следует различать два принципиальных среза данной проблемы: 
развитие концепции маркетинга применительно к внутреннему и внешнему рынкам. Для 
компаний зарубежных стран заметного различия между данными двумя видами маркетинга не 
существует. Это главным образом обусловлено следующим:
рыночные  отношения  являются  господствующими  в  экономике  этих  стран,  как  на 
8. 
внутреннем, так и на международном рынках;
развитая конкуренция характеризует как внутренний, так и внешний рынки;
9. 
схожестью для ряда стран многих аспектов нормативно-правовой базы;
10. 
требования к качеству и цене продукции диктуются потребителями как внутреннего, 
11. 
так и внешнего рынков.

13
Для казахстанских предприятий сложилась принципиально иная ситуация относительно 
деятельности на внутреннем и международном рынках. Поэтому организация маркетинговых 
служб на основе расширения функций и статуса отдела сбыта, на наш взгляд, подходит только при 
переориентации на принципы маркетинга деятельности на внутреннем рынке страны. Анализ 
функций и задач отделов сбыта типичных казахстанских предприятий позволяет сделать вывод 
о том, что вопросами коммерческой деятельности на международном рынке они, как правило, 
не  занимаются.  Поэтому  усиление  маркетинговой  ориентации  относительно  деятельности 
на  внешних  рынках  лучше  начинать  с  совершенствования  деятельности  внешнеторговых 
(внешнеэкономических) служб предприятия (создания таких служб, если они отсутствуют).
Практика организации внешнеэкономической деятельности на казахстанских предприятиях 
говорит,  что  подразделение,  управляющее  такой  деятельностью,  маломощно  и  насчитывает 
1-5 человек. Естественный путь усиления ориентации на маркетинг во внешнеэкономической 
деятельности  в  этом  случае  —  укрепление  количественного  и  качественного  состава  такого 
подразделения  с  целью  освоения  им  функций  маркетинга  по  мере  появления  практической 
необходимости  в  их  осуществлении.  В  основу  перестройки  работы  подразделения 
внешнеэкономической деятельности могут быть положены принципы построения оргструктур 
управления маркетингом, рассмотренные ранее.
Должно  быть  предусмотрено  организационное  взаимодействие  внешнеэкономических 
подразделений  предприятия  с  другими  звеньями  системы  управления  предприятием.  Такая 
взаимосвязь обеспечит более эффективное использование концепции маркетинга на внутреннем 
рынке [5].
Одна из возможных организационных форм осуществления такого взаимодействия заключается 
в участии сотрудников внешнеэкономических служб в работе научных и технических советов, в 
разработке планов освоения и выпуска новой продукции на внутренний рынок. Рекомендуется 
заслушивать  отчеты  о  деятельности  внешнеэкономических  служб,  передавать  на  экспертизу 
сотрудникам этих служб различные проекты и план и т. п.
Целесообразно  рекомендовать  создавать  на  предприятии  совет  по  маркетингу,  включающий 
руководителей ведущих служб и отделов предприятия. Главная задача такого совета — анализ 
продуктового портфеля в целях: 
изъятия нерентабельных видов продукции;
12. 
определения необходимости НИОКР для создания новых и модификации существующих 
13. 
изделий;
утверждения  планов  и  программ  разработки  новой  или  совершенствования 
14. 
выпускаемой продукции;
выделения  соответствующих  финансовых  средств;  анализа  эффективности 
15. 
деятельности на отдельных рынках.
Лучший  способ  эффективного  решения  проблем  выхода  на  международный  рынок  с 
организационной  точки  зрения  —  это  использование  матричных  оргструктур  управления, 
разработка и реализация специальных программ в области маркетинговой деятельности.
Наращивать  численность  служб  маркетинга,  видимо,  следует  постепенно,  по  мере  развития 
маркетинговой деятельности и появления практических задач.
Обычно  существуют  достаточно  жесткие  штатные  ограничения,  которые  не  дают 
возможности  создавать  на  предприятии  развернутые  маркетинговые  службы.  Это  особенно 
касается средних и малых предприятий. Можно рекомендовать следующий, сугубо практический 
подход  к  определению  численности  маркетинговых  служб.  Численность  административно-
управленческого  персонала  обычно  составляет  10-15%  от  списочного  состава  предприятия. 
Примерно  такой  же  процент  должна  составить  численность  подразделений  маркетинга.  Для 
предприятия  с  общим  числом  работающих,  равным,  скажем,  600  человек,  рекомендуется 
иметь численность маркетинговых служб, включая всех ее руководителей, составляющую 8-12 

14
человек. При малочисленном штате сотрудников создавать развернутые службы маркетинга не 
представляется возможным, их необходимо сильно агрегировать [6].
Для  предприятий,  деятельность  которых  осуществляется  одновременно  на  нескольких 
рынках в различных регионах страны, особенно если эти предприятия выпускают однотипную 
продукцию, возможна дальнейшая дифференциация задач маркетинговых служб применительно к 
отдельным рынкам (назначаются лица, несущие ответственность за маркетинговую деятельность 
в целом на отдельных рынках).
Если предприятия выпускают продукцию разнообразной номенклатуры, то специализацию 
деятельности  маркетинговых  служб  целесообразно  осуществить  по  продуктовому  принципу, 
когда  назначаются  лица,  несущие  всю  полноту  ответственности  за  маркетинг  отдельных 
продуктов.
Список литературы
Управление маркетингом: учеб. Пособие /Под ред. А.В.Короткова, И.М. Синяевой. М.: ЮНИТИ-ДАНА, 
1. 
2005. – 463 с.
Дойль Питер Маркетинг-менеджмент и стратегии – М.: Питер, 2002
2. 
Эванс Дж., Берман Б. Маркетинг. – М.: Сирин, 2002      
3. 
polbu.ru/management_marketing/ch14_i.html
4. 
www.marketing.spb.ru
www.market-stroi.ru/planirovanie-marketinga/2.html 
Әбдімәлік Д.Ж.
АЭСА магистранты
коммерциЯлыҚ банктерде несиелІк операциЯлардыҢ 
ЭкономикалыҚ мӘнІ
Несиелік  жүйенің  төменгі  буыны  халық  шаруашылығына  тікелей  қызмет  көрсететін 
және  коммерциялық  негізінде  кең  көлемді  қаржылық  қызмет  жасайтын  дербес  банктік 
мекемелер торабынан тұрады. Бұлар коммерциялық, кооперативтік және жеке банктер, банктік 
заңдылықтарда коммерциялық банктер деген жалпы атпен біріктіріледі. Коммерциялық банктер 
– нарық экономикасында қаржылық операциялар мен қызмет көрсететін несиелік мекемелердің 
тобы.
Қазіргі кезде республикада банк қызметтерінің сан алуан түрін көрсетуге, әртүрлі клиенттер 
топтарымен жұмыс жасауға, сонымен бірге, аймақтың жергілікті ерекшеліктеріне бейімделген 
коммерциялық банктердің құрылымы құрылған.
Банктер  халық  шаруашылығы  қызметінің  барлық  деңгейіндегі  басқарумен  тікелей 
байланысты  болады.  Олар  арқылы  ұдайы  өндіріс  үрдісіне  қатысушыларының  экономикалық 
мүдделерін қанағаттандыру жүзеге асырылады. Банктер қаржылық делдал ретінде шаруашылық 
органдардың  капиталдарын,  халықтық  жинақтарын  және  шаруашылық  қызметтің  үрдісінде 
босаған  басқа  да  бос  ақша  қаражаттарын  тарта  отырып,  қарыз  алушылардың  уақытша 
пайдалануына береді, ақшалай есеп айырылысу жүргізеді және экономика үшін басқа да көптеген 
қызмет  көрсетеді,  соның  арқасында  өндірістің  тиімділігі  мен  қоғамдық  өнімнің  айналасына 
тікелей ықпал етеді.
Екінші деңгейлі банктер мен Ұлттық банк арасындағы қарым-қатынас банктік заңдылықтар 
мен  нормативтік  актілерге  байланысты  құрылады.  Банктер  арасындағы  және  банктер  мен 
клиенттер арасындағы қатынастар келісім-шарттар негізінде қалыптасады. Банктерге жасалатын 
бақылау  мен  қадағалау:  мемлекеттік,  халықаралық,  аудиторлық  және  құрылтайшылық  болып 
келеді. Коммерциялық банктер пайда табу үшін басқа эмитенттердің бағалы қағаздармен сауда-

15
саттық операцияларды жүргізеді. Берілген операциялар бірнеше қызметтерді атқара алады. Олар 
өтімділігі жоғары табысты активтерді қалыптастыру құралы бола алады. Бұл операциялардың 
басқаша тағайындалуы – алыпсатарлық табыс алу.
Коммерциялық банктер өз клиенттеріне 200-ге жуық әр алуан өнімдер мен қызмет көрсетуге 
әзір. Мұндай кең көлемді операциялар коммерциялық банктерге өз клиенттерін сақтай отырып, 
қолайсыз жағдайда өзінде пайдалы жұмыс жасауға септігін тигізеді.
  «Қазақстан  Республикасындағы  банктер  мен  банктік  қызметтер  туралы»  Заңға  сәйкес 
банктер мынадай операцияларды орындай алады:
- ақылы негізде депозиттерді тарату;
- клиенттер мен банк корреспонденттердің шоттарын жүргізу және оларға кассалық қызмет 
көрсету;
- қайтарымдылық, мерзімдік және төлемділік шарттарымен заңды және жеке тұлғаларға 
қысқа мерзімді несиелер беру;
-  инвестицияланатын  қаражаттар  иелерінің  немесе  иемденушілердің  тапсырмалары 
бойынша капиталдық жұмсалымдарды қаржыландыру және тағы басқа [1].
Ұлттық банктің арнайы лицензиялары бар болса, банктер басқа да банктік қызметтерді 
жүзеге асыра алады.
Қазіргі коммерциялық банктер туралы сөз қозғағанда, несиелік жүйенің басқа да буындары 
сияқты  олардың  үнемі  дамып  отырғандығын  айта  кету  керек.  Яғни  операциялар  формасы, 
бәсеке әдістері, бақылау және бақылау жүйелері өзгеруде. Коммерциялық банктердің мынадай 
бастапқы қызметтері бар: депозиттер қабылдау, ақшалай төлемдерді және есеп айырысуларды 
жүзеге асыру, несие беру.
Нарықтық  экономикада  несиенің  рөлі  аса  маңызды.  Ақша  капиталының  жинақталу 
ауқымының  ұлғаюы  –  несие  нарығының  дамуына  себепкер  болады.  Ссудалық  капитал 
қозғалысының  мәні  төмендегідей:  ақша  қаражаттары  түрінде  жинақталған  капитал  ссудалық 
капиталға тікелей айналады. Несие нарығы экономикалық санат ретінде, түпкі есебінде оның 
мәнін  қалыптастыратын  құн  қозғалысымен  байланысты  әлеуметтік-экономикалық  қатынасты 
білдіреді [2].
Несие – нарықтық экономиканың тірегі ретінде, экономикалық дамудың ажырамас элементін 
білдіреді. Оны барлық шаруашылық субъектілермен қатар, мемлекет те, үкімет те, сондай-ақ 
жеке  азаматтар  да  пайдаланады.  Несиенің  пайда  болуын  өнімдерді  өндіру  сферасынан  емес 
олардың айырбас сферасынан іздеу қажет. Тауар айырбастау – бұл тауардың бір қолдан екінші 
қолға өтуін білдіреді де, осындай айырбас кезінде несиеге байланысты қатынас туындайды.
Экономикалық  категория  ретінде,  несие-кәсіпорындар,  ұйымдар  және  бірлестіктер, 
сондай-ақ халық арасындағы несие қорын құру және оларды қайтарылу, пайыз төлеу шартында 
белгілі бір мерзімге уақытша пайдалануға беру негізінде қалыптасатын өндірістік қатынастар 
жиынтығы.
Несиенің  экономикадағы  орны  мен  рөлі,  оның  атқаратын  қызметтерімен  сипатталады. 
Несие экономикалық категория ретінде төмендегідей қызметтерді атқарады:
Қайта бөлу;
- 
Айналыс шығындарын үнемдеу;
- 
Айналыстағы нақты ақшалардың орнын уақытша алмастыру;
- 
Капиталдың шоғырлануын жеделдету;
- 
Ғылыми-техникалық прогрессті жеделдету.
- 
Қайта  бөлу  қызметінің  көмегімен  экономикалық  жүйенің  бір  саласынан  екінші  бір 
саласына капитал ағымы болады. Несиенің бұл қызметінің, қаржының қайта бөлу қызметінен 
айырмашылығы  қаржының  бөлінуі  әкімшілік  негізде  жүргізілсе,  ал  салалар  мен  аймақтар 
арасындағы  капитал  ағымы  несие  арқылы,  яғни  ол  нарықтық  механизм  негізінде  жүзеге 
асырылады.
Несиенің айналыс шығындарын үнемдеу қызметінің іс жүзіне асуы несиенің экономикалық 

16
мәнінен туындайды. Шаруашылық субъектілеріндегі ақшалай қаражаттардың түсуі мен жұмсалуы 
арасындағы  уақытша  болатын  алшақтық  кейде  қаржылай  ресурстарға  деген  қажеттілікті 
туындатады. Сондықтан да, мұндай жағдайларда қарыз алушылар өздерінің меншікті қаражатқа 
деген  жетіспеушіліктің  орнын  толтыру  үшін  несиені  пайдаланады.  Бұл  капитал  айналымын 
қамтамасыз етіп қана қоймай, айналыс шығындарын үнемдеуге де мүмкіндік жасайды.
Несиенің  ғылыми-техникалық  прогрессті  жеделдету  қызметі  ғылыми-техникалық 
ұйымдардың қызметін қаржыландырумен сипатталады. Несиенің көмегінсіз көптеген ғылыми-
зерттеу  орталықтарының  жұмыс  жасауы  қиынға  түседі.  Сондай-ақ  несие  өндіріске  ғылыми 
технологияларды жаңалық ретінде енгізу үшін де аса қажет болып табылады.  
Коммерциялық банктер өздерінің клиенттеріне 1-суретке сәйкес әр түрлі несиелер береді. 
Сурет 1 – Коммерциялық банктердің несиелер жіктелімі
Қарыз алушылар категориялар өз ішінде: 
қаржылық институттарға берілетін несиелер (мақсатты қорларға, банктерге);
- 
қаржылық  емес  агенттерге  берілетін  несиелер  (өнеркәсіп  салаларына,  ауыл 
- 
шаруашылығына, саудаға, кооперативтерге, т.б.);
тұтыну мақсатына берілетін несиелер болып бөлінеді. 
- 
Мерзіміне қарай:
қысқа мерзімді (1жылға дейін);
- 
орта мерзімді (1 жылдан 3-5 жылға дейін);
- 
ұзақ мерзімді (5жылдан жоғары);
- 
Тағайындалу және пайдалану сипатына қарай:
негізгі қорларға жұмсалатын;
- 
айналым қаражатына жұмсалатын;
- 
Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай:
қамтамасыз етілген (кепілхатпен, кепілдікпен, кепілдемемен);
- 
қамтамасыз етілмеген (сенім несиесі);
- 
Қайтарылу дәрежесіне қарай:
Стандартты несие қайтарылу уақыты жетпеген, бірақ қайтарылуында ешқандай күмән 
- 
жоқ несиелер; 
Күмәнді несиелер қайтарылу уақыты кешіктірілген, мерзімі ұзартылған, және банк үшін 
- 
тәуекел туғызатын несиелер.  

17
-  Үмітсіз несиелер қайтару уақыты кешіктірілген, мерзімі  
өткен  ссудалар    шотына 
жазылған несиелер;
Валютамен берілуіне қарай:
ұлттық валютамен;
- 
шетел валютасымен;
- 
Берілу шартына қарай: 
Тұтыну несиесі бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып алу үшін және тұрмыстық 
- 
қызметтерді өтеуге берілетін несие; 
Ипотекалық несие – бұл қозғалмайтын мүліктерді (тұрғын үйді, өндіріс ғимараттарын, 
- 
жерді және т.с.с.) өтеуге берілетін несие; 
Овердравт несиесі – клиенттің шотынан қаражатты шегеру, дебеттік қалдық бойынша 
- 
берілетін қысқа мерзімді несиенің формасы; 
Овернайт  несиесі  –  өтімділікті  қолдау  мақсатында  бір  түнге  берілетін  банкаралық 
- 
несиенің түрі; 
Онкольдық  несие  –  кредитордың  алғашқы  талабы  бойынша  өтелетін  қысқа  мерзімді 
- 
несие; 
Банкаралық несие – банктердің бір біріне беретін несиесі; 
- 
Ломбардтық несие – тез іске асатын бағалы заттарды немесе бағалы қағаздарды кепілге 
- 
алып, берілетін несие. 
Лизингтік несие – құрал жабдықтарды жалға алумен байланысты берілетін несие; 
- 
Рамбурстық несие – шикізаттарды ішке алып, жартылай фабрикат пен дайын өнімдерді 
- 
сыртқа шығару тәжірибесінде пайдаланылатын несие; 
Несиелеу объектісіне қарай:
меншікті айналым қаражаттарын толықтыруға;
- 
материалдық қорлар жиынтығы мен өндіріс шығындарына;
- 
сыртқы экономикалық қызметке байланысты тауарларды экспорттау мен импорттауға;
- 
азаматтардың жеке қызметтері үшін шикізаттар,  материалдар,  құралдар  және  басқа  да 
- 
мүліктер алуына;
Банктердің несиелік операциялары, банктердің және клиенттің өзара қатынастары, яғни 
несие беруші мен қарыз алушының арасындағы төлемділік, мерзімділік және қайтарымдылық 
шарттарында  белгілі  ақша  қаражаттары  сомасы  ұсынуы,  қарыз  берудің  барлық  шарттары 
реттеліп жасалған несиелік келісімшарттар негізінде жүзеге асырылады.
Қарыз  беруші  –  қарызды  беретін  несиелік  қатынастың  бір  жағы.  Қарыз  беруші  –  бұл 
уақытша пайдалануға қарыз беруші субъектілер болып табылады. Қарыз берушілерге: банктер, 
банктік емес мекемелер, мемлекет, шаруашылық субъектілері және халық жатады.
Қарыз  алушы  –  бұл  несиені  алушы  және  оны  қайтаруға  міндетті, несиелік  қатынастың 
екінші жағы. 
Қарыз беруші және қарыз алушымен қатар несиенің құрылымының элементіне берілетін 
объекті де жатады. Беру объектісі – бұл құнның ерекше бөлігі, яғни қарызға берілген құнды 
білдіреді.
Банктің  несиелік  операциялары  активті  және  пассивті  болады.  Активті  несиелік 
операциялар банктер мен қарыз алушыға қарыз ұсынғанда, ал пассивтер, керісінше, банк қарыз 
алушы ролінде, ал клиенттер – кредит беруші ролінде болғанда пайда болады.
Банктердің активтік операцияларын қарастырсақ, кәсіпорын, фирма, концерндер қарызды 
өздерінің тауарлық қорларын толықтыру, жалақыны төлеу, жабдық сатып алу үшін және т.б. ауыл 
шаруашылық кәсіпорындар, фирмалар – өздерінің тұқым, жанар-жағар май және тыңайтқыш 
сатып  алу  шығындарын  жабу  үшін;  бір  реттік  тұтынушылар  (халықтар)  –  автомобиль,  үй, 
ұзақ  пайдаланылатын  тауарлар  және  т.б.  сатып  алу  үшін;  үкімет  –  ағымдағы  шығындарды 
қаржыландыру  үшін  алады.  Бұл  қарыз  алушылардың  барлығы  қарызды,  негізінен  табыс  алу 
мақсатында шоғырландырған ақша қаражаттарын орналастыратын коммерциялық банктерден 
алады.

18
Банктерде клиенттерге қарыз беру үшін қарыздарды есепке ала отырып, әрбір несиелендіру 
объектісі  бойынша  арнайы  қарыздық  шоттар  ашылады.  Жекелеген  баланстық  шоттарда  бір 
клиентке  берілген  қысқа  мерзімді  және  ұзақ  мерзімді  қарыздарды  есепке  алу  жүргізіледі. 
Қарыздық  шоттардың  дебетінде  алынған  қарыздардың  сомасы,  ал  кредитінде  қайтарылғаны 
көрсетіледі.
Клиенттердің қажет етуіне және қызығушылығына байланысты әр банкте жай қарыздық 
немесе арнайы қарыздық шоттар ашылады.
Арнайы қарыздық шоттардың жай шоттардан айырмашылығы – қарыз беру әр уақыт сайын 
құжаттық  түрде  негізделмей-ақ,  қарыз  алушының  арнайы  қарыздық  шот  ашқызу  барысында 
банкке  өткізген  міндеттемелік  өтініші  негізінде  жүргізіледі.  Қарыз  қажетті  жағдайда  есеп-
айырысу құжаттарын өтеу жолымен беріліп түскен түсімдерді арнайы қарыздық шоттарға аудару 
арқылы жойылады [3].
Пайдаланылған әдебиеттер
«Қазақстан Республикасындағы банктер мен банктік қызметтер туралы» Заңы.
1. 
Гумар  Н.А.  «Несие  тәуекелділігін  басқару  жүйесіндегі  қарыз  алушының  несие  қабілеттілігін  талдау» 
2. 
Экономика  ғылымдарының  кандидаты  ғылыми  дәрежесін  алу  үшін  дайындалған  диссертацияның 
авторефераты. Алматы, 2010 ж.
Сейітқасымов Ғ.С., Омарбекова А.Ғ., Сейітқасымова А.Ғ. «Ақша, кредит, банктер» оқулық; «Экономика» 
3. 
баспасы; Алматы, 2006.
Абдрахманова И.С.
АО «Казкоммерцбанк» – менеджер консультант
 по розничному бизнесу, магистрант

жүктеу/скачать 5,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: