П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет121/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

82
ФОНЕТИКА
Дыбыстық құбылыстар 
- сөздің құрамында 
болатын әр алуан дыбысты қ өзгерістер. М ұның 
бәрі де айтуды жеңіддетуден туады. 
/
-Протеза 
(грек, ргоіһезіз - 
алдында тұру
) - 
сөздің алдынан басы артық дыбыстың қосылуы. 
Бұл кірме сөздің айты луы н ж еңілдету үшін 
қажет. М ұндай дыбыс дауысты да, дауыссыз да 
болуы мүмкін. Қ азақ тілінде протеза болатын 
негізінен қы саң дауысгылар. О л ар л , рд ы б ы с- 
тарынан басталатын кірме сөздердің алдынан 
жамалады. Олай болатыны қазақ тілінделйтс, 
лап,
лау, лып, лоқ-лоқ, лүп-лүп
сияқты он шақты елік- 
теуіш болмаса, байы рғы атауыш сөздер бұл 
дыбыстардан басталмайды.
ы: лаж, лай, лас, лаіиын, лау, рас, рақат, разы,
рай, рақмет, рақым, радио, разъезд, ранг, рапсодия,
рация.
і: леген, лекер, леп, рэсуа, рэсім, рэуіш, рет, реніш,
ребус, рево.тоция, регресс, редукция, релвс, республи-
ка, Ресей.
ұ: рұқсат, рух, ру, Лұқпан, Роза.
ү: Рүстем, рөл (роль).
Қазақ тілінде протезаны ң күші елеулі, өз 
алдына буын болып тұрады. Мысалы:
Ы лайла, ылай оймен тұнығыңды (Абай).
Ы рас десең, ырас сөз м ен айтайын ( “Бекбо-
л а т ” дастаны).
О, 
е 
бірер сөзде протеза болады: ораза (руза), 
орамал (румал), ережеп (раждап), орыс (русский).
Екі-үш дауыссыздан басталатын орыс сөздері 
протезамен айтылады: 
(ы)станция, (ы)стакан,
(ы)станок, (ы)стаж, (ы)статус, (і)спектр, (і)спирт,
(і)штепселб, (і)штрек, (і)шкив, (і)шпиль, (і)шприц.
Айтуда да, жазуда да бірден-бір протеза сақ- 
талған 
орыс, үстол
сөздері.
Араб-парсы тілдерінде де қос дауыссыздан 
соз басталмайды. Парсы сөзі, бізде қөсы м ш а - 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   117   118   119   120   121   122   123   124   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет