П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
- Бұл бет үшін навигация:
- 8.8.3. Күрделі синтаксистік тұтастықтың иіггонациялық ерекшеліктері
| (Мүсірепов).
Ж а р ы с п а л ы б а ғ ы н ы ң қ ы л ы с а б а қ т а с сөй лем нің әр б а ғы н ы ң қ ы ком поненті - бір синтагма құрап, әуені соңы на қарай котеріліп, баяндауышы акценттеліп, басы ңқысынан пауза арқылы бөлінеді. Бұл мысалдардағы бағыныңқы сы ңарлары ны ң бэрі тиянақсы з интонемамен с и п а тта л а д ы д а , ал б а с ы ң қ ы с ы т и я н а қ т ы интонемаға ие болады. Ж о ғ ы р ы д а к ел тір іл ген түрлі қ ұ р м а л а с сөйлемдердің интонациялық көріністері кобінесе біркелкі болы п келеді. Д ем ек, си н такси сте а ж ы р а т ы л а т ы н тү р л і к ү р д е л і м а з м ұ н н ы ң интонацияда әрқаш анда ажыратылуы міндетті е м е с . К о б ін е с е к ұ р м а л а с с ө й л е м д е р д ің құрылымдық-мағыналық түрлерін интонемалар емес мазмұны жоқ просодемалар ажыратады. Бұл жағдайда интонемалардың варианттарымен бірге вариациялары да корініс табады. 8.8.3. Күрделі синтаксистік тұтастықтың иіггонациялық ерекшеліктері Соңғы кезде тіл білімінде, бірнеше сөйлемнен тұратын мәтіндер зерттеле бастады. Құрмалас сөйлемдер жай сөйлемдер арқылы жасалатын болса, күрделі синтаксистік тұтасты қтар бір т а қ ы р ы п қ а б а й л а н ы с т ы д ер бес ж ай ж эн е құрмалас сойлемдерден тұрады. К ү р д е л і с и н т а к с и с т ік т ұ т а с т ы қ тү р л і мөлшерлі мэтіндерде жэне олардың үзінділерінің құрамында болады. Өзара байланысты күрделі ойды кейде күрделенген сөйлемдерде де, құрмалас сөйлемдерде де айтып жеткізу мүмкін емес. М ұндай ж ағдайда озіне тэн құры лы мы мен и н т о н а ц и я л ы қ е р е к ш е л ік т е р і бар күрделі синтаксистік тұтастықтар қолданылады. К ү р д е л і с и н т а к с и с т і к т ұ т а с т ы қ т а ғ ы сой лем дердің озара м ағы н а л ы қ байланы сы о ларды ң л е к с и к а л ы қ қ ұ р ам ы н ан да, өзара г р а м м а т и к а л ы қ б а й л а н ы с ы н а н д а , интонациясы нан да байқалады. Сондықтан да ортақ тақы ры п туралы ойды ң өрбуін мэтін колеміндегі, контекстен ғана байқап, көруге б о л а д ы . С о н ы м е н , к ү р д е л і с и н т а к с и с т ік т ұ т г с т ы қ т а р ғ а ен ген д ер б ес со й л ем д ер д ің арасындағы тақырыптық-мағыналық қатынасты к ө р с е т е т ін л е к с и к а - г р а м м а т и к а л ы қ ж эн е интонациялы қ ерекш еліктер мен тэсілдер бар екені белгілі. Сол тэсілдер мен ерекшеліктеріне қарап күрделі синтаксистіктұтастықтарды үшке бөлуге б о л ад ы . О лар: 1) іл ік п е л і б ай лан ы с; 2) қ а т а р л а с т ы қ , ж а р ы с п а л ы б а й л а н ы с; 3) жалғаспалы байланыс. 1) Күрделі синтаксистік тұтастықтағы ілікпелі байланыста тұрған сөйлемдердің м ағы налы қ қатынасын сөйлем ішінде қайталанып тұратын сөздер немесе сол сөздердің баламасы болатын есімдіктер көрсетеді. Мысалы: |