ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ДЫБЫСТАРЫ 19
3.
Ө дыбысын айтқанда тіл ауыз қуы сы ның
орта тұсы на (6) орналасады. Тілдің қаты сы на
қ а р а й тіл о р т а с ы д а у ы с ты д ы б ы с б о л ы п
табылады.
Д ауы сты ж а қ қ а ты сы н а қар ай (ек ін ш і
сы ңары ) - қы саң, ерін қаты сы на қарай - сүйір
ерін, жасалу орны на қарай - тіл ортасы дыбыс.
Жасалым белгілері: сүйір ерін, тіл ортасы,
құранды (дифтонг) дауысты дыбыс.
Айтылымы: 1. Тілдің орта тұсы қатты таңдайғ-а қарай
жоғары котеріліп (дөңес тартып), ауыз қуысын
екіге бөледі. Көмей қуысы ауыз қуысынан үлкен
болады. Тілдің жаты сы на қарай ауыз қуысты
дауысты дыбыс болып табылады.
2. Ерін сүйірленіп басталы п, дөңгеленіп
бітеді, ауа екпіндей үйіріліп ш ығады. Еріннің
қалпы на қарай сүйір ш ығысты дауысты дыбыс
болып табылады.
Айтылым белгілері: ауыз қуы сты , сүйір
ш ығысты дауысты дыбыс.
Естілімі: 1. Ө ды б ы сы ж ің іш ке үндесім әу езб ен
ды бы сталады . Үндесім ды бы сталуы на қарай
жіңішке әуезді дауысты дыбыс болып табылады.
2. Ө д ы б ы сы \ү-ерін ж асалы м әу езб ен
дыбысталады. Жасалым дыбысталуына қарай \
ү
-
ерін әуезді дауысты дыбыс болып табылады.
Естілім белгілері: ж іңіш ке, \ү-ерін әуезді
дауысты дыбыс.
Е дауысты дыбысы ( /
1-сурет) Жасалымы: 1.
Е дауысты дыбысы құранды дыбыс. Й
тектес үнді дауыссыз дыбыстан (бағы ны ш ты
сы ңары ) басталы п, I тектес қы саң дауысты
дыбыспен (басым сыңары) аяқталады.
2. Е дыбысын айтқанда ерін емеурін (1-4)
тартып тұрады. Еріннің қатысына қарай емеурін
дауысты дыбыс болып табылады.
3. Е дыбысын айтқанда тіл ауыз қуысының
орта тұсына (6) орналасады. Тілдің қатысына
қ а р а й тіл о р т а с ы д а у ы с т ы д ы б ы с б о л ы п
табылады.
Д ауы сты ж а қ қ а ты сы н а қ ар ай (ек ін ш і
сыңары) - қысаң, ерін қатысына қарай - емеурін,
жасалу орны на қарай - тіл ортасы дыбыс.
