П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет29/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

Жасалым белгілері: тіл 
ортасы, тоғы сыңқы 
(жуысыңқы), ұяң дауыссыз дыбыс.
3 дауыссыз дыбысы
Жасалымы:
1. 
3 дауыссыз дыбысы тіл ұшы мен күрек 
тіс-қызыл иектің шегарасы арқылы жасалады.


24
ФОНЕТИКА
Ж асалу орнына қарай тіл ұшы дауыссыз болып 
табылады.
2. 3 дауыссыз дыбысы тіл ұш ы ны ң күрек 
тіс-қы зы л иек ш егарасымен ж инақы жуысуы 
арқы лы жасалады. Ж асалу тәсіліне қарай жи- 
нақы жуысыңқы дауыссыз дыбыс болып табы- 
лады.
3. 3 дауыссыз дыбысын айтқанда дауыс жел- 
безегі жартылай тербеледі, яғни жартылай қаты- 
сады. Дауыс қаты сы на қарай ұяң (тербеліңкі) 
дауыссыз дыбыс болып табылады.
Жасалым белгілері: тіл 
ұшы, ж инақы жу- 
ы сы ңқы , ұяң дауыссыз дыбыс.
Ж дауыссыз дыбысы
Жасалымы:
1. Ж дауыссыз дыбысы тілдің ұшы мен күрек 
тіс-қызыл иектің шегарасында жасалады. Ж аса- 
лу орны на қарай тіл ұшы дауыссыз болып та- 
былады.
2. Ж дауыссыз дыбысы тіл ұш ы ны ң күрек 
тіс-қы зы л иек ш егарасымен ж айы лы ңқы жуы- 
суы арқы лы жасалады. Ж асалу тэсіліне қарай 
ж айылыңқы жуысыңқы дауыссыз дыбыс болып 
табылады (сөз басында ж абы сы ңқы , я ғн и аф- 
фрикат болып жасалады).
3. Ж дауыссыз дыбысын айтқанда дауыс 
желбезегі жартылай тербеледі, я ғн и жартылай 
қатысады. Дауыс қатысына қарай ұяң (тербеліңкі) 
дауыссыз дыбыс болып табылады.
Жасалым белгілері: тіл 
ұшы, жайы лы ңқы
ж уы сы ңқы, ұяң дауыссыз дыбыс.
Қ азақ тілінің жасалым қоры ндағы барлық 
жасалым нүктелер ұяң дауыссыз ды бы старға 
қатысты. Ерін арқылы Б, тіл ұшы арқылы Д, 3, 
Ж , тілш ік арқылы Ғ (тіл ортасы арқылы Г) ды- 
бысы жасалады.
Қазақ тілінде тіл арты арқы лы жасалатын 
ұяң дауыссыз дыбыс жоқ.
Қазақ тілінің жасалым қорындағы жасалым 
тәсілдерінің ұяң дауыссыз ды бы старға қаты с- 
тысы тоғы сы ңқы мен ж уысыңқы болып ш ық- 
ты. Ерін тоғысымы арқылы Б, тіл ұшы тоғы сы- 
мы арқылы Д, тілш ік тоғы сы м ы арқылы Ғ (тіл 
ортасы тоғы сы м ы арқы лы Г), тіл ұшы ж инақы
жуысымы арқылы 3, жайылыңқы жуысымы ар- 
қылы Ж дыбысы жасалады. Ал, тіл ортасы жу- 
ысымы арқылы Г ды бы сы ны ң (тілшік жуысы- 
мы арқылы Ғ дыбысыны ң) жуы сы ңқы, Ж ды- 
бы сы ны ңж абы сы ңқы (аф ф рикатД Ж ) вариант- 
тары жасалады.
Ұяң дауыссыздар бес дыбыстан құралады.
С оны мен, ұяң дауыссыз дыбыстар тобына 
бір ортақ белгі (дауыс қатысы), екі айырым белгі 
(жасалу орны мен жасалу тәсілі) тән. Ж асалу 
тәсілі іштей тағы түрлене береді.
I ^


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет