П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет217/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   213   214   215   216   217   218   219   220   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

ыАа 
және 
іАе 
дыбыс алмасуын туғы зған.
9.6.1. Дауысты дыбыстардың алмасуы
Дауысты дыбыстардың алмасуы дауысты 
дыбыстар сәйкестігіне байланысты жүзеге асады. 
Д ы б ы с с ә й к е с т іг і тіл б іл ім ін д е к е ң ін е н
қолданылып жүргенімен, корші дыбыстардың 
ә с е р ім е н б о л ғ а н ф о н е т и к а л ы қ ө зге р іс т е н
өзгешелігін аңғарту мақсатын ғана өтеді. Ал 
нақты лап келгенде, сәй кестік ж өнінде жеке 
ғы лы ми тұж ырым ж асалған ж өқ. Негізінде, 
сэйкестіктер сейлеу мүшелеріне тэуелсіз бөлып 
келетіндіктен тілімізде сөз варианттарын жасауға 
себеп бөлады.
Д ы бы стар сэйкестігі ф өн ети калы қ ұғым 
р е тін д е т а н ы л ы п , ө л ар а р қ ы л ы ж а с а л ғ а н
варианттарды ф өнетикалы қ вариант деп атап 
к е л д ік . 
Б ір а қ д ы б ы с т а р с ә й к е с т іг і н ің
фөнетикалық ұғымнан іргесі аулақ құбылыс екені 
аңғарыла бастады.
Д ем ек, дыбыстар сэйкестігі дыбыстардың 
морфөнолөгиялық (дэстүрлі) дыбыс алмасуымен 
бір ұғым болып шығады.
9.6.1.1. Жуан және жіңішке дыбыстардың
алмасуы
Жуан ж эне жіңіш ке дыбыстардың алмасуы 
қ а за қ тілі деректерін е қ ар аған д а, кеб ін есе, 
жуаннан жіңішкеге қарай өзгеруі арқылы жүзеге 
асады. Сөнды қтан да алмасудың бұл түрін тіл 
а р ты д ы б ы с т а р ы н ы ң тіл а л д ы н а ж ы л ж у
тен д ен ц и ясы м ен (үрдісі) түсіндіру дағды сы
қалы птасқан. Ш ы нды ғы нда, қазақ тіл ін д еа-ә, 
а-е, 
ы-і, 
о-оды бы старыны ң алмасуы өсы жәйтті 
аңғартады.
1. 
а -ә 
д ы б ы стар ы н ы ң алмасуы өте жиі 
кездеседі. Мысалы, 
ары~эрі, абиыр-эбүйір, абыржы-
эбіржі, ажым-әжім, азар-эзер, залым-зэлім, жай-
жэй, шай-шэй, қазыр-кәзір, хал-эл, заһар-зэһэр-зэр,
қаһар-кэр
т.б.
А-ә 
дыбыстарының алмасуына себеп бөлатын 
кейбір құбылыстар да бар. 
М әселеп, қаһар, заһар,
саһар
сәздері ықш амдалу жөлымен ж іңіш ке 
дыбысталады 
:қаһар-кәр, заһар-зэр, саһар-сэріт.6.
Ат араб тілінен енген 
саэт
сөзі 
сағат
түрінде


150


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   213   214   215   216   217   218   219   220   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет