П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет286/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   282   283   284   285   286   287   288   289   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

2.4.2. Мағынанын түрлендірілуі
Н егіз соз бен туы нды сөз а р а сы н д а ғы
қары м -қаты насты салы стырғанда, сөзжасамда 
туынды сөздің лексикалы қ м ағы насы нда негіз 
создің лексикалы қ м ағы насы толы қ сақталып, 
оған тек үстеме м ағы на қосылады да, туынды
сөз негізгі мағынаның түрленуінен жасалады. Мы- 
салы, 
бел-белес, кала-калаш ы к, бала-балакан,
түмсык-түмсыкша, жеңешетай
т.б. Бұларда негіз 
сөздің лексикалы қ м ағы насы туынды сөзге то- 
лы қ сақталған , бірақ оны ң үстіне туынды сөзде 
түрлі м ағы на қосы лған . Бұл орыс тіл білімінде 
“модификационное значение” деп аталады. Қазақ 
тілінің сөзжасамында ол зат есім, сан есім созжа- 
самдарында орын алады.
2.4.3. Магынанын көшірілуі
Негіз сөз бен туынды сөздің арасы ндағы 
қатыстың үшінші түрінде туынды сөздің м ағы - 
насы негіз сөздің м ағы насы н басқа сөз табына 
кошіру арқылы жасалады. М ұнда негіз сөздің де 
туынды сөздің де беретін лексикалы қ мағы насы 
бір ұғымды білдіреді. М ысалы, 
гүрс-гүрсіл, тарс-
тарсыл, қаңғырма
(етістік) - 
каңғырма
(сын есім), 
канык
(етістік) - 
каны қ
(сын есім), 
қатар
(зат 
есім) - 
қатар
(үстеу).
Осы келтірілген м ысалдардың біріншілері - 
негіз сөздер, екінш ілері - туынды сөздер. Олар- 
д ы ң л е к с и к а л ы қ м а ғ ы н а л а р ы бір ұ ғы м д ы
білдіреді, бірақ сөз таптары басқа-басқа. Негіз 
создің лекси калы қ м ағы насы сақтала отырып, 
туынды сөздің соз табы озгерген. Бір сөз табы- 
нан олар басқа сөз табы на кош кен, сондықтан 
бұлар м ағы наны ң басқа сөз табына көшірілуі ар- 
қылы ж асалған сөздерге жатады. Негіз сөздің 
м ағы насы ны ң басқа соз табына көшірілуі арқы - 
лы жасалған сөздер тілде бірсыпыра. Ол зат есім, 
есімдік, сын есім, үстеу сөз таптарының созжаса- 
мынан орын алады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   282   283   284   285   286   287   288   289   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет