-а қ //-е к , -ы қ //-ік , -қ //-к . Бұл форманттың
тіліміздегі сезжасамдық қызметін негізінен онімді
деуге болады. Өнімділігі эсіресе туа түбір зат
атауларына ж алғанғанда айқы н ы р ақ корінеді.
Тілімізде бұл құрылымда қалыптасқан бірсыпы-
ра ж аңа туылымдар бар. Кейбірі мысалы м ы на-
лар:
ат ақ (< а т + а қ ),
м ойнақ (< м о й ы н + а қ ),
шы- р ақ ( < ш ы р а + қ ),
т ү н ек (< т ү н + е к ),
ж ібек (< ж іп + ек),
көнек (< к о н + ек),
түбек (< түп + ек),
қ ы м ы зе к (< қ ы м ы з+ ек ),
к езек (< ке з+ е к ),
бұтақ (<бұга+к),ж олақ(<жоп+ак),масақ<башақ(<ба- ш + а қ ).
Масақ теріп жүруіиі ем, Арқаға шығып нан жедім (Ш ортанбай).
Осы ф орм ант арқылы кейбір озге есім не-
гізден де, әсіресе қимыл есімді негізден бірсы-
пыра туынды зат атаулары жасалады. М ысалға
әуелі
күйреуік дейтін ботаника терм инін ж әне
балалар ойнайты н “зм еевик” м ағы насы ндағы
батпырауық туылымын келтіруге болады.
“Ор- тасын ойып, балаңа батпырауық жасап бер ”деді
Ораз-М ұхамед (М ағауин);
Күйреуік пен бұйыр- ғын Жеген м а лға көп жүғын (Әзірбаев). Бұл арада
мына бір ерекш елік коңіл аударады:
-ы қ //-ік ж ұрн ағы арқы лы қим ы л есім нен ж асалаты н
мұндай ж аңа туылымдар әдетте белгілі бір нақ-
ты зат атауын білдіреді. Термин ретінде әбден
ти я н а қ т а л ға н ондай туынды зат атаулары на
тістеуік, сыздауық, шырмауық, сықырлауық, зырыл- дауық, күлбіреуік, жъиітырауық, жылауық іспеггес
дериваттарды жатқызуға болады.
Сықырлауық - киіз үйдің ішкі жағынан жабылатын екі бөлек, өрнекті тақтай есік (Қасиманов);
Торғайды үркітпек болып төрт зырылдауық орнатып қой- дым (Қанахин); Ценуроз ауруын мида тіршілік ететін күлбіреуіктер қоздырады (Қашағанов);
А л- тын, күміс, асыл тас сияқты жылтырауықтың ешқайсысын әжем денеме жолатпайтын (М ұқа-
нов);
Жылауық ішінде жыбырлаған ақ құрт бол- ды (Арғынбаев);
Жүрегімде жүргені-ай бір қауіптің, Сабағындай іиырмайды шырмауықтың (М ақата-
ев).
-ы қ//-ік форманты сондай-ақ еліктеуіш негізді
созге ж а л ға н ы п та туы нды түбір зат атауын
жасайды. Бірақ мұндай негізді туылымдар тілімізде
жалпы сирек ұшырасады, мысалы
шыжық- осын-
дай туылымды дериват. С озж асамды қ осы
- а қ / / -ек форманты арқылы туынды түбір зат атаулары
сондай-ақ бейнелеуіш создерден де жасалады, мы-
салы:
бұлтақ(< бұлт+ақ),
бүлкек (<бүлк+ек),
бұрқақ (<бұрқ+ақ),
желкек (<жел к+ек),
жалбақ (<жал п+ақ),
қиқақ (< қ и қ+ ақ),
қоқақ (< қ о қ+ ақ),
салпақ (<сал-
п+ ақ),
қалбақ(<кат +ак) т.б.Сондай-ақ тіліміздегі
желік, тотық (окись),ушь//сдегендер де осы созжа-
самды қ
-ы қ //-ік форманты арқылы пайда болған
есім негізді туынды түбір зат есімдер болып табы-
лады.