П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет449/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   445   446   447   448   449   450   451   452   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

терме алтын, қүйма алтын, түйме алтын
тіркестеріндегі 
терме, қүйма, түйме
лексемалары 
бұған керісінше зат атауы ретінде қолданыла да, 
ай ты лад а береді. Я ғн и бұларузбеесім іне қара- 
ғанда субстантивтену дәрежесі жағынан әлдеқай- 
да “кемел”. Бұл тұрғыдан оны жоғарыдағы “Айна 
тазға алты теңге” дегендегі тіпті 
айна
сөзі қата- 
рында алып сипаттауға болады. Я ғн и
айна
лек- 
семасы сияқты, 
терме алтын, қүйма алтын, түйме
алтын
кұрылымдарындағы 
терме, қүйма, түйме
туылымдары да жалпы сын атауы емес, атрибу- 
тивтік мағынада ж ұм салған таза зат атауы бо-
лып табылады. Демек, ілгеріде жасалған бұл талда- 
улар “етістік негіз + -м а //-м е ” типті сезжасамдық 
үлгілер (“словообразовательные модели”) тілімізде 
үнемі сын атауы бола бермейтінін көрсетеді.
-м а //-м е
жұрнағы түркі тілдерінде жалпы зат 
атауларын да, сын атауларын да жасайды. Екеуін- 
де де дәйім етістік негізге жалғанады. Бірақ қай 
тілде де өлардың сөңғыларынан гөрі алдыңғыла- 
ры жиірек (басым) сияқты . Сөзж асамды қ бұл 
фөрмант түркі тйідерінің жалпы қай-қайсысында 
да әнімді саналады. О ны ң мұндай қөлданымды - 
ғы ны ң артқан кезі - ж иы рмасынш ы ғасырдың 
іші. Әсіресе терминөлөгиямен байланысты.
А лайда е тістік негізден с ө зж а са м д ы қ өсы 
-лш//-л*б, фөрманты арқылы қалыптасқан ж өға- 
рьщағы 
қырма, ойма,
у збетуылымдар сияқты, қазақ 
тілінің өзін ің төл сын атаулары да жетерлік. 
Кейбірін нақты мына мысалдардан көруге бөла- 
ды. 
Бастама етік көрпілдек
(Ш ал). 
Ояна келсе
баяғы ж аман тымағы, баяғы бастама мэсісі...
(Аймауытөв). 
Шоңқайма кебісінің нэлі тастан
тасқа шықылдап
... (Сөнда). 
Қызыл белбеу, шоң-


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   445   446   447   448   449   450   451   452   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет