СЫ Н ЕСІМ ДЕР СӨЗЖАСАМЫ
349
я ғн и “телогрейка” дегенді білдіретіні көлденең
тартылады.
Бұл форма түркі тілдерінде жалпы екі түрлі
қы змет атқарады:
сөзжасамдық және формажа-
самдық. -
м а
формасы тілімізде өзіне бөлек ерекше
аны қтауы ш ты қ оралымдар жасайды. Бұл оны ң
форма жасамдық қызметі болып табылады. Жал-
пы
-м а
тұлғалы мұндай есімдерде, лексикалы қ
единицаларда міндетті түрде болуға тиісті тұрақты
мазмұн болмайды. Тұрақты
мазмұн әдетте созжа-
самдық м ағы на білдіретін
-м а
формантты туы-
лы м дарға тән. С онды қтан бұл арада тілімізде
мынадай екі омонимдік форма барын мойындау
және бір-бірінен ажырата білу керек болады, олар:
грам м атикалы қ
-м а {
ф орма, сөзж асам ды қ
-м а 2
форма. Мысалы мына бір мәтінге
коңіл аударып
көрейік:
Ойма т азға он теңге, Қырма т азға
қырык т еңге(Ф олъклор).
Осындағы
қырмажәие
ойма
туынды сөздері жеке тұрып дербес зат атауы
бола алмайды, зат атауы түрінде және айтыл-
майды. Болаалмайтын, айтылмайтын себебі: олар
бұл жерде сын
атауы болып табылады, яғн и бұл
олардағы
-ма
сөзжасамдық қызмет атқарып, сын
атауын жасап тұр. Егер осы
ойма, қырма
деген-
дер, жалпы осындай
құрылымды формалар жеке
тұрып дербес зат атауы бола алса, онда олар
анықтауыш тық оралым жасайды.
Тілімізде жоғарыдағы
ойма, қырма
сын атау-
лары м ен, сон д ай -ақ
мына бір туылымдар да
құрылымдас:
Үзеңгісі үзбе алтын, Тенбінгісітперме
алтын, Қүйысқанықүйма алтын, Жүгені бартүйме
алтын Қу найзалы жирен тай
(Бақсы сарыны).
Осындағы
үзбе, терме, қүйм а
ж асалымдары
өздерінің субстантивтену, яғни заттық сипат алу
ж ағы нан, соған байланысты
сөз табы ретіндегі
қолданымдық қызметі жонінен
абсоліотті
бірдей
^емес. Нақтырақ айтсақ,
үзбе
туылымы қалған
тер-
ме, қүйма, түйме
есімдерінен басқарақ. Басқа-
рақтығы:
үзбе
тілімізде зат есім ретінде жеке қол-
данылмайды, зат атауындық онда дербестік жоқ.
Ал
Достарыңызбен бөлісу: