366 СӨЗЖАСАМ кездеспейді. С онды қтан оны сан есім сөзжаса-
мына байданысты негізгі ерекшеліктердің бірі са-
науға әбден болады.
Бірақ бұған қарап, сан есімде ешбір қосым-
ша ж оқ деген пікір тумау керек, өйткені сан
есімнің озіне ғана тән аздаған қосымшалары бар.
Олар жаңа сандық ұғым туғы збағаны мен, санға
үстеме мағына қосып, сан есімнің түрлі мағына-
лы қ топтарын жасайды. Сан есім қосымш алары
тек сан есімдерге ғана жалғанады, басқа сөз тап-
тары на ж алғанбайды я ғн и мұнда негіз соз тек
сан есім ғана болуға тиіс. Бұл ж ағдай сан есім
сөзж асам ы ны ң өз ішінде тұйы қталуы н туғы з-
ған, басқаш а айтқанда, сан есім сөзжасамы өз
аясында қалады, он ы ң өз ішінде тұйықталуы
сан есім сөзжасамының бір ерекшелігі.
Сан есім созж асам ы нда тағы бір ерекш елік
озіне назар аударады. Сан есім созжасамындағы
негізгі үлгілер мен тәсілдер қазір оз қызметін
тұйы қтаған, өте бәсеңдеген, олар тілді сан атау-
ларымен қазір күнделікті толы қты рып оты рған
үлгілер мен тәсілдер емес. А ны ғы рақ айтсақ, сан
есім соз ж асам ы ны ң үлгілері мен тәсілдері бір
кездерде оте белсенді қы змет атқары п, тілдегі
сан атауларын ж асаған. Тілімізге орыс тілінен
миллион, миллиард, триллион сияқты сан атаула-
ры енген кезде де олардың тіркесімен талай сан
атаулары н ж асауда сан есім сө зж асам ы н ы ң
тәсілдері мен үлгілері қы зм ет атқарады. Бірақ
сан есім соз ж асам ы ны ң тәсілдері мен үлгілері
қазір жаңа сан атауларын ж асап, тілге жаңа сан
қосып, үздіксіз қы зм ет етіп оты рған жоқ. Бұл
арада олардың қызметін зат есім, сын есім, етістік
с и я қ ты сөз та п т ар ы н ы ң сөзж асам үлгілері,
тәсілдерімен салыстыруға келмейді. Сондықтан
да сан есім құрамы басқа сөз таптарымен салыс-
гырғанда, тұрақты деуге болады. Аталған ж ағ-
дайлар сан есім сөзжасамының өзіндік ерекшелігін
танытады.
Зат есім сияқты сөз таптары оз құрамын бас-
қа тілден енген создер арқы лы да толы қты рып
отырады. Бұл құбылыс та сан есімде жүйелі түрде
болып тұрмайды. Бірақ сан есімге ол мүлдем жат
емес. Қ азақ тілінің сан есім құрам ы на орыс
тілінен аздаған ғана сөздер енді
'.миллион, м и л- лиард, триллион. Бұлардың ішінде
миллион, м и л- лиард сандары тілде жиі кездеседі, көп қолданы-
лады. Мысалы: Тіліміздегі сан есімдердің басқа
тілден енген сан атаулары арқылы толығуы өте
өнімсіз және басқа тілден сан атауларын қабыл-
дауы жүйелі түрде болып тұратын құбылыс емес.
Бұл жолмен де сан есім толы ғы п, байып отыр-
майды. Сан есім сөздер сырттай қарағанда, өте аз
болып көрінеді, өйткені бұл сөз т а б ы н а
он- дық атаулары мен
жүз, мың сияқты сөздер ғана
жатады деп ойлап қалады. Ш ындығы нда сан ес-
імге жататын сөздер жиырма шақты дара сөздер-
мен ғана шекгеліп қоймайды, оның құрамы бұлар-
дан әлдеқайда мол. Сандық ұғымдарды білдіретін
сөздер басқа ешбір халықтың тілінен кем емес.
Қазақ тілінде м иллионға дейін күрделі сан атау-
лары ж асалған, сан есімді сөз табы дәрежесіне
котеретіндер де - осы күрделі сан атаулары. Бірақ
олар санаттан тыс қалып, сөздіктерде көрінбей
жүр. Сан есім атауларынан сөздікте не бәрі 20
шақты дара сандардың атаулары ғана беріледі.