П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет470/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   466   467   468   469   470   471   472   473   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

366
СӨЗЖАСАМ
кездеспейді. С онды қтан оны сан есім сөзжаса- 
мына байданысты негізгі ерекшеліктердің бірі са- 
науға әбден болады.
Бірақ бұған қарап, сан есімде ешбір қосым- 
ша ж оқ деген пікір тумау керек, өйткені сан 
есімнің озіне ғана тән аздаған қосымшалары бар. 
Олар жаңа сандық ұғым туғы збағаны мен, санға 
үстеме мағына қосып, сан есімнің түрлі мағына- 
лы қ топтарын жасайды. Сан есім қосымш алары 
тек сан есімдерге ғана жалғанады, басқа сөз тап- 
тары на ж алғанбайды я ғн и мұнда негіз соз тек 
сан есім ғана болуға тиіс. Бұл ж ағдай сан есім 
сөзж асам ы ны ң өз ішінде тұйы қталуы н туғы з- 
ған, басқаш а айтқанда, сан есім сөзжасамы өз 
аясында қалады, он ы ң өз ішінде тұйықталуы 
сан есім сөзжасамының бір ерекшелігі.
Сан есім созж асам ы нда тағы бір ерекш елік 
озіне назар аударады. Сан есім созжасамындағы 
негізгі үлгілер мен тәсілдер қазір оз қызметін 
тұйы қтаған, өте бәсеңдеген, олар тілді сан атау- 
ларымен қазір күнделікті толы қты рып оты рған 
үлгілер мен тәсілдер емес. А ны ғы рақ айтсақ, сан 
есім соз ж асам ы ны ң үлгілері мен тәсілдері бір 
кездерде оте белсенді қы змет атқары п, тілдегі 
сан атауларын ж асаған. Тілімізге орыс тілінен 
миллион, миллиард, триллион
сияқты сан атаула- 
ры енген кезде де олардың тіркесімен талай сан 
атаулары н ж асауда сан есім сө зж асам ы н ы ң
тәсілдері мен үлгілері қы зм ет атқарады. Бірақ 
сан есім соз ж асам ы ны ң тәсілдері мен үлгілері 
қазір жаңа сан атауларын ж асап, тілге жаңа сан 
қосып, үздіксіз қы зм ет етіп оты рған жоқ. Бұл 
арада олардың қызметін зат есім, сын есім, етістік 
с и я қ ты сөз та п т ар ы н ы ң сөзж асам үлгілері, 
тәсілдерімен салыстыруға келмейді. Сондықтан 
да сан есім құрамы басқа сөз таптарымен салыс- 
гырғанда, тұрақты деуге болады. Аталған ж ағ- 
дайлар сан есім сөзжасамының өзіндік ерекшелігін 
танытады.
Зат есім сияқты сөз таптары оз құрамын бас- 
қа тілден енген создер арқы лы да толы қты рып 
отырады. Бұл құбылыс та сан есімде жүйелі түрде 
болып тұрмайды. Бірақ сан есімге ол мүлдем жат 
емес. Қ азақ тілінің сан есім құрам ы на орыс 
тілінен аздаған ғана сөздер енді
'.миллион, м и л-
лиард, триллион.
Бұлардың ішінде 
миллион, м и л-
лиард
сандары тілде жиі кездеседі, көп қолданы- 
лады. Мысалы: Тіліміздегі сан есімдердің басқа 
тілден енген сан атаулары арқылы толығуы өте 
өнімсіз және басқа тілден сан атауларын қабыл- 
дауы жүйелі түрде болып тұратын құбылыс емес. 
Бұл жолмен де сан есім толы ғы п, байып отыр-
майды. Сан есім сөздер сырттай қарағанда, өте аз 
болып көрінеді, өйткені бұл сөз т а б ы н а
он-
дық
атаулары мен 
жүз, мың
сияқты сөздер ғана 
жатады деп ойлап қалады. Ш ындығы нда сан ес- 
імге жататын сөздер жиырма шақты дара сөздер- 
мен ғана шекгеліп қоймайды, оның құрамы бұлар- 
дан әлдеқайда мол. Сандық ұғымдарды білдіретін 
сөздер басқа ешбір халықтың тілінен кем емес. 
Қазақ тілінде м иллионға дейін күрделі сан атау- 
лары ж асалған, сан есімді сөз табы дәрежесіне 
котеретіндер де - осы күрделі сан атаулары. Бірақ 
олар санаттан тыс қалып, сөздіктерде көрінбей 
жүр. Сан есім атауларынан сөздікте не бәрі 20 
шақты дара сандардың атаулары ғана беріледі.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   466   467   468   469   470   471   472   473   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет