Государственного педагогического

 
171 
Жетістік – рухани әрі дене қуатының бір мақсатқа бағыттау және сол мақсатқа жету. Қандай да 
бір  істі  тындырымды  әрі  тыңғылықты  істеу  де  –  жетістік.  Ойдағыдай  істелген  іс,  жоспарланғандай 
атқарылған жұмыс, мұрат етілгендей орындалған арман  – жетістіктің нақ ӛзі. Сондықтан жетістік  – 
адам   бақытының  қайнар  кӛзі.  Бұл  кӛзді  қаншалықты  аршыған  адам  ӛмірде  соншалықты  бақыт 
табады. Бақыт бұлағы адамға ӛз ләззатын берген  сайын кісі бойындағы шаттық  сезім де арнасынан 
аса  түседі.  Демек,  адамның  шаттықа  оранып,  құмарлана  ӛмірден  ләззат  алатын,  қуанышқа  бӛленіп, 
рақаттана  шат-шадыман  болатын  бақытқа  жетудің    бірі  –  жетістік.   Қан  арқылы  берілген  қасиет  – 
тұқым қуалаушылық. Адамда кейбір туа біткен жақсы қасиеттер болады. 
«Әке еңбегі ұл бойына сіңіскен, кӛрінеді кейін атқа міністен» дейді Баласағұн.  Мұндай жақсы 
қасиеттер  әлдекімде  есейе  келе  жоғалып  жатса,  кейбіреулерде  айқын  біліне  бастайды.  Жетістікке 
жеткендер ӛздерінің осы қырын ұштай білгендер.  
Жағдайдың  болмауы,  қаржы  тапшылығы  жетістікке  кері  әсерін  тигізбей  қоймайды.  Дегенмен, 
бұл  жетістікке  кедергі  емес,  сылтау  ғана.  Айталық,  Моцарттың  дүниеде  ең  үздік  болуына  оның 
кедейшілік ӛмірі кедергі бола алмаған. 
Адамның ӛзіне деген ішкі сенімі барлық нәрсені жеңе алады. Іші қуыстанып  тұрып жетістікке 
жетем деу бос әурешілік. Басқаға жалтақтау, ӛзгенің кӛмегіне сену, әке-шешеге иек арту келешекте 
басқа үлкен қайғы әкеледі. Ӛйткені, ер жеткенде жалтақтайтын ешкім болмай қалады, ӛзіңе, тек ӛзіңе 
ғана бағыт бере алмақсың[1,20-25б.]. 
Рухани  күйзеліске  ұшырау  –  дерттің  ең  үлкені  әрі  жазылуы  аса  қиын  ауру.  Отбасындағы 
кикілжің, ата-ананың мейірімін кӛрмеу, ӛз дертін айтатын жанашыр таппау, құшағын ашқан пананың 
жоқтығы  адамды  еріксіз  психологиялық  түрде  аздырып,  тоздырады.  «Жүз  есе  тырыссаң  да  мезгілі 
жетпей іс бітпейді» депті дана Құтып. Демек, әр нәрсенің ӛз уақыты болады. Ағаш кӛктемде бүрлеп, 
қыста қар жауатыны секілді, әр істің ӛз мезгілі бар. Бір істі кейінге қалдыру, не алдын-ала істеу үлкен 
жетістік бермейді. 
Ақ  адамды  Аллаһ  жақтайды.  Жеткен  жетістігін  адал,  ақ  жолмен  тапқандар  іштей  рахат  күй 
кешеді,  ӛйткені  олардың  ары  таза.  Бұл  жағдай  оған  келесі  жетістік  сыйлайды.  Ал  арам  жолмен 
табысқа  жетушілер  іштей  азап  шегеді,  оардың  табыстары  шектеулі  келеді.  Аллаһ  азабы  ӛз  алдына, 
адамдар қарғысына ұшырайды. 
Адамдар  арасындағы  жақсы  қарым-қатынас  міндетті  жақсы  нәтиже  береді.  Кішіпейілділік, 
сыйласымдылық,  адамгершілік  сияқты  жоғары  сезімдер  болған  жерде  оң  ӛзгерістер  болмай 
қоймайды. 
Не нәрсені болсын игеру әуелі оны білуден басталады. Жетік меңгеру де жеткіліксіз. Бұған қоса 
оны іске асыру үшін асқан біліктілік  қажет.  Айталық, есепті шығару үшін тӛрт амалды біліп,  оны 
дұрыс қолдана алсақ қана нәтиже ала аламыз. Оны білмесек, не дұрыс қолдана алмасақ, нәтиже ала 
алмасымыз анық. Дәл солай қолға алған ісімізді білмесек немесе біліктілікті таныта алмасақ, одан еш 
нәрсе шығара алмаймыз. 
Еңбектенбей  жетістікке  жету  мүмкін  емес.  Кісі  еңбегі  –  оның  маңдай  тері.  Еңбек  тынымсыз 
үнемі болып тұрса ғана табыс үзілмейді. Кім қандай биікке жетсе – ол оның еңбегінің арқасы. 
Бастаған ісін  нәтижелі  аяқтайтынына, жұмыстарын дұрыс жүргізетініне шәк келтірмеген адам 
«қалғанына  Аллаһ  тӛреші»  деп  ісін  тәукелге  салса,  еш  шүбәсіз  жетістікке  жетеді.  Егер  ісі  сәтті 
болмай  жатса,  бұны  Аллаһның  сынауы  не  жазасы  деп  ұғады.  Істеген  істеріне  бір  кӛз  жүгіртіп,  ӛз 
қатесін табуға оны жӛндеуге тырысады. Жетістікке жету баспалдақтарының қайсысына салғырттық 
танытқанына қарайды. 
 Жетістікке жетудің жолы оны үйренуден басталады. Кітаптар мен үлкендердің тәжірибесі – бұл 
тұрғыда  таптырмайтын  қазына.  Олардан  үлгі  алып,  әдіс-тәсілдерін  іс  жүзінде  пайдалана  алған  жан 
жетістікке  жетпей  қоймасы  хақ.  Олар  әр  кӛрген  нәрселерін  ӛмірлерінің  қай  жерінде  һәм  қалай 
қолданудың  қамын  жейді.  Мұндай  уайым  оларды  осы үйренгендерін  қалай  қолдануға  итермелейді. 
Бұл  жағдай  кісіден  болаттай  ерік-жігерді  талап  етеді.  Ақиқатында,  кітаптан  оқығанды  кӛңілге  тоқу 
керек[2,51-53б.]. 
 Жетістік тұғырынан кӛрініп, табыстан табысқа жетіп жүрген кісіні жақсы танып, онымен бірге 
болған, бірге жұмыс істеген адам бақытты. Ӛйткені, жолбасшысы бар адам әрдайым жолын табады. 
Ең  бастысы,  жетістікке  жетуді  үйренуге  болатынын  біліп,  алғашқы  адымды  аттай  алу  керек. 
Жетістікке жетудің негізгі қадамы – оны үйрену.   
А.Адлер:  «Адам  немен  туылатыны  маңызды  емес,  керісінше  ӛзін  қалай  басқара  алатыны 
маңызды», - деп атап кеткен. Белгілі бір жеріндегі  зақымданған кемістік жетістікке жету стимулын 
тудыруы  мүмкін.  «Кемістік  комплексін»  жеңу  процесін  А.Адлер  жоғары  компенсация  деп  атаған, 
яғни дефектіні компенсациялайтын белсенділік қана емес, сонымен бірге функциялауды сапалы жаңа 

 
172 
жетістікке  кӛтеретін  белсенділік  болып  келеді.  А.Адлер  ӛзінің  теориясына  мысал  ретінде  балалық 
шақта  тілі  мүкіс  болған  Демосфенді  келтіреді.  Ол  ұзақ  жаттығулар  арқылы  ӛзінің  кемістігін  ғана 
жеңбей, сонымен бірге ежелдегі ең ұлы шешендердің бірі болып табылады.               
Кемістіктері  жоқ  қарапайым  адамның  А.Адлердің  кӛзқарасы  бойынша,  аса  басымдылық  пен 
әлеуметтік  үйреншіктікке  ұмтылудың  арасындағы  гармониялар  бұл  жетістік  қабілеті.  Осы  арқылы, 
адам қоғамға пайдалы салаларда ғана біріншілікке жетуге тырысады деп есептейді. Сӛйтіп, А.Адлер 
«Ӛмір  сүру  стилі»  терминін  енгізді  Адамдардың  ӛмірін  қарастыра  отырып,  олардың  үлкен 
жетістіктерге  ӛздерінің  индивидуалды  қасиеттердің  сапалылығын  қандай  екендігіне  қарамай 
жететіндігі белгілі. 
Жетістік  –  ӛмірдің  жеткілікті  күшін  сезінген  жанға  келетін  табыс,  сонымен  бірге  тұрмыс 
даналағы.  Жетістік  –  кұндылыкты  бағалау  және  тәртіпті  пайдалану  аркылы  нағыз  кұндылыкты 
дамыту.  Жетістік  –   салғырттыктан  іске  кӛшу,  ӛлі  тамақтан  тірі  тамаққа:  жеміс-жидекке  кӛшу, 
шығыннан инвестицияға кӛшу ағымы . Жетістік  – ӛзгеруге, ӛсуге, дамуға жане орнығуға шакыруға 
деген  жауап.  Жетістік  –  бәрінен  бұрын  ӛміріңіздің  қандай  боларын  ӛзіңіздің  қалағаныңыздай  етіп 
жасау  мүмкіншілігі.  Барлық  мүмкіндіктерді  ойластыра  отыра,  ӛзіңіз  қызығатын  басқа  адамдардың 
барлық үлгі-ӛнегелерін карастыру.  
Ричард Св. Джон деген аналитик ӛзінің жасаған сауалнамасы бойынша жетістікке жетудің сегіз 
әдісін  ұсынды.  Ол  7  жылдық  зерттеу  мен  500-ге  жуық  сұхбаттан  кейін  мынадай  ең  маңызды 
қасиеттерге кӛңіл бӛлу керектігін айтады: 
1) Passion – Құштарлық (тек ақшаны кӛздемей, ӛз жұмысыңнан ләззат алу, ақша ӛзі-ақ келеді). 
2)  Work  –  Жұмыс  істеу  (Бұл  ӛмірде  оңай  ештеме  жоқ,  қандай  да  бір  қиындықтарға  тӛзе  білу, 
қарқынды жұмыс істеу) 
3)  Good  –  Жақсы  маман болу  – («Қолыңнан  келсе  –  қонышыңнан  бас»  демекші,  қандай  да  бір 
істің баға жетпес маманы болу, әлбетте бұл тәжірибемен келеді) 
4) Focus – Бір іске сыбана кірісу. 
5) Push – Алға итермелеу (әркез, рухани, физикалық болсын ӛзіңді алға ілгерілеп отыру керек, 
ұялшақтық пен ӛзіңе сенімсіздіктен арылу). 
6) Serve – Пайдалы болу. 
7)  Idea  –  Идея  (кез-келген  нәрсеге  бей-жай  қарамай,  қызығушылық  танытып,  сұрап,  бақылап, 
проблемаларды шешіп, араласу арқылы түрлі идеялар пайда болады) 
8) Persist – Қайсарлық, табандылық, ең маңызды қасиет (сәтсіздікке ұшырасаң да, критиктердің 
сӛзіне іліксең де, қысым кӛрсең де батыл болу, алған бағытыңнан таймау). 
Ричард  Бренсон  (Richard  Brenson)  Британия  ӛкілі,  бизнесмен,  Virgin  Group  компаниясының 
негізін  қалаушы.  Оның  бірнеше  кітабы  бар.  Ол  «Screw  It,  Let’s  Do  It»  (2006)  кітабында  мынадай 
ойлар айтады:  
-―Ӛзіңді «болмайды» деген сӛздің тоқтатуына жол берме‖.  
-―Егер істеген ісіңе кӛңілің толмаса, басқа нәрсемен айналыс‖.  
-―Егер алдыңа қойған мақсатыңа жету үшін тәжірибең аз болса, басқа жолдарын ізде‖. 
-―Қандай-да  бір  жұмыс  нәтижесінде  риза  болу,  қуаныш  сезіміне  бӛлену  сәттері  азая   бастаған 
кезде, мен ӛзгерістер туралы ойлай бастаймын. Ӛмір тым қысқа, мен  оны тыжырайған бет әлпетпен 
ӛткізе алмаймын. Күнде ұйқыдан тұрғанда  ӛзіңді бақытсыз болып сезіну – ӛмір емес‖.  
-―Мен  ешқашанда  «Мен  мұны  істей  алмаймын,  ӛйткені  қалай  істеуін  білмеймін»  –  деп 
айтпаймын‖ деп айтқан. 
Жетістікке жету жолындағы ҧстанымдарға мыналар жатады: 
-
 
Алдыңа мақсат қою 
-
 
Сені жетістік күтіп тұрғанына үміттену 
-
 
Іске дайын болу 
-
 
Адымыңды анық басу 
-
 
Алға ұмтылу 
-
 
Қорықпау, күмәнданбау 
-
 
Кӛңіліңді тоқ ұстау 
-
 
Жаңашыл болу 
-
 
Басқалармен кеңесу 
-
 
Тәуелсіз болу 
-
 
Біртұтасты бӛлшектеу 
-
 
Жетістіктеріңнің қайдан келгенін  ұмытпау 

 
173 
-
 
Джон  Кэхо  табандылық  –  жетістікке  жетудің  ең  керекті  қоспаларының  бірі.  Табандылықты 
осыншалықты  тиімді  ететіндей,  артында  қандай  құпия,  сыр  жатыр?  Жауап  қайтару  қиын,  алайда 
табандылық қасиетіне ие адамдар, жетістікке жететін адамдар деп толық сенімділікпен айта аламын, - 
деген. 
Жетістікке  жету  қажеттілігін  алғаш  Г.Мюррей,  кейін  Д.МакКлелланд(1965ж)  зерттеген. 
Жетістікке  жету  қажеттілігі  жеке  тұлғаның  тұрақты  сипаттамасы  болып  келеді,  яғни  ситуацияның 
нақты  мазмұнына  тәуелсіз,  кең  аумағында  кӛрінеді.  Сӛйтіп,  МакКлелландтың  зерттеуінің 
қорытындысы  бойынша,  саяси  билікте  орын  алатын  адамдардың  83%-і  ӛздерінің  жетістікке  жету 
мотивациясының  жоғары  айқындығын  кӛрсеткен,  жалдамалы  жұмысшылардың  21%-інде  ғана  бұл 
мотив  байқалған.  Зерттеулердің  кӛрсеткіші  бойынша  жетістікке  ұмытылу  мотивациясымен 
сәтсіздіктен қашу мотивациясы- бір шкаланың екі түрлі шкаласы емес, керісінше тәуелсіз факторлар 
болып  келеді.  Кестнер  мен  Д.Мак  Клелландтың  (1990ж)  мәліметтері  бойынша,  жетістіктерге  жету 
мотивациясы  басым  зерттеушілер  мүмкіндіктеріне  қарай  күрделі  деңгейі  бойынша,  орташа 
деңгейдегі тапсырмаларды таңдайды. Ӛйткені, мұндай түрдегі тапсырмаларды ұту не жеңіліске жету 
мүмкіндіктері  тең  деңгейде  болған  соң,  жетістікке  жету  қажеттілігін  максималды  түрде  тиімді 
қанағаттандыра алуы мүмкін. [3,8-10б.]. 
Адам   баласы  ӛмірде  жемісті  ғұмыр  кешуді  әрі  бақытты  болуды  армандайтыны  шындық. 
Табысты  жұмыс  жасасам,  аңсаған  арманыма  жетсем  деп  тілейді.  Алға   қойылған  мақсаттарының 
орындалуын кӛксейді. Ал осы үшін әрекет жасайды, тірлік қылады. Дегенмен әркім әрқашан діттеген 
жерінен  шыға  алмайды,  кӛксегені  де  орындала  бермейді.Содан  барып  кейбіреулер  тағдырға 
шағынады.  Тіпті  жолым  байланып  қалған  деушілер  де  кӛптеп  кездесіп  жатады.  Осындай 
кӛзқарастарға илеуінде кетіп, тағдырдың тәлкегіне ғана кӛнуді жол тұтып, алға мақсат қоймай ғұмыр 
кешетіндер  де  баршылық.  Шынымен  де  адам  тағдыр  жолымен  жүреді,  бірақ  та  тағдырды   ағыс 
бойымен жүзіп жатқан кеме ретінде санасақ, ішіндегі адам кеменің сол жаққа (бұрыс жолға) немесе 
оң  жаққа  (дұрыс  жолға)  бұрылатының  таңдап,  қадағай  алады.  Сонымен,  адам  таңдау  жасай  алады, 
дегенмен, жетістікке жете алады. Ал жетістікке жету үшін оның не екенін білуі керек және оған қалай 
жетуге болатының білуі керек. 
Жетістік  тек  оза  шауып  бәйге  алуда  емес,  адамдық  қасиетті  жоғалтпауда  жатыр.  Жетістікке 
жету үшін,  әуелі, адам деген атқа лайық болып, адамгершілік жолын ұстану керек. Ал, арамдықпен, 
зұлымдықпен келген жетістік – ешқашан кӛпке бармайды.  
Адамды  жетістікке  жетелейтін,  оны  барлық  белестерден,  ӛмір  ӛткелдерінен  алып  шығатын  – 
оның  ӛзі  және  ӛзіне  деген  сенімділігі.  Ал,  жетістікке  жетудің  ең  үлкен  жауы  –  кейін  істермін  деп 
айту.  Не  істесекте,  дер  кезінде  жасап,  ӛз  уақытымен  жүрсек  –  ӛмірден  кеш  қалмаймыз  деп 
есептеймін. 
Әрбір  сәтсіздік  тәжірибені  арттырады.  Он  рет  сәтсіздікке  тап  болсақ  та,  еш  берілместен,  ӛз 
мақсатымыздан бас тартпастан, сол сәтсіздіктерімізден сабақ  алып, мойымай еңбектенсек  – бәрінде 
жеңбекпіз! 
Жетістікке  апаратын  жолдан  қаймықпай,  қиындыққа  тӛзе  білсек,  шыдамдылық  танытсақ, 
әрқашан  жүрегіміздің  түбі  –  сенім  мен  үмітке  толы  болса,  иманға  берік  болсақ,  сонда  ғана, 
жетістіктің туын нық ұстап, мәңгілікке желбірете аламыз деген сенімдемін! 
 
Пайдаланған әдебиеттер: 
1. Робин Шарма. Жетістікке апарар жол. – Алматы, 2001. 
2. Эндрю Мэтьюж. Живи легко или счастье в трудные времена. – Астана, 2005. 
3. Ахтаева Н.С. Әбдіғапбарова А.І. Бекбаева З.Н.  Басқару психологиясы. Алматы. 2012.  
 
Аннотация. В статье рассматриваются проблемы мотивации успеха.  
Annotation. This article discusses the motivation for success. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
174 
УДК 37 
     С 12 
ФОРМИРОВАНИЕ ЭТНИЧЕСКОЙ ТОЛЕРАНТНОСТИ У СТУДЕНТОВ 
 
Ж.Т. Сабралиева,  А. Иманбекова  
Таразский государственный педагогический институт, г. Тараз 
 
Проблемы  толерантности  неслучайно  в  течение  последних  нескольких  лет  оказываются  в 
центре  внимания  ученых,  общественных  деятелей,  педагогов.  Приходится  констатировать,  что 
проявления  различных  форм  нетерпимости,  ксенофобии,  экстремизма  и  терроризма  –  яркая  черта 
современной  общественной  жизни,  в  значительной  степени  блокирующая  развитие  позитивных 
социальных тенденций. 
 
Современные  представления  о  роли  толерантности  в  качестве  фактора,  укрепляющего   
гражданский мир и дающего защиту от несправедливости, были во многом сформированы благодаря 
деятельности философов XVI  - XVII вв., поднявших свой голос против «терпения нетерпимости» и 
жестоких  религиозных  столкновений.  Благодаря  усилиям  ЮНЕСКО  в  последние  десятилетия 
понятие  «толерантность»  стало  международным  термином,  важнейшим  ключевым  словом  в 
проблематике  мира.  В  научной  литературе  толерантность  рассматривается,  прежде  всего,  как 
уважение  и  признание  равенства,  отказ  от  доминирования  и  насилия,  признание  многомерности  и 
многообразия  человеческой  культуры,  норм,  верований  и  отказ  от  сведения  этого  многообразия  к 
единообразию  или  к  преобладанию  какой-то  одной  точки  зрения.  Таким  образом,  толерантность 
можно  рассматривать  в  качестве  одной  и  важных  составляющих  психологической  культуры 
личности. 
Толерантность  –  это  крайне  многоаспектное  и  многостороннее  понятие,  затрагивающее 
различные  грани  индивидуального  и  социального  бытия  личности.  В  рамках  данной  статьи  мы 
предполагаем коснуться из одного из подобных аспектов – толерантности и интолерантности в сфере 
межэтнических отношений.  
В  современной  этнопсихологической  литературе  этническая  толерантность  понимается  как 
личностное образование, входящее в структуру социальных установок. Она выражается в терпимости 
к  иному  образу  жизни,  инокультурным  обычаям,  традициям,  нравам,  чувствам,  мнениям  и  идеям, 
выражаемым представителями других этносов и культур.  
Этническая  толерантность  личности  проявляется  в  различных  критических  ситуациях 
межличностного  и  внутриличностного  выбора  тогда,  когда  выработанные  в  ином  социально–
культурном  образе  жизни  этнические  стереотипы  и  нормы  решения  встающих  перед  личностью 
проблем не срабатывают, а новые нормы или стереотипы находятся в процессе своего формирования. 
Этническая  толерантность  личности  обнаруживается  и  в  определенном  смысле  формируется  в 
проблемно–конфликтных  ситуациях  взаимодействия  с  представителями  других  этнических  групп 
[1,С.25-31]. 
Перед  лицом  тех  вызовов,  которые  ставит  перед  человеком  современная  цивилизация, 
формирование  межэтнической  толерантности  является  наиважнейшей  задачей,  решение  которой 
необходимо не только для развития, но и просто для сохранения общества. На наш взгляд, система 
высшего образования ни коим образом не должна оставаться в стороне от данной проблемы. 
Являясь  значимым  институтом  социализации,  ВУЗ  призван  не  только  формировать  систему 
знаний  и  профессиональных  навыков,  но  и  оказывать  непосредственное  влияние  на  личность 
студентов,  повышая  уровень  их  социально-психологической  компетентности  и  психологической 
культуры,  поэтому  развитие  толерантности  должно  находиться  здесь  на  одном  из  приоритетных 
мест.  
Кроме  того,  как  отмечают  исследователи  студенческий  возраст  –  важнейший  этап 
формирования  этнического  самосознания,  следовательно,  именно  на  данном  этапе  воздействие 
этнические  стереотипы  и  установки  может  оказаться  наиболее  эффективным.  Включение  высших 
учебных  заведений    Казахстана  в  Болонский  процесс  неизбежно  приведет  к  интенсификации 
межэтнических  контактов,  а,  следовательно,  формирование  толерантных  установок  сознания 
является крайне актуальной задачей именно на современном этапе развития.  
На  наш  взгляд,  работа,  направленная  на  формирование  этнической  толерантности  в  ВУЗе, 
обязательно должна строиться на комплексной основе, затрагивая всех субъектов образовательного 
процесса и все компоненты образовательной среды. 

 
175 
Конкретные  цели  и  задачи  подобной  работы  удобнее,  на  наш  взгляд,  рассмотреть,  исходя  из 
трех направлений: просветительского, диагностического и коррекционно-развивающего. 
Просвещение: 
•  предоставление  информации  о  толерантности  и  интолерантности;  формах  их  проявления  в 
межэтническом взаимодействии; 
•  формирование  представлений  о  возникновении  и  закреплении  в  общественном  сознании 
различных форм этнических стереотипов и дискриминации по признаку расы и этничности; 
•  обучение  навыкам  распознавания  проявлений  этнических  стереотипов,  этноцентризма  и 
дискриминации по признаку этничности и расы в различных сферах общественной жизни 
•  формирование  более  адекватных  представлений  о  различных  культурах  и  психологических 
особенностях их представителей. 
Диагностика: 
• осознание участниками образовательного процесса собственных этнических стереотипов и их 
влияния на различные сферы жизни 
•  определение  общего  уровня  толерантности  отдельных  групп  участников  образовательного 
процесса. 
Коррекция, психологическая помощь и развитие: 
•  разрядка  негативных  чувств,  связанных  с  опытом  переживания  дискриминации  по  признаку 
этничности и расы 
• формирование позитивной этнической идентичности 
• осознание собственной роли в трансляции и закреплении этнических стереотипов и различных 
форм дискриминации по признаку этничности и расы. 
Эти  цели  и  задачи  могут  реализоваться  в  различных  организационных  формах:  от  включения 
информации,  демонстрирующей  значимость  толерантности  в  современном  обществе  в  программу 
общеобразовательных  учебных  курсов,  до  проведения  специальных  тренинговых  занятий.  [3,С.18-
26]. 
Огромные  возможности  представляет  здесь,  в  частности,  курс  этнической  психологии, 
читаемый  студентам,  обучающимся  по  специальности  «Психология».  В  ходе  лекционных  и 
практических  занятий,  выполняя  задания  для  самостоятельной  работы,  студенты  знакомятся  с 
основными психологическими механизмами формирования этнических стереотипов, трансформаций 
этнической  идентичности,  лежащих  в  основе  возникновения  межэтнической  нетерпимости  и 
напряженности. 
В настоящее время практическая психология накопила значительный арсенал психотехнических 
методик,  приемов  и  упражнений,  направленных  на  формирование  этнической  толерантности, 
которые можно использовать и в ходе практических занятий  по учебным дисциплинам, и в рамках 
проведения отдельных тренинговых программ.  
В качестве примера здесь можно кратко описать программу тренинга «Парадоксы этничности», 
апробированную автором статьи полностью и в своих отдельных элементах при работе со студентами 
психологических специальностей. 
Приставление  программы  мы  исходили  из  данных  современных  исследований,  говорящих  о 
наличии  прямой  и  положительной  связи  между  позитивной  этнической  идентичностью  и 
межэтнической  толерантностью.  Поэтому  предлагаемый  тренинг  направлен  как  на  осознание 
участниками  собственных  этнических  гетеростереотипов,  так  и  формирование  более  позитивного 
отношения и более полного принятия собственной этничности. 
Цели тренинга: 
1.Информационно-просветительская. Познакомить участников с механизмами возникновения и 
воспроизводства различных форм дискриминации и этнических стереотипов в обыденном сознании и 
повседневной практике. 
2.Обучающая.  Обучение  навыкам  выявления  и  осознанного  анализа  проявлений  расовой  и 
этнической дискриминации как формы нарушения прав человека в различных областях социальной 
жизни; обучение навыкам эффективной межэтнической коммуникации. 
3.Терапевтическая. Проработка личных эмоциональных трудностей участников, накопленных в 
сфере межэтнического взаимодействия. 
В качестве теоретической основы курса выступает гуманистический подход в психологическом 
консультировании,  а  основу  методологии  и  методов организации  и  проведения  занятий  составляет 
переоценочное консультирование Х.Джекинса.  

 
176 
В тренинге используются следующие формы работы: абота всей группой. Работа всей группой 
используется  в  трех  различных  ситуациях:  информирование  участников,  дискуссия,  подведение 
итогов работы («круг») после выполнения отдельных заданий или в конце дня, по завершении всего 
тренинга. 
Работа в малых группах. Используются следующие варианты работы: ролевая игра, творческие 
задания, группы поддержки. 
Работа в парах, в ходе которой каждый участник по очереди отвечает на вопрос, предложенный 
ведущим тренинга. 
Индивидуальная работа может проходить в виде учебно-терапевтической демонстрации или в 
виде внутренней работы участников.  
Ожидаемые результаты участия в тренинге: 
•  формирование  представлений  об  этнических  стереотипах,  расовой  и  этнической 
дискриминации,  а  также  механизмах  их  возникновения  и  закрепления  в  сознании  и  общественной 
практике; 
• осознание роли этнической толерантности в поддержании как социальной стабильности, так и 
целостности личностной идентичности; 
•  развитие  навыков  эффективного  взаимодействия  с  представителями  других  этнокультурных 
общностей; 
• повышение сензитивности к проявлениям этнической и расовой дискриминации в различных 
сферах общественной жизни; 
• сознание и принятие собственных этнокультурно обусловленных психологических качеств; 
• формирование более позитивной этнической идентичности; 
•  сплочение  группы,  улучшение  межличностных  отношений  участников,  повышение 
взаимопонимания и терпимости; 
• развитие творческого потенциала участников группы. 
В  заключение  данной  статьи  считаем  необходимым  отметить,  что,  вне  зависимости  от 
используемых обучающих и психологических технологий главный инструмент воздействия, который 
используется  психологом  и  педагогом  -  это  его  собственная  личность.  Поэтому  совершенно 
необходимый компонент формирования этнической толерантности в ВУЗе является отражение черт 
толерантной личности в поведении всех участников образовательного процесса. 
 

жүктеу/скачать 2,28 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: