335
Сифатдош шаклининг сўз луғавий маъносига таъсири нутқий ҳодиса
бўлиб, исталган феъл нутқ таркибида киргандагина сифатдошлик
хусусиятини намоён қилади. Шаклнинг луғавий маънога таъсири лексема
семасига таъсир қилиш деган гап эмас. Масалан,
ўқиган бола
бирикмасидаги “ўқимоқ” сўзи маъносида орттирилган “белги” оттенкаси
ўқи
лексемасининг лисоний моҳиятини ўзгартирмайди.
Луғавий маънога таъсир ўзгаловчи категориясининг
барча шаклида
бирдек эмас. Равишдош ўзгаланиш жараёнида феълнинг луғавий
маъносини кучли ўзгартирмай, унга, асосан, тобеловчи синтактик вазифа
юкласа, сифатдош феълдаги динамик белгини барқарорлаштириб, унинг
луғавий маъносини қисман бўлса-да, ўзгартиради. Шунинг учун айрим
назариётчи сифатдошни алоҳида сўз туркуми сифатида қарайди.
1
Ўзбек тилшунослигида сифатдош шакли сифатида қуйидаги
ажратилади:
-ган
-(а)р
-(у)вчи
-миш
-ажак
-аси(гуси
).
Таҳлилни ҳар бир шаклнинг луғавий маъно ва синтактик имкониятга
таъсири мисолида олиб борамиз.
Достарыңызбен бөлісу: