«Азған елдің молдасы. Үлкен болар салдесі. Аса бауыр кылмақыз, Онын рас емес алласы». Ыбырай Алтынсарин

ры. Оның ең атақтысы Ахмет Яссаун. Қожалардың ха- 
лык, арасында ерекше праволы екенін, соиы пайдала- 
нып, еңбекші бұқараны езіп келгендігін айта ксліп, Шо- 
қан: «Жоғарыда айтқанымыздай, қожаларға иемесе 
сейттерге өлім жазасы мен қинау жазасы кандай бол- 
ған күнде де қолданылмайды және олар алым-еалык- 
тан да босатылған, ал енді Шығыста мұндай жазадан 
тегі уәзірдің өзі де құтыла алмайды»1,— дейді.
Әсіресе Қазақстанның оңтүстік жағында қожалар 
пайғамбардың ұрпағы деп саналып, ерекше қошеметке 
ие болған. Олардың көбі өте бай болғандықтан, тек діни 
істермен ғана шұғылданбай, ел басқаруға да үнемі ара- 
ласып отырған.
Ислам дініне фанатизм негізінде сеніп кеткен қара- 
пайым хальщтың адасқандығы соншама, тіпті олар атақ- 
ты әулеттен шыққан қожалардың бәріне тәңірінің өзі 
рух беріп, киелі қасиет дарытқан деп санаған. «Бұл се- 
німнің күшті болғандығы сондай, тіпті сол қожалардың 
күнәлі қыльгқтарының өзін діндарлықтық салдары деп 
түсініп, олардың маскүнемдігі мен зинақорлығын ақтап 
отырған. Осындай беделіне сүйенген жас қожалар кө- 
шелерде көрінген... әйелдердің бетінен перделерін ашып, 
сығалап қарап, босқа ләйліп жүреді, ал олардың бұл 
бұзақылығына тыйым салуға ешкімнің де батылы бар- 
майды... Католиктер папаны қандай қасиеттесе, бұлар 
да қожаларды сондай ардақтап, күнәсіз деп қаснеттей- 
ді»2,— дей отырып, Шоқан мұсылман дінінің де, хрис­
тиан дінгнің де түпкі негізі бір екенін ашып көрсетеді.
Шоқанның дінге қарсы көзқарасының биік шыңы — 
діннің қоғам өміріндегі кертартпа ролін әшкерелеуі. 
«Халықтардың әлеуметтік дамуына әсіре клерикалдық 
бағыт зиянды эсер етті» дей келіп, діннің бәрі де тарихи 
прогреске кесел келтіретінін Шоқан айқын түсінді. Әсі- 
ресе ислам дінінің кертартпа ролін көптеген фактілерге 
сүйене отырып, ол өте жүйелі дәлелдеді.
Орта Азия халықтарының тұрмысы мен тарихын 
зерттеу арқылы осы халықтардың азып-тозып артта 
қалуына, мәдеииетінің төмендеуіне тигізген ислам діні- 
нің 'зиянды әрекеттерін күйінішпен әшкерелейді. Өзінің 
көпке мәлім «Жоңғар очерктері» деген еңбегінде: «Маве- 
ренахрде,— деп жазды Уәлиханов,— ертедегі Шығыс-

жүктеу/скачать 4,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: