2. Мәдениет ұғымы және оның мәні

52 
халықтардың дамуы әрбір буыны алдыңғы және келесі 
бөлімнен байланысып тізбек құратынын айтқан. Ол грек 
мәдениеті мысырлықтарға сүйенеді, римдік мәдениеттің 
дамуына қозғау салған. Оның пікірінше адамзат Азияда пайда 
болған, көне тілдер, жазба өнері де дамыған ( сурет 1). ХVІІІ 
ғасырда мәдениеттің сан алуандығымен, біртұтастығын 
тарихи тұрғыдан ұғыну пайда болды. 
Әлемдік мәдениеттің 
тарихы адамзат қоғамының пайда болуынан бастап 
қазіргі кезеңге дейінгі тарихы ретінде қарастырылады. 
Оның зерттеу әдістерінің бірі, негізгі мақсаты -
мәдениеттерді типіне қарай классификациялау және 
нақты мәдени-тарихи процесстегі орнын белгілеу болып 
есептелетін мәдениеттің тарихи типологиясы болып 
табылады.
Типология – мәдениет дамуын ой елегінен өткізу 
және оны зерттеу тәсілі. Тарихи-мәдени қозғалысты 
мәдениеттану ғылымы тарихтан басқаша қисынмен 
зерттейді. Мәдениеттік бір сызықпен дамитындығын және 
әлемдік тарихтың бүтіндігі идеясы ағылшын протестанттары 
мен француз ағартушыларының көзқарастарынан байқауға 
болады.
Әлемдік мәдениеттің дамуына ықпал етуші «культ» 
идеясын 
рационалистік 
концепция 
өкілдері 
мән 
берді.(Ф.Шлегель, И.Фихте, Ф.Шиллер). Марксистер рухани 
және жаратылыстықтың өзара байланысына, тарихтың 
универсалдылығына түсінік берді.
Гегель тарих үш сатыдан: шығыстық (азиялық), грек-
римдік және германдық (европалық) тұрады. К.Маркс тарих 
үш сатыда: капиталистікке дейін, капиталистік және 
капиталистіктен кейін деп бөлген. Бірақ бұл үш сатылық даму
азиялық өндіріс тәсіліне тән болмады.
Марксистік 
концепция 
лениндік, 
сталиндік 
интерпретацияда тарихтың дамуы қоғамдық-экономикалық 
формациялардың ауысуымен түсіндіруі ХІХғ ортасында
жаңа танымдық концепцияларға сәйкес келмеді. Жаңа 
өркениеттердің, мәдениеттердің ашылуы, ірі масштабтағы 

53 
этнографиялық, археологиялық зерттеулер тарихта оқшау 
мәдени типтердің өмір сүретіндігін дәлелдеп, адамзат 
тарихының бір сызықпен даму идеясын дағдарысқа 
ұшыратты.
Тарихи-мәдени процесті жаңа, ұлттық мәдениеттердің 
қайталанбас даралығы тұрғысынан зерттеген өркениеттік 
тәсіл пайда болды.
Тарихи – мәдени типологияны қалыптастыру принциптері,
адамзат тарихы енді кеңістік ретінде қарастырылып, ол 
аймақтық-мәдени организмдермен
Сурет 1 
немесе локальді өркениеттермен толтырылған кеңістік 
түрінде түсіндіріле бастады. «Типология» термині грек 
тілінен «пошым, пішім, үлгі» мағынасын береді.
2. Мәдени типтер жайындағы басты мәдениеттанулық 
қағидалар. Н.Данилевский «Ресей және Европа»/1869/ 
еңбегінде мәдениеттердің туу, өркендеу, құлдырау және 
жойылу стадияларынан өтетінін, локальді «мәдени-тарихи 
типтер» концепциясын негіздеп, тарихи процестің сызықпен 
даму идеясын жоққа шығарды. Ол жалпы адамзаттық 
өркениет жоқ, тек мәдениеттің түрлі типтері бар деді. Ол 10 
тұйықталған мәдени-тарихи типті қарастырды: мысырлық, 
Слайд №2
Мәдени -тарихи дамудың
көпбейнелілігі
Ф.Бэкон, Ф.Вольтер,
И.Гердер, Г.Гегель
Метафизикалық және
Рационалистік концепция
Ақыл-ой мәдени-тарихи
процесті алға дамытады
Ф.Шлегель, И.Фихте
Ф.Шиллер
“Ұлы тұлғалар”
культі идеясы
Марксизм:
Қоғамдық-
экономикалық
формацияның орын
алмастыруы идеясы
мәдени-тарихи
процесті дамытады.

54 
қытайлық, ассирия-вавилония-финикиялық, халдейлік немесе 
көне семиттік, үнділік, еврейлік, гректік, жаңа семиттік 
немесе арабтық, римдік, роман-германдық немесе европалық 
(сурет 2). Н.Данилевский мәдениеттер 

жүктеу/скачать 2,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: