Жауапты редакторлар: ҚР ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы, профессор Р. Сыздық
жүктеу/скачать 3,26 Mb. Pdf көрінісі
|
zhubaeva o khkh gasyr basyndagy kazak tili zhonindegi zertte
| Басқарма: бұл мақаладағы «іреболотсійе» «коменізім»,
«ентернатсыйанал»-ды осы күйінде қолдану керек деген пі- кірге басқарма қосылады. ҚАРАҚАЛПАҚ ТІЛІ ЖАЙЫНДА Қарақалпақ кішкене ұлт. Оның тариқы əлі баспа сөз жү- зінде мəлім болған жоқ, мұны анық бір ұлт емес деп жүр- гендер де бар. Оның бұрыннан сақталып келген өз алдына тілі, жыры, күйі ұлт екендігіне ашық дəлел. Бірақ солары жақсы жолға қойылмай жатыр. Ерікті обылыс түзілгенге дейін қарақалпақтың тілі, күйі жоғала жаздаған еді. Ұлт айырмасы қарақалпақты ерікті облысқа ие қылса, тілі, күйінің жоғалмауынада себеп болып отыр. Қарақалпақ облысы деген соң, ол кім, қандай ұлт, тілі күйі қалай екен? Деген ойға əр кім қалады. Қарақалпақ өте артта қалып келгендіктен бұл жағы көзге көріне алмай жатқаны ырас. Бірақ бұл кемшілікті жоюға аздап болсада əрекет бар. Көп адамдар бұған асығыстық қылады. Өз алдына тілі, күйі жоқ; баспа сөзді қазақша иə өзбекше шығару керек, дейді. 25 інші жылдың декебірінің 10 ында 4190 нөмірлі «Еңбек- ші қазақ» та қарақалпақ тілі тұуралы мақала жазылды. Қол қойған «Қарақалпақ теңдік» газетінің басқармасы. Бірақ оны басқарма жазбай Сəрсенбі ұлы деген жолдасымыз жа- зып басқарманың қолын қойған. Бұл мақалада қарақалпақ елінің ана тілі, қазақ тілі болуға дұрыс деп көрсетеді. Бұл пікір қата. Қазақ тілінің түзілісі қарақалпақтың тіліне, күйіне тұрмы- сы шартына келіспейді. Қарақалпақ өз алдына ұлт болмай қазақ болса, өз тілінен қашпас еді. Мұны анықтаймын деген кісі қарақалықтың ара- сына баруы керек, келгеніне 8 ай толмай, қарақалпақтың қалың елін араламай, түрлі ұлттан құралған облыстық қалада тұра салып, «қаралықтан айырмасы жоқ» деуге Сəрсенбі ұлы қалай батырлық қылады? Мектептерде қазақ тілін оқытуға қарсы болып, қарақал- пақтың ана тілін қолдануды тілеушілердің барлығын көрсе- теді. Мұның не жаттығы бар? Əр ұлттың өз тұрмысынан тұуған тілдің өзінің сауапты болуына, мəденилесуіне қолайлы екенін ойлау керек емес пе? Қарақалпақтың қарсы болуының себебін сұрасақ Сəр- сенбі ұлының өзі де сонан қашық кете алмас еді. Соның үшін қарсы болады деу ұят. Қарақалпақтар жоғала жаздаған 380 381 əдебиетін жинаумен қалқын аса сауатты қылуға жол ізденіп жатыр. Қарақалпақтың тілін түзеуші тілі мен таныс емес, дейді. Кəзіргі қазақтың тіл маманы Ақымет Байтұрсын ұлын да баста тіл мен таныстығы аз дегендер болған шығар бір тілді жаңа түзеуші бастапқы кезде тіл мен таныстығы аздай көрінетұн оны таныстығы жоқ деп тоқтату, күлу үлкен зиан. Тəжірибе жасала барып жол алып кетпек. Сондықтан əр бір тіл түзеуге жаңа кіріскен адамды қорламай көмек беру керек. Қарақалпақтардың газетін шұбар тілмен жазуға зорлаға- нын айтады, шұбар ала қарақалпақтар арасында ауыр сөз. Жолдасымыздың шұбар ат бергені қарақалпақтарды таң қалдырды. Шұбар қатысты дегені шығар. Жалпы түрік ті- лінде қатыссыз тіл жоқ қатыссыз деген қазақ тілінде де толып жатыр. «уада», «кітап», «қалам» деген арабтың сөз- дерін тастай алмай отыр ғой, тазадан тіл табу оңай емес. Шұбар деп қашсақ шұбарлығы арта барып тіл жоғалып кет- пек. Қарақалпақтың тілін шұбар деп газет шығармасақ не болмақшы? өзінің тілі қолданылмаса жазылған нəрселердің пайдасыздығы анық. Сондықтан шұбар тіл мен жазуға зорлайды, дегеннің қа- тесін аңдап қайтып алуға тиісті. Қара қалпақтың кəзіргі тілі ел əдебиетін сақтап, артынан із қалдыра алмайды,- дегендей қылады. Мұндай сөздер – Езілген қарақалпақтың көкірегіне дерт болмақшы. Бұл сөз біріншіден көзсіздік болса, екіншіден қорлау болып танылуы мүмкін. Менің – Сəрсенбі ұлына беретұн кеңесім: Қарақалпақтың тілін із қалдырмайды дегенше, кішкене қазақ тілінің та- рықына жақсылап қарау керек еді. Сəрсенбі ұлының мақа- ласын анық тексергенде қарақалпақтың тілі қазақтан бас- қа болғанына өкпелегендік көрінеді. Кемшілікті айтып қайғырып жазды деуге болмайды. Неге десең мақаласын өсек пен бітіреді. Қалыққада негіз берерлік емес. Үйткені бір бұтақтан бір бұтаққа қонады егерде талқыға салу- ды қаласа, екінші бір жол алмаса болмайды. Талқы үшін қарақалпақтың ана тілі, жыр, нақылынан азырақ жазылса, оның кім екені, кімге жақындығы өзінен өзі білінеді. Бұл тұуралы білім кеңес ордасының жауабына қанағаттандық. Ол қарақалпақтың тілінің тексерілмегенін ашық айтқан із қалдырама жоқ па? Айтпаған. Сəрсенбі ұлы тексерген болса із қалдыра алмастығын толық ыспаттауы керек еді. Əуез ұлы Қасым жүктеу/скачать 3,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|