Ғ(қ), г (к), д (т), б (п) болып егіздеседі. Мысалы: тап-
сыр – табыстыр, малда, атта, көк – көгер, қазақ – қазағы.
б) Қазақ сөздерінің аяғы (жалғыз з болмаса) ұяң
дыбыстарға бітпейді. «ж» мен бітетін сөздерде алты-жетіден
артық емес, оның өзі де қазақтың байырғы сөздері емес,
шеттен кіргендер; мысалы: баж, таж, ылаж, мұқтаж, ке-
лемеж.
ш) Қазақ сөзінің g, η, j, v, r …-лар жазылмайды. Соңғы
үшеуі (j, v, r) санама сөздердің басында ғана жазылады (мы-
салы: иə, уақыт, уəде, рабай, Рамазан…)
ж) Қазақ сөздеріндегі дауысты дыбыстар басынан аяғына
дейін не бір ыңғай жуан, не бір ыңғай жіңішке болып келеді.
Мұны үндестік заңы (сингармонизм) деп атайды (мысал,
жіңішкелеу, жуантық).
Бұл заңға көнбейтін шеттен араптан, парсыдан, жауры-
падан, орыстан кірген сөздер. Ондай көнбейтін сөздерді
естілуінше жазу керек.
Үндестік заңына көнбейтін сөздер мыналар сықылды:
кітапба, қызмет, рақмет, қаныбет, тауқымет, қасірет,
қасірет, қауесет, қатер, қайраткер, жұмыскер, өнерпаз,
əсемпаз, білімпаз, жемқор, ауесқой, сөзқуар, белуар, жел-
бау, қаукес, өсімтал, қатігез, қалпеті мен, селсоқ, енжар,
есерсоқ, керенау, көкпар, қозек теқнек, кəмсамол, кəмисар,
540
541
кəпитал, əгрəном, депутат, кермен, парламент, редактір,
пейанер, ыраксие, пелетон, кəтор, маптабіла.
Бұл сөздерді көшіріп алысты.
Осы мен екінші сабақ бітті.
Үшінші сабақ (бір жарым сағат)
д) g, k дыбыстары дəйім жіңішке айтылады. Сондықтан
олардан кейін дəйім жіңішке дауыстылар ( е, і, ү, ө, ə) жазы-
лады.
Достарыңызбен бөлісу: |
