Актуальные проблемы образования и науки в XXI веке

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
       Все более очевидным становится тот факт, что образование в  XXI веке 
меняет  свой  вектор,  обеспечивая  переход  от  «многознания»  к  качествам 
личности  (компетенциям).  В  детях  необходимо  воспитывать  готовность  к 
быстро меняющимся условиям жизни, формировать умение добывать нужную 
информацию    и  всесторонне    анализировать    её  перед    использованием, 
реализовывать  личностный  потенциал,  самостоятельно  проектировать 
собственное образование. 
 
Современное  обучение  –  это  социальный  процесс.  Само  содержание  
современного  урока,  если  оно  продумано  на  каждом  этапе,  если  удачно 
подобраны стратегии обучения, которые «учат  ученика учиться», реализует 
воспитательные,  образовательные  и  развивающиеся  цели,  формирует 
ответственность  школьника за собственное обучение. 
На практике я осознала необходимость такого построения урока, при котором 
и  ученики,    и  учитель  смогли  бы  убедиться  в  том,  что  достигли  цели 
обучения. И каждый ребенок  самостоятельно определяет, какие новые знания 
он получил, чему научился, какие вопросы и проблемы остались нерешенными, 
в  каком  направлении  надо  двигаться  дальше.  К  осознанию  этого  ведет 
важнейшая стадия урока - стадия рефлексии. 
 
Рефлексия  –  размышление,  осознание,  осмысление.  По  своей  сути 
рефлексия    представляет  собой  обращенность    познания  человека    на  самого 
себя,  на  свой  внутренний  мир,  свое  психическое  состояние.  Именно  во  время 
рефлексии  мы  можем  сомневаться,  делать  выводы,  Осознавать  новое. 
Рефлексия  позволяет  развивать  у  учащихся  критическое  мышление, 
осознанное    отношение  к  собственной  деятельности,  а  также  формирует  
самоуправление деятельностью. 
 
Практикующие  учителя  знают,  что  рефлексию  на  уроках  можно 
осуществлять при помощи различных приёмов:  
-устная рефлексия (имеет своей целью обнародование собственной позиции, ее 
соотнесение с мнениями других людей). Часто учащиеся говорят о том, что 
выражение  своих  мыслей  в  форме  повествования,  диалога  или  вопросов 
помогает прояснить некоторые значимые проблемы. Среди всего разнообразия 
приемов  устной  рефлексии  учениками  активно  поддерживаются:  диалог, 
перекрестная дискуссия или дискуссия «Совместный поиск». 
 
В процессе проведения перекрестной дискуссии зачастую формируем из 
участников  две  группы.  Первая  группа  образует  «внутренний»  круг. 
Участники  этой  группы  свободно  высказываются  по  обсуждаемой  проблеме. 
Участники  второй  группы  («внешний  круг»)  фиксирует  высказывания 
участников  внутреннего  круга,  готовя  свои  комментарии  и  вопросы. 
Комментарии  могут  касаться  сути  обсуждаемого  вопроса,  процесса 
обсуждения во внутреннем круге, закономерностей в высказываемых позициях, 
возможных  причин  подобных  высказываний.  Участники    внутреннего  круга 
должны  четко  и  кратко  высказать  свое  мнение,  связывая  его  с  предыдущими 

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
высказываниями.  Например,  по  роману  Ф.М.  Достоевского  «Преступление  и 
наказание»  одна  группа  «защищает»  Раскольникова,  а  вторая  группа 
напротив-осуждает  поступок  героя.  Учитель  осуществляет  координацию 
работы, не вмешиваясь в содержание высказываний, направляя диалог в рамки 
обсуждаемой  проблемы,  фиксируя  различные  точки  зрения.  После  окончания 
работы  внутреннего  круга  учитель  предлагает  группе,  образующей  внешний 
круг, принять участие в обсуждении.  Участники внешнего круга работают в 
соответствии с правилами, описанного выше. В конце работы прошу учеников 
сформулировать  выводы  в  устной  или  письменной  форме,  после  чего 
озвучиваю свои замечания и комментарии. 
 
На уроках русского языка применяю прием незаконченного предложения; 
«Хочу спросить…», «Я не знал…», «Теперь я знаю…» или оценки приращения 
знаний  и  достижения  целей  высказывания,  например,  рефлексия  достижения 
цели  (цель  записывается  на  доске  и  в  конце  урока  проводится  обсуждение  ее 
достижения);  рефлексия    изучения  нового  материала,  знания  до  и  после 
изучения  темы.  Однако,  большинство  ученых-психологов  и  педагогов,  в  том 
числе  Ф. Кортахен, отмечают, что наиболее важной для развития личности 
является  письменная  рефлексия.  Можно  выделить  несколько  наиболее 
известных форм письменной рефлексии: 
Эссе - как произведение небольшого объема, раскрывающее конкретную тему и 
имеющее  подчеркнуто  субъективную  трактовку,  свободную  композицию, 
ориентацию  на  разговорную  речь,  склонность  к  парадоксам.  Написание  эссе 
призвано  обратить  ученика  к  своему  опыту  во  всех  его  противоречиях  по 
определенному вопросу.  
«Бортовой журнал» - форма фиксации информации с помощью ключевых слов, 
графических  моделей,  кратких  предложений  и  умозаключений,  вопросов. 
Различные  виды  дневников:  обычный,  дневник  -  художественный  альбом, 
двухчастный  дневник  (в  одной  графе  -  наблюдаем  факты,  цитаты  из 
высказываний,  в  другой  -  комментарии)  и  другие.  В  отличие  от  эссе  и 
«бортового  журнала»,  дневник  ведется  в  течениe  длительного  промежутка 
времени  и  позволяет  учащимся  осуществить  более  вдумчивую  рефлексию, 
отслеживая как непосредственный процесс, так и сравнивая свои действия во 
времени («отложенная» рефлексия). 
 
Письменное  интервью  -  вариант    групповой  письменной  рефлексии  в 
форме  вопросов  и  ответов  участников  группы.  Данный  способ  позволяет  в 
достаточно короткий промежуток времени провести письменную рефлексию 
с целью взаимообмена мнениями. 
 
Стихотворные формы (например, синквейн - пятистишье) - это способ 
творческой рефлексии, который позволяет в художественной форме оценить 
изученное понятие, процесс или явление. 
 
Один  из  любимых  методов  рефлексии  -  метод  «Светофор»,  который 
также  направлен  на  развитие  навыка  самоуправление.  Этот  простой  прием 

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
позволяет  учащимся  измерить  уровень  достижения  того,  что  от  них 
требовалось к концу урока. И используется как способ выражения уверенности 
в  ответе    на  вопрос,  заданный  на  уроке,  что  позволяет  мгновенно  оценить, 
насколько  хорошо  класс  овладел  темой  или  разбираемым  вопросом.  У  каждого 
ученика  набор  из  трех  карточек  -    с  красным,  желтым  и  зеленым  кругом. 
Учащиеся самостоятельно выбирают карточку, которую следует показать: 
- зеленую, если они полностью уверенны в том, что достигли цели, или точно 
знают правильный ответ; 
- желтую, если они чувствуют, что частично добились успеха в достижении 
цели, или знают только часть правильного ответа, а также не гарантируют 
его точности; 
- красную, если они считают, что мало продвинулись к цели, или не достигли 
её,  а  также  когда  понимают,  что  не  знают  правильного  ответа  на 
поставленный вопрос. 
 
Данные  методы  и  приемы  направлены  на  развитие  критического 
мышления.  Именно  стадия  рефлексии  на  уроке  способствует  тому,  что 
ребенок безбоязненно выражает свои мысли, идеи. 
 
На  стадии  рефлексии,  прежде  всего,  важен  не  сам  результат,  а  его 
процесс,  который  направлен  на  развитие  мышления  учащегося.  И  пусть 
рефлексия у каждого происходит  с «различной скоростью», необходимо дать 
понять каждому ребенку, что его мнение интересует всех. 
 
При  проведении  рефлексии  важно  задействовать  не  только  ум  ребенка, 
но  и  его  эмоции,  чувства.  Ведь  эмоционально  окрашенный  ответ  говорит  о 
заинтересованности  в  изучении  темы,  сигнализирует  о «радости познания». 
Главное  помнить  о  том,  что  на  стадии  рефлексии  учитель  не  имеет  права 
навязывать  своего  мнения.  В  противном  случае  это  приведет  к  тому,  что 
дети  побояться  высказываться  самостоятельно,  перестанут  быть 
искренними, а будут действовать только в угоду учителю. 
 
САБАҚТА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМ БЕЛСЕНДІЛІГІН АРТТЫРУ -
ШЫҒАРМАШЫЛЫҚҚА БАУЛУДЫҢ НЕГІЗГІ ЖОЛДАРЫ 
 
Алтынай Оспановна БЕЙСЕНБАЕВА 
№8 орта мектеп, 
қ
азақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі,  
Астана қаласы, Қазақстан Республикасы 
 
Түйін 
Бұл  мақалада  оқушылардың    білім  қорын  молайтуға,  белсенділігін  арттыруға 
арналған  әр  түрлі  тапсырмалар  берілген.  Танымдық    көзқарастарын 
қ
алыптастыруға қатысты пікірлер мен тиімді әдістер ұсынылған. 
 

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
Аннотация 
 
В  данной  статье  даны  разнообразные  виды  заданий  для  позновательный 
деятельности учащихся. Предложены разнообразные методы и формы работ. 
 
 
Мақсаты: Қазақ тілі мен әдебиет сабағында әр түрлі тапсырмалар арқылы 
оқушылардың шығармашылық қабілетін арттыру 
Міндеті:   
-
 
Жаңа технологияны қолдану арқылы қазақ тілі мен әдебиетінен сапалық білім 
беру,  шығармашылық қабілеттерін арттыру. 
-
 
Оқушының тапсырмаға деген іскерлік қабілетін ұштау. 
-
 
Оқушының шығармашылықпен жұмыс жасауына мүмкіндік туғызу, бағыт 
беру. 
-
 
Оқушыны дербес ойлауға және алған ақпараттарын өмірде қолдануға үйрету. 
-
 
Оқушының өз пікірін тұрақтандыруға, насихаттануына, салыстыруына, 
бағалануына, пікір білдіруге, бейімдеуге көмектесу. 
Зерттеудің обьектісі (нысанасы): 
Жалпы білім беретін мектеп ұстаздары мен оқушылардың бірлесіп жасаған 
жұмыстары. 
Зерттеу пәні: 
Қ
азақ тілі мен әдебиет сабағында әр түрлі тапсырмалар арқылы таным 
белсенділігін арттыру. 
Зерттеушінің басшылыққа алатын тұжырымдамасы:  
 
Ғ
алымдардың  ой  тұжырымдамасы  мен  әдебиет  беттеріне  талдау 
танымдық  іс-әрекет  ұғымы  мен  танымдық  белсенділікті  қалыптасыру 
проблемасына  педагогтар,  психологтар,  әдіскерлердің    көптеген  еңбектері 
арналғандығын көрсетеді. 
 
Ы.Алтынсарин:  «Балалармен:қысқа,  ашуланбай,  байсалды  сөйлесу,  әрбір 
пәнді  бар  пейілмен  қарапайым  тілмен  түсіндіру  керек,  мұғалім  жан-жақты, 
білімді, өз ісінің шебері болуы қажет»,-дейді. 
 
Ал,  С.Смайыловтың  пікірінше,  танымдық  іс-әрекет  ынтаның  пайда 
болуымен  тығыз  байланысты.  Ынталылық  белгісінің  сипаты  мыналар:  оқу 
ісіне  белсене  кірісуі,  материалдарды  қызыға  қабылдауы,  зейінін  сол  объектісі 
шоғырландыруы,  оқу  үрдісінде  сұрақтар  қоюы.  Демек,  танымдық  ынтасы 
оқушының түрлі құбылысты қамтып білуіне көмектесетін, оны тақырыпты 
түсінуіне  қозғаушы  себеп  қана  емес,  шығармашылық  ойлау  жүйесіне 
дамытушы бола алады. 
 
Таным  –  объективтік  шындықты  адамның  ойынша  бейнелейтін  және 
қ
айта жаңартатын, қоғамдық іс-әрекет барысы. 
 
Танымдық  әрекет  –  шәкірттің  білімге  деген  өте  белсенді  ақыл-ой 
ә
рекеті.  Ол  танымдық  қажеттіліктен,  мақсаттан,  таным  қисындарынан 
және  әрекетті  орындаудың  тәсіл-амалдарынан  тұрады.  Танымдық  әрекеттің 

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
негізінде  оқушылардың  танымдық  белсенділігі  қалыптасады.  Мысалы: 
мұғалімнің баяндап тұрған жаңа материалын түсіну үшін оқушының оны зейін 
қ
ойып  тыңдауы,  алған  білімін  кеңейту  үшін  өздігінен  кітап  оқып,  бақылау, 
тәжірибе жасау сияқты жұмыстар жасауы қажет. 
 
Т.Сабыров  оқыту  процесінде  оқушының  белсенділігі,  негізінен,  екі  түрлі 
сипатта болатындығын айтады. Олар: сыртқы және ішкі белсенділік. 
 
Сыртқы  белсенділік  дегеніміз  –  оқушы  әрекетінің  сыртқы  көріністері 
(белсенді қимыл-қозғалыстары, практикалық әрекеттер, мұғалімге зейін қойып 
қ
арауы т.б). Бірақ осы кезде ол басқа нәрсені ойлап отыруы да мүмкін. 
 
Оқушының  ішкі  белсенділігіне  оның  белсенді  түрде  ойлау  әрекеті 
жатады. Белсенділік жеке басқа тән, маңызды бір қасиет болып саналады. Бұл 
қ
асиетсіз адамның қандай болсын жұмысы нәтижелі болуы мүмкін емес.  
 
Оқушының оқу-танымдық мотивтерін тудыруға, ішкі сезімдеріне қозғау 
салуға мынадай тәсілдер тиімді: 
-
 
оқуға жағымды психологиялық жағдай туғызу; 
-
 
жаңа материалды түсінуде,  әр түрлі мәліметтерді, тебіренттетіндей 
фактілер келтіріп, оқушыны қызықтыру, белсенділігін арттыратындай 
етіп ұсыну; 
-
 
ө
мірден алынған қызықты жағдайларды, қазіргі ғылым мен техникадағы 
жаңа табыстарды сабақ мазмұнымен байланыстыру; 
-
 
мұғалім мен бала арасында қатынас. 
Зерттеудің ғылыми болжамы: 
 
Жаңа  ғасырға  аяқ  басқанда  ана  тіліміз  бен  төл  әдебиетімізді  одан  әрі 
дамыту  –  қазақ  тілі  мен  әдебиеті  пәні  мұғалімдерінің  парызы  болып  қала 
береді.  Мұндай  қадірлі  іс  бағымызға  бұйырған  екен,  оны  абыроймен  атқару  – 
біздің ең басты борышымыз. Өйткені, тіл – халықтың асыл мұрасы, сарқылмас 
байлығы десек, әдебиет – көркем шежіресі, тарихы. 
 
Сондықтан  тіл  мен  әдебиетті  оқытудың  мектептегі  алатын  орны 
ерекше. Әдебиет – білім берудің, түрлі тәрбие дағдыларын қалыптастырудың 
пәрменді құралы, тіл – оның тірегі. 
Осы  сабақтың оқушыларға беретін нәтижесі: 
-
 
оқушылардың қазақ тілі мен әдебиетіне деген сүйіспеншілігі арттады; 
-
 
  оқушылардың  кез-келген  жазуға  деген  жүйелілігі,  ой  жүйелілігі,  ой 
еркіндігі артады; 
-
 
Ә
р оқушы жазуға өзінің жеке даралығын сезінеді; 
-
 
Жазуда шығармашылық және жауапкершілік пайда болады; 
-
 
Жазу арқылы тұлғалық бейне қалыптасады; 
-
 
Теориялық білімін практикада ұштастырады; 
-
 
Оқушының шығармашылық белсенділігі арттады; 
-
 
Оқушы кез-келген ортада өз ойын бүкпесіз және жазуға дағдыланады; 
-
 
Оқушының ой еркіндігі артып, даралық қабілеті дамиды.  

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
Бүгінгі ұрпақ – тарихи кезеңде өмір сүріп, ұлттын, елдің, жердің болашағы 
ү
шін  үлкен  жауапкершілік  міндетін  арқалап  отырған  ұрпақ,  ғасырлар  бойы 
бабаларымыздың арманына айналған Тәуелсіздігімізге қол жеткізіп, егемендікті 
еншілеген ұрпақ.  
  Жас ұрпақтың жаңаша ойлануына, олардың біртұтас дүниетанымының 
қ
алыптасуына  әлемдік  сапа  деңгейдегі  білім,  білік  негіздерін  меңгеруіне  ықпал 
ететін  жаңаша  білім  мазмұныны құру  – жалпы  білім  беру  жүйесіндегі  өзекті 
мәселелнің  бірі.  Сондықтан  оқушылардың  шығармашылық    белсенділігін 
дамыту үшін не істеуге  болады деген сұрақ туатыны сөзсіз.  
  Демек,  оқушыларды  білім  алуда  тек  мәлімет  жиынтығын  меңгерумен 
шектемей,  терең  білімді  ізденімпаз,  барлық  іс-әрекеттерде  шығармашылық 
бағыт  ұстанатын,  сол  тұрғыдан  өз  болмысын  таныта  алатын  жеке  тұлға 
тәрбиелеу болып отыр. 
  Сабақ  беру  үрдісінда  шәкірттерді  шығармашылық  жұмысқа  баулудың 
маңызы  зор.  Жазба  жұмыстары  олардың  танымдық    белсенділіітерін  ,  ойлау 
жүйесін  арттыруға  көмектеседі.  Жазба  жұмыстарынан  әр  баланың  өзіндік 
көзқарасы,  қорытындылау,  салыстыра  білу  тәрізді  жекелік  қасиеттері 
байқалып тұруы қажет деп ойлаймын. 
  Шағын  әңгіме,  ойтолғау,  салыстырмалы  мінездеме  жазу,  кейіпкер 
портреті,  эссе  жазу  балалардың  шығармашылық  тұрғыдан  жанрда  сілтеуіне 
жағымды әсерін тигізеді. 
  Шығармашылыққа үйретудің алғашқы кезеңінде өткен тақырыпқа немесе 
белгілі  бір  тақырыпқа  үйге  5-сынып  оқушыларына  «Мақал-мәтелдердің 
тәрбиелік  мәні»  деген  тақырыпта  шығарма  жазуға  бердім.    Соның  бірі  Асет 
деген оқушы былай деп жазыпты:  « Мақал-мәтелдер ерте заманнан бері келе 
жатыр.  Адамды  жақсылыққа,  адамгершілікке,  әдептілікке  үйретеді.  Мақал-
мәтелді  жетік  білген  адамның  сөзі  шешен,  айтар  ойын  дәл  жеткізіп,  әсерлі 
қ
ылады.  Менің  әжем  үнемі  мақалдап  сөйлеп  отырады,  соның  көпшілігін  мен 
жазып аламын. Өйткені менің де сондай шебер сөйлегім келеді.» 
 
Сонымен  бірге  оқырмандар  кестесі  арқылы  оқушылардың  көркем 
ә
дебиетті оқуын, ол туралы пікірін білуге мүмкіндік туады. Атап атсақ: 
Оқыған 
кітаптың 
авторы, аты 
Бұл  кітапты 
неліктен 
алдың? 
Сүйікті 
кейіпкерің? 
Оқыған  кезде 
не сезіндің? 
Жасаған 
қ
орытындың 
Қ
.Толыбаев 
«Қазақ 
ертегілері» 
Ертегілердің 
барлық  түрі 
маған ұнайды 
Тазша  бала, 
сиқыршы, 
сұлу  қыздар, 
жігіттер 
Байлық  пен 
сұлулықты, 
қ
иялдауды 
сезіндім. 
Ертегілердің 
соңы 
жақсылықпен 
аяқталады. 
Осындай  тапсырмалар  арқылы  оқушының  өмірге,  білімге  деген  сенімі, 
көзқарасы  өзгереді  және  өз  ісіне  сын  көзбен  қарай  білуге,  өзін  салыстыруына 
мүмкіндік туғызады. 

XXI Ғ АСЫРДАҒ Ы БІЛІМ ЖӘНЕ Ғ ЫЛЫМНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ                                                                                    
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ В XXI  ВЕКЕ
 
 
 
Оқушылардың  жазба  жұмысына  бейімдеудің  бір  тәсілі  ретінде  ойдан 
сюжет құрау әдісін жатқызуға болады. Кейде әдебиет сабағын сырласу кезеңіне 
айналдыруға  болады.  Бұл  жердегі  мақсат:  шәкірт  ішіндегі  ойын  сыртқа 
шығарса,  сезімін,  ой-қиялын  ұстазбен  бөліссе,  өзіндік  жақсы  пікірлер 
қ
алыптасар еді. Ойтолғау «Хат жаздым  қалам алып», «Оңаша сыр айтамын 
ө
зіңізге», «Тек сізге арналад» т.б тақырыпта жазуға болады. 
 
Шығармашылық  жұмысты  жүйелі  жүргізіп,  жазуына,  толғанысына 
жағдай жасау, оқушыға үлкен сенім белдіру – мұғалімнің міндеті. 
 
Жұмысымды  қорытындылай  келе  бұл  зерттеу  барысында  оқушылар 
ешқандай  қатеден  қорықпай,  оны  түзейтін  жолды  іздеп  табуға,  өзін-өзі 
тексеруге  дағдыланды.  Тапсырманы  орындай  отырып,  оқушы  жұмысына  өзі 
талдау жасап, өзіне-өзі баға берді, өзіне деген сенімі артты. 
 

жүктеу/скачать 6,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: