Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының ЕҢбектері

134 
 
мемлекеттік  баспасы  ҧйымдастырылып,  3  қарашада  Қазақ  Орталық  Атқару  Комитетінің  кезекті 
мәжілісінде  ҧлттық  мемлекеттік  баспа  туралы  Ереже  қабылданды.  Сӛйтіп  ең  бірінші  рет 
республикамызда баспа ҧйымы қҧрылды. 
Баспа қызметі Халық ағарту комиссариатымен тығыз байланыста болды. Ӛйткені, Халық ағарту 
комиссариаты  мектепке дейінгі, сырттай, бірыңғай, театрлық, музыкалық, бейнелеу ӛнері мектептері 
ҥшін арнаулы оқулықтар мен әдебиеттер шығару мәселесін қолға алды.  
1920 жылдың 21 тамызында Тҥрікреспубликасы Халық ағарту комиссариаты жанынан Тҥркістан 
халықтарының  оқу-ағарту,  мәдени  һәм  ғылыми  мҧқтаждарын  ӛтеу  ҥшін  арнайы  Білім  комиссиясы 
қҧрылады.  Халел  Досмҧхамедов  алдымен  осы  комиссияның  мҥшесі  (сол  кездегі  тӛрағасы  Иса 
Тоқтыбаев  болған  –Ш.А.)  ал  1921  жылдың  қазанынан  қазақ-қырғыз  Білім  Комиссиясының 
тӛрағалығына  сайланды.  Ол  басшы  ретінде  бірден  қазақ-қырғыз  мектептері  мен    жоғарғы  оқу 
орындарына арнап бағдарламалар жасау, тҥрлі салаларда оқулық кітаптар жазу мәселесін қояды. Оның 
тҧсында  бірнеше оқулықтар білім комиссиясының қарамағына беріліп, сыннан ӛткеннен кейін баспаға 
ҧсынылды.  
20-шы жылдары мектептерге арналып оқулықтар шығарыла бастады.  1921 жылдың ӛзінде Білім 
Комиссиясы  А.  Байтҧрсыновтың  ―Әліппе‖,  ―Баяншы‖,  ―Тіл-қҧралы‖,  М.  Дулатовтың  ―Оқу  қҧралы‖, 
―Есеп қҧралы‖, Иса Тоқтыбаевтің ―Жалпы жағрафия‖, ―Тҥркістан жағырапиясы‖, Х. Досмҧхамедовтың 
―Табиғаттану‖, ―Жануарлар‖ кітаптарын Орта Азия мемлекеттік баспасына тапсырды.   
Қазақ  тілінің  тҧңғыш  әліппесін  жасап,  соңынан  із  салған  жаңашыл  ағартушы-ғалым  Ахмет 
Байтҧрсынов  елде  оқу-ағарту  ісін  дамытуға  ҥлкен  еңбек  сіңірді.  Оның  ең  алғашқы  әліппесі  ―Оқу 
қҧралы‖  деген  атпен  1912  жылы  жарық  кӛріп,  1925  жылдар  аралығына  дейін  7  рет  басылып,  оқыту 
ісінде ҧзақ пайдаланылды. 
А.  Байтҧрсынов    1914  жылдың  ӛзінде  ―Қазақ‖  газетіне  жариялаған  мақаласында    мектепке  аса 
қажетті  қҧралдардың  қатарына  кітаптарды  жатқызды.  ―...қазақ  бастауыш  мектебінде    ҥйретілетін  
білімдер  мынау  дедік:  оқу,  жазу,  дін,  ҧлт  тілі,  ҧлт  тарихы,  есеп,  шаруа-кәсіп,  жағрафия,  жаратылыс 
жайы. Осыларды ҥйретуге  керек кітаптар қазақ тілінде жоқ. Міне, қазір іздесек ақшаға  табылмайтын 
қҧралдар  осы.  Осыларды  дҥнияға  шығару  керек.  Біз  бҧларды  уақыт  жетуінше  қолға  алып  істеп 
жатырмыз.  Бірақ,  бір  жағынан,  басқа  жҧмыспен  байлаулы  болғандықтан,  бір  жағынан  ,  басы  ашық 
мәтбуғамыз болмағандықтан, тез ҥлгеріп  бола алмай жатыр‖, - деп келтірген болатын
2
.   
А. Байтҧрсынов ―Әліп-бидің‖  жаңа нҧсқасын 1926 жылы жазды. Бҧл осы кҥнгідей  суреттермен  
берілген  оқулық  болды.  Ол  жӛнінде    1928  жылы  Қызылордада  қазақ  тілінде  шыққан  кітаптар 
кӛрсеткішінде:  ―Жаңа  қҧрал,  қазақ  тҧрмысына  ҥйлесімді  суреттер  бар.  Емлесі  жаңа.  Қазақстан  білім 
ордасы  мектептерде  қолдануға  ҧйғарған...  Бҧл  ―Әліп-бидің‖    мазмҧны    қазақ  жағдайына  қарай, 
мемлекет  жаңа  программасына  ҥйлесімді  болып  шыққан.  Әңгімелері  балалар  ҥшін  қызық,  жеңіл, 
заманға лайық. ―Әліп-би‖ кӛңілдегідей болып шыққан‖ деп жазған
3
.  
Ол  жазған  мектеп  оқулықтары  1927-1928  жылдарға  дейін  пайдаланылып  келді.  Қазақ 
оқушыларының  ересек  буыны  сауатын  А.Байтҧрсыновтың  ―Әліп-биімен‖  ашып,  ана  тілін 
Байтҧрсыновтың  ―Тіл  қҧралы‖  арқылы  оқып  ҥйренді
4
.  А.  Байтҧрсынов  қазақ  тілінің,  тіл  білімінің 
негіздерін  тануға,  оқып-ҥйретуге  арналған  ―Тіл  қҧралы‖,  ―Тіл  танытқыш‖,  ―Тіл  жҧмсар‖,  ―Сауат 
ашқыш‖,  ―Оқу  қҧралы‖  еңбектер  жазды.  Бҧл  еңбектерінде  ол  жалпы  тілдік  категориялар  мен 
қҧбылыстарды  сӛз  ете  отырып,  ҧғым-тҥсініктерді    арнайы  қазақша  терминдермен  атап,  анықтама 
берген.  
Ал Халел Досмҧхамедовтың ҥш бӛлімнен тҧратын ―Жануарлар‖ сынды оқулығы  ол кезде Орта 
Азияда жаңа қҧрылыс  қҧрып жатқан  халықтардың еш бірінің тілінде  жазылмаған, дҥниеге келмеген 
оқулық болатын
5
. Бҧл оқулықты ҧстаздар қауымы ӛздеріне жолбасшы қҧрал ретінде пайдаланды, оны 
ҥлгі тҧтты.  
Халел  Досмҧхамедҧлы  ана  тілінде  тҧңғыш  оқулықтар  жазудың  қиыншылықтарын  былай 
сипаттаған:  ―Қазақ  тілінде  бҧған  дейін  Ахметтің  ―Тіл–  қҧралынан‖  басқа  ешбір  ғылым  жайында 
жазылған  кітап  болмады.  Алдымызда  ҥлгі  болған  соң,  ғылыми  кітап  жазу  ӛте  қиын  болды…  Ғылым 
атауларына лайықты ат қою алғашқы уақытта тым мҧқтаж, бҥтін  ілгері болашаққа  жол салатын нәрсе; 
сондықтан  алғашқы  жазылған  кітаптарды    әсем  қылып,  сӛз  жҥйесін  келтіріп  жазудан  кӛрі,  ғылым 
атауларына лайықты атақ тағу жағын қарастыру керек дейміз‖
6
.   
Білім  комиссиясы    мектеп  оқулықтары  мен  ғылыми-әдеби  кітаптарды    шығаруда  авторлардың 
жасаған  кітаптарын  тексерістен  ӛткізіп,  оның  халық  ҥшін  жарамдылығын  нақтылауға  тырысқан.  Бҧл 
жӛнінде  Х.  Досмҧхамедовтың  1922  жылы  жасаған  баяндамасында  былайша  кӛрсетіледі:  ―Комиссия 
жиылып жатқан халық әдебиетінен Ә.Диваев материалдары тҥзеліп, тергеліп, тҥстелді. Кӛбі тіркеліп, 
дҧрысталып  қайта  кӛшірілді.  Жазбасы  ӛте  нашар,  танылмайтын,  бір  азғана  бӛлегі  кӛшірілмей, 
тексерілмей тҧр. Кӛшірілгендердің кӛбі қаралып, баспаға даярланды. Жетісудан жиылған материалдар 

135 
 
тҥстеліп,  нӛмірленіп  тіркелді.  Бҧлардың  тізілген  жинағы  Компростың  жаңадан  шыққан  ―Наука  и 
просвещение‖ деген журналының бірінші нӛмірінде басылды.  
Комиссиядағы жиылып жатқан халық әдебиеті тым кӛп. Жиылғанда бҧлар ретсіз, жолсыз, қалай 
болса  солай  жиылған.  Кӛбінің  жазбасы  ӛте  нашар.  Бҧларды  тергеп  тексеріп,  анықтау  қиын  жҧмыс. 
Сондықтан бҧларды дҧрыстап, баспаға даярлауға комиссияға бҧ кҥйде  кӛп уақыт керек‖.   
Х.  Досмҧхамедов  Білім  комиссиясының  сынынан  А.  Байтҧрсыновтың  ―Әліппесінің‖,  ―Тіл–
қҧралы‖,  ―Баяншы‖,  М.  Дулатовтың  ―Есеп  қҧралы‖,  И.  Тоқтыбаевтың  ―Жағрафиясы‖,  ―Тҥркістан‖ 
кітабы,  Басығариннің  ―Кҥн  кҥркіреумен  найзағай  не  нәрсе?‖,  Х.  Досмҧхамедовтың  ―Табиғат  тану‖, 
―Жануарлар‖,  П.  Ғалымжановтың  1921  жылғы  кҥнтізбесі,  Ә.  Диваевтың  ―Қарақыпшақ  Қобыланды‖, 
―Қамбар батыр‖, ―Мырза Едіге батыр‖ жалпы саны 7 кітабы Абай мегн Ыбырайдың таңдама ӛлеңдері 
ӛтіп, осы кітаптардың 12-сі 1922 жылы баспадан шығатынын атап ӛтеді
7
.  
Х.  Досмҧхамедҧлы  халық  ауыз  әдебиетінің  асыл  қазыналарын  жинауға  ат  салысып,  олардың 
жеке кітап болып басылуына да бар кӛмегін кӛрсетті. Ол 1924 жылы Орынбор қаласында ӛткен қазақ 
білімпаздарының  съезінде    сӛйлеген  сӛзінде    ауыз  әдебиетін  жию  шараларына  байланысты  даму 
жобасын  ҧсынады.  Ӛзі  де  тарихи  жырларды,  халық  жадында  қалған  деректерді  жинастырумен 
айналысады. 1923 жылы ―Кенесары-Наурызбай‖ атты жыр жинағын жариялайды. Ол осы жыр арқылы 
қазақ тарихында  белгілі адамдардың атын халыққа жеткізгісі келді. Жырдағы кейбір тҥсініксіз деген 
сӛздерге  ӛз  тарапынан  тҥсінік  жазды.  Ауыз  әдебиетінің  негізінде  ―Исатай-Махамбет‖  пен  ―Аламан‖ 
жинағын да шығарады. Бҧл ғылым саласының  жетістіктерінің бірі болды. Әбубәкір Диваев, Сҧлтанбек 
Қожанов, Х. Досмҧхамедов, Ж. Аймауытов, Ә. Бӛкейхановтардың ғылыми жинақтары жарық кӛрді.  
Республикада  қазақ  тіліндегі  алғашқы  оқулықтар  Қазан  қаласында  бастырылды.  Одан  кейін 
Орынбор, Қызылорда, Ташкентте басылып шығады.  Орыс тіліндегі оқулықтар Мәскеуден алдырылды. 
1921 жылы Орынборда 10 баспахана ашылды.  
1922  жылдың  наурыздағы    Қазақ  АКСР  ХКК-нің  қаулысы  бойынша  баспаханалар  баспахана 
машиналарымен және  қазақ харіптерімен қамтамасыз етіле бастады.    
1922  жылғы  19-27  ақпанда  Орынборда  ӛткен  Қазақстан  облыстық  партия  конференциясында 
қазақ тіліндегі әдебиеттер мен кітапшаларды басып шығару мәселесі баспахана және әдеби мҥмкіндігі 
бар ӛлкелік орталыққа жҥктелінді
8
. Баспа кӛбіне мектеп оқулықтары мен әдістемелік қҧралдар, ішінара 
кӛркем әдебиет, одан соң саяси қоғам және ауылшаруашылық кітаптарын шығарумен айналысты.   
Қазақ  әдебиетінің  негізін  салушылардың бірі  Сәкен  Сейфуллин  де  республикадағы кітап  баспа 
ісіне  белсенді,  жан-жақты  кӛмек  кӛрсетті.  Ол  Қазақ  АКСР  Халық  Комиссариаты  Кеңесінің 
Тӛрағасы,Халық  ағарту  комиссариаты  жанындағы  ғылым  Орталығының  тӛрағасы  болған  жылдары 
басқа қазақ зиялыларымен бірлесе отырып, қазақтың ескі әдебиет нҧсқаларын жинау, зерттеу,бастыру 
ісімен шҧғылданды. ―Қазақ әдебиеті‖(1932) кітабы- осы саладағы  алғашқы зерттеу еңбектерінің бірі. 
Халық әдебиеті материалдарын мол жинап, пайдаланған бҧл зерттеуінде қазақ ауыз әдебиеті ҥлгілерін 
жанрлық  жағынан  жіктеп,идеялық  талдаулар  жасайды.  1923  жылы  19  қазанда  жоғарғы  орындарға 
республикадағы  кітап  баспа  ісі  мен  баспасӛзді  дамыту  қажеттілігі  турасында  хат  жолдаған.Қазақ 
әдебиетінен  мектептерге  оқулық  жазу  ісіне  де  қатысып,әдебиетші  мамандарды  даярлауға  ,алғашқы 
кітаптарын бастыруға кӛп кҥш салды. 
Жоғары  білімді  қазақ  зиялыларының  жарқын  жҧлдыздарының  бірі,  қазақ  педагогы,тарихшы, 
қоғам қайраткері Мҧхаметжан Тынышбаев Тҥркістан ӛлкесінің  Семей халық ағарту комиссариатында 
жауапты  қызметтер  атқарады.1923  жылы  ―Тҥркі-Монғол  тарихы‖  еңбегі,  1926-1927  жж  қазақ 
халқының тарихы мен шежірелері жӛнінде бірқатар еңбектері жарияланды. 
Әдебиет  зерттеушісі,  ағартушы,  аудармашы,ӛз  шығармашылығына  Шығыс  пен  еуропалық 
мәдениетті  тел  енгізген  ақындардың  бірі  -Мағжан  Жҧмабаевтың  Ақан  сері,Базар  жырау,Әбубәкір 
Дибаев  туралы  ғылыми  еңбектері  мен  ―Педагогикасы‖(1923)  жарық  кӛріп,  мектептерде  кеңінен 
қолданыла  бастады.  Халық  ауыз  әдебиетінің  ҥлгілерін  ақын  ―Сыйлық‖(1924)  кітабында  жинақтады, 
―Ана  тілін  бастауыш  мектептерде  оқыту  методикасы‖(1925),  ―Бастауыш  мектептегі  ана  тілі‖(1923), 
―Білімді меңгерту‖(1926) сияқты оқу қҧралдары қазақ халқына білім беруде ӛз жемісін берді.  
Ҧлттық  әдебиеттер  басылымы  саласындағы  негізгі  бағытты  РКП  (б)  ОК-нің  1924  жылы 
қабылданған  ―Баспасӛз  саласындағы  партияның  басты  кезекті  міндеттері‖  деп  аталатын  қаулысы 
анықтап берді. 
Қазақстан коммунистерінің 1924 жылғы 11-16 мамырда ӛткен IV конференциясында (Орынборда 
–  Ш.А.)  РКП(б)  ОК-ті  партияның  баспа  және  кітап  саласындағы  кезекті  міндеттерін  белгілей  келіп, 
оның  маңызын  анықтап  берді.  Онда  Қазақ  мемлекеттік  баспасының  жҧмысында    орыс  кітаптарын 
шығару  және  қайта  шығару  барыншы    қысқарту,  бҥкіл  салмақты  қазақ  әдебиетін  шығаруға  аудару, 
маркстік  әдебиеттер  мен  ауылға  арналған    жаратылыстану-ғылыми  әдебиет,  балалар  әдебиеті  мен 
мектеп  оқулықтарын    шығаруға  аса  кӛңіл  бӛлу,  оқулықтардың  мазмҧнын  қайта  қарау,  оқулықтарды 
қайта  ӛңдеп  шығару  мәселелері  қойылды.    Қазақ  әдебиетін  шығару  жӛніндегі    бҥкіл  баспа  жҧмысы 

136 
 
Орынборда,  Қазақ  мемлекеттік  баспасында    шоғырландыру    және  баспа  аппараттарын  тиісінше 
дамытып, нығайту, кӛркем әдебиеттерді шығаруға  РКП(б) ОК-нен арнайы қаржы бӛлдіру қажеттілігі 
де баса айтылды
9
.  
1924  жылы  Міржақып  Дулатовтың  Орынборда  екі  жылдық  ―Қирағат  кітабы‖,  Қызылордада 
―Есеп  қҧралының‖  жаңа  басылымы  жарық  кӛрді.  Кейін  бҧл  оқулық  ҥш-тӛрт  жыл  бойы  жылма-жыл 
қайта басылып тҧрған.  
Ҧлттық  баспаның  қалыптасуына,  оның  нығаюына  Ахмет  Байтҧрсынов,  Міржақып  Дулатов, 
Нәзір Тӛреқҧлов, Халел Досмҧхамедов, Әлихан Бӛкейханов, Сәкен Сейфуллиндер зор ҥлес қосты.  
1922-1925  жж.  А.Байтҧрсынов  Халық  ағарту  комиссариатына  қарасты    ғылыми-әдеби 
комиссияның тӛрағасы болды,ол Халық ағарту комиссары болып сайланады.Ахмет Байтҧрсынов‖Жаңа 
әліппе‖  (  1926-1928)  және  ‖Баяншы  ―  деп  аталатын  әдістемелік  оқу  қҧралдары  балаларды  оқыту 
барысында  маңызды роль атқарды.  
Бҥкіл бір халықтың ҧлттық тілін тҥрлеп,әдебиетін жасап,ғылымын жетілдіріп,қоғамдық  санасын 
қалыптастырып,ойын оятқан алып тҧлғалар сирек   
Негізінде халқымыздың біртуар азаматтарының еңбектері, оқулықтары, ғылыми зерттеулері 20-
30  жылдар  аралығында  жазылғаны  белгілі.  Елдегі  қиын-қыстау  жағдайға  қарамастан  арыстарымыз 
халқымыға  ҧзақ  жылдар  бойы  қызмет  еткен  туындыларын  дҥниеге  келтіріп,  қазақ  мәдениетіне 
ӛздерінше ҥлес қосты. Алайда 1937-1938 жылдар аралығындағы қуғын-сҥргінде осы шығармаларының 
кейбіреулері олардың жазалануына да себепші болған.  
XX  ғасырдың  басындағы  қазақ  зиялыларының  ҥркердей  жарқыраған  жарқын  шоғырының 
келбетті ӛкілдерінің  ғылымға,оқу-ағарту ісіне сіңірген еңбектері қазақ ӛркениетіне, ӛз халқына деген, 
ел-жҧртының мәдениетіне деген айнымас махаббаттың айқын ҥлгісі болып қала бермек.   
 
 
ӘОЖ 37.013:342.782 
 
СӘНДІ ӚНЕР АРҚЫЛЫ КӚРКЕМДІК БІЛІМ БЕРУ НЕГІЗІ 
 
Шуленбаева А.Р., Кемешев А. Д 
М.Әуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 
 
Резюме 
В данной статье рассматриваются применение этнопедагогики на уроке изобразительного 
искусства 
                                                                     
Summary 
In this article are considered ethnopedagogics application at a lesson of the fine arts 
 
Президентіміз  Н.Ә.Назарбаев  ӛзінің  «Қазақстан  -  2010»  жолдауында:  қазақстандық  патриотизм 
мен  шығармашылық  жағынан  дамыған  жеке  тҥлға  ретінде  тәрбиелеу  аса  қажет.  Бҥгіннен  бастап, 
ҥлттық мінез - қҥлық, биік талғампаздық, тәкаппарлық, тектілік, білімділік, ҧлттық намыс қасиеттерін 
сіңіріп қалыптастыруымыз керек» деген болатын. Президентіміздің бҧл сӛзі мектептердегі мҧғалімдер 
ҥшін негізгі бағыт - бағдарлама болып келеді. «Адам ҧрпағымен мың жасайды», дейді қазақ нақылы. 
Ия, ҧрпақ жалғастығымен адамзат баласы мың емес, миллиондаған жылдар жасап келеді. 
Ғасырлар  бойы  жинақтаған  іс  –  тәжірибелерімізге,  бай  мҧраларымызға  талдау  жасалынып, 
жіктеліп,  ойларымыз  қорытылып,  нәтижесінде  белгілі  бір  жҥйеге  келуде.  Мектептерде  білім  берудің 
мазмҧнын  жаңарту  бағытында,  уақыт  пен  ҧрпақ  байланысы  халықтық  педагогиканы  жаңғыртып 
кеңінен пайдалану бҥгінгі кҥн талабы десек артық болмас деймін. 
Мектеп  оқушыларын  шығармашылыққа  баулудың  негізгі  кӛзі  -  ауыз  әдебиеті,  салт  -  дәстҥрі, 
ырымы, әдет - ғҧрыптары, тҧрмыс - тіршілігі және ӛнер мәдениеті. Осы негізгі кӛзді кӛре білген адам 
ғана шын мәніндегі қазақтың зерделі азаматы болмақ. 
Еліміздің  жастарын  ӛнерге  тартуға  зор  мән  беріліп  отыр.  «Бейнелеу  ӛнері  мен  технология» 
пәнінің  негізгі  мақсаты  оқушылардың  кӛру,  сезу,  қоршаған  орта  әсемдігін  қабылдау,  эстетикалық 
талғамының дамуы мен шығармашылық бейімділіктерінің артуы, кӛркемдік іс - әрекеттерді орындауда 
ӛз бетімен жҥмыс істеуге талпынуын қалыптастыру болып табылады. 
Білім беруде оқу міндеттері шығармашылық міндеттерден бӛлінбейді, сондай  ақ уақыт бойынша 
да бір - бірінен озбайды. Оқушының кӛркем бейнені қабылдауы мен жасауы білім, білік, дағдыларды 
меңгеру ғана емес, оған жетудің қажетті қҥралы ретінде басты мақсат болып саналады. 
Сәнді қолданбалы ӛнер мен бейнелеу ӛнерінің мәнерлеу тілін меңгеру арқылы қоршаған ортаға 
эстетикалық  қатынасты  қалыптастыру.  Қоршаған  ортаны  эстетикалық  тҧрғыдан  бағалауға  қажетті 

137 
 
практикалық  білім,  біліктерін  қалыптастыру.  Бейнелеу  ӛнері  сабағында  оқушының  шығармашылық 
қаракеттерінің  потенцияларын  жетілдіру.  Қазақ  ҧлттық  сән  ӛнеріне  деген  мақтаныш  сезімі  мен  ел 
жандылығын  қалыптастыру.  Бҧл  міндеттерді  халықтық  педагогиканы,  бейнелеу  ӛнері  сабағында 
пайдалану арқылы, іске асыруымызға болады. 
Қазақстанның сәндік ӛнерін, ӛзінің ішкі бӛлімдеріне қарай жіктесек, ҧлттық ою - ӛрнегі, ағаш ҥй 
және оның жасаулары, ҧлттық киімдер, кілем тоқу, ағаш, металл ӛңдеу және зергерлік ӛнерімен, халық 
кәсіпшілігімен  танысу      болып      саналады.      Осы      салалардың      барлығы      дерлік      халықтық 
педагогиканың  проблемаларын  шешуге  негізделген.  Енді  стилизация  -  абстракті  бейнелеу  -  ою  - 
ӛрнекпен бейнелеу дамыды. Айнала ортаны, тіршілікті, табиғат қҧбылыстарын, ҧшқан қҧс пен жортқан 
аңды,  дала  мен  тауды,  тіпті  адамға  дейін  оюға  айналдырып  ғаламат  ертегі  ӛнер  шығарды.  Қолӛнер 
халық ӛмірімен, тҥҧмысымен бірге жетіліп, біте қайнасқан ӛміршең ӛнер. 
Қазақ  шеберлерінің  қолынан  шыққан  қол  ӛнер  туындыларын  халықтың  ӛмірінен,  тҧрмысынан 
бӛліп алып қарау мҥмкін емес. Қолӛнер бҧйымдарына тҥрлі тҥсті ою - ӛрнектерден адамзат дҥниесінің 
табиғатпен  біте  қайнасқан  сонау  заманнан  келе  жатқан  қарым  -  қатынасын,  бӛлінбес  бірлігін  кӛруге 
болады.      
Қолӛнер шеберлері табиғат сҧлулығын ӛнер туындыларына арқау ете білген. Осы заттардың бет 
- бедеріне ширатыла тҥскен әрқилы ӛрнектер ӛзгеше бір тілмен ақтарыла сыр шертетіндей. 
Қазақтардың  ғарыш,  элем  моделі  туралы  тҥсініктері  ҧлттық  киім-кешектерінде  қазақтың  ою  - 
ӛрнектерінде тамаша берілген. Мҧндай кӛзқарастың белгілері ҧлттық сән әлемі тҥрлерінен, кілем, киіз, 
сырмақ, ыдыс - аяқтың әдемі ою - ӛрнектерінен айқын байқалады. 
Қазақтың сәнді ӛнері дҥние жҥзінің халқына тән, бҧл - халық қазынасы, ғасырлар мҧрасы. Соған 
орай  қазақ  ҧлттық  костюм  тарихының  дамуына,  тҧрмысына    табиғат  ерекшелігі  мен  эстетикалық 
талғамына  байланысты  қолӛнер  ӛзіндік  ерекшелігімен  халық  ӛмірінде  ӛшпес із  қалдырғалы отырған. 
Ҧлттық ӛнердің ӛзіндік ерекшелікпен қалыптасуына ҥлкен әсерін тигізгелі жайт - кӛп ғасырға созылған 
кӛшпелі ӛмір. 
Қазіргі заманғы сән әлеміне сәйкес сыртқы формасын тауып, әр шебердің талғамына ой - ӛрісіне 
тән  ою  -  ӛрнекпен  нақышталып  берілуі  ҥлкен  мәні  бар.  Адамзат  қоғамының  қай  сатысында  болсын 
қоғаммен  бірге  дамыған  қолӛнері  әр  дәуірде  ӛзінің  ӛшпес  ізін  қалдырып,  әлеуметтік  кӛркемдік 
жағынан уақыт тынысын қалт жібермей әсерін тигізіп отырады. 
Қазақ  халқының  дәстҥрлі  кӛркемдік  мҧрасын  сақтап  келген  қазақтардың  ою  -  ӛрнегі  мен, 
декоративті  қолӛнерінің  шығуы  -  ежелгі  кезде  Қазақстан  территориясын  мекендеген  сақ,  гун,  ҥйсін, 
қаңлы  секілді  кӛшпелі  тайпалардың  ӛнері.  Қазақстан  жеріндегі  археологиялық  қазба  жҥмыстары 
кезіндегі  табылған  әр  кезеңде  жасалған  қолӛнер  бҧйымдар,  соның  айғағы.  Осы  бҧйымдар,  ғасырлар 
бойы жинақталған тәжірибені, халықтың даналығы мен ӛзіндік дарынын байқатады. 
Қазақ  халықтық  педагогикасының  салаларының  бірі,  ол  ою  -  ӛрнек  ӛнерін,  оның  арнайы 
символикалық  сӛздігі  дей  аламыз.  Оның  себебі,  бҧйымдар  әлемі  ҧрпақтар  тәрбиесіне  тікелей  немесе 
жанама  тҥрде  қатыстықта  болады.  «Бҧлақ  кӛрсең  -  кӛзін  аш,  сусыныңды  қандырар»  –  демекші, 
ӛшпейтін ӛмірдің ӛзегі, іспетті ҧрпақ тәрбиешісі, ҧстаз жаққан от, ешқашан сӛнбесе екен деймін. 
Жастарымызды  парасатты  да,  білікті,  мәдениетті  де  білімді  етіп  тәрбиелеп,  олардың 
дҥниетанымын  жалпы  адамзаттық  деңгейде  дамытамыз  десек,  бойында  ҧлттық  және  азаматтық 
намысы  бар  ҧрпақ  ӛсіргіміз  келетін  болсақ,  онда  бҥгінгі  қоғамның  барлық  кҥшін,  жалпы  оқу-тәрбие 
саласына  жҧмылдыруымыз  қажет.  Қазақ  халықтың  бір  -  біріне  ҧқсамайтын  этномәдениеті  мен 
ғасырлар бойы қалыптасқан халықтық сән ӛнерінің озык дәстҥрлері болмақ. 
Қорыта келе, қазақ халықтық педагогикасын бейнелеу ӛнері сабағында пайдалану, оқушыларға 
кӛркемдік білім беруде және шығармашылыққа баулуда, алар орны ҧшың теңіз деп білеміз. 
 
Әдебиеттер 
1.
 
Марғҧлан А. Х. Казахское народное прикладное искусство. А.Д. 986 
2.
 
Табылдиев Ә. Қазақтың халық педагогикасы және тәрбие. Алматы,1991  
3.
 
.Қожахметова  К.  Ж.  Халықтық  педагогиканы  зерттеудің  кейбір  ғылыми-теориялық 
мәселелері.Алматы,1996
  
 
 
 
 
 
 
 
 

138 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
УДК 37.035.6. 
 
КУЛЬТУРНО-ДОСУГОВАЯ РАБОТА И ФОЛЬКЛОР 
 

жүктеу/скачать 3,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: