Issn 2306-7365 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады

66 
 
  А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №2, 2013 
 
ÜOS 813.1 
 
Ş.A.USENBAYEVA 
H.A.Yesevi UTKÜ 
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nün okutmanı 
 
SABAHATTİN ALİ’NİN EDEBÎ HAYATI 
 
Bu  makalede  1907  yılında  Gümülcine’de  doğan  Sabahattin  Ali’nin  hikaye, 
şiir,  roman,  eleştiri  yazıları    ve  mektup  türündeki  eserleri  hakkında  bilgi 
verilmektedir.  Sabahattin  Ali,  Türk  edebiyatında  “Hikayeci”  olarak  tanınmıştır. 
Aşk, yalnızlık, umutsuzluk, karamsarlık şiirlerinin başlıca konusu olan Sabahattın 
Ali şiir yazmada da başarılı olmuştur. Türk Edebiyatının büyük temsilcisi olan bu 
yazarın  eserlerini  en  iyi  biçimde  anlamak;  yazarın  yaşadığı  dönemin  siyasi  ve 
toplumsal  problemleri  ile  toplumcu  gerçekçilik  akımının  ilkelerini  bilmek  ve 
bunların yazar üzerindeki olağan etkisini kavramak için büyük önem taşır.  
 
Anahtar  Kelimeler:  Sabahattin  Ali,  Türk  Hikayesi,  Türk  Edebiyatı,  Realist 
Yazar, İki yüzlülük, Eleştiri, Toplumcu Gerçekçi, Folklor Zenginliği. 
 
Hikayeci,  romancı  ve  şair  Sabahattin  Ali  25  Şubat  1907’de  Bulgaristan’da, 
Gümülcine Sancağına bağlı Eğridere ilçesinde doğdu. Sabahattin Ali , Karadenizli 
bir aileye mensup idi. Büyükbabası Bahriye alay emini Oflu Salih Efendidir. 
Sabahattin Ali’nin babası Salahattin Bey’in piyade yüzbaşı olduğundan dolayı 
görev  yeri  sık  sık  değişirdi.  Böylece  Ali  çocukluk  yıllarında  çeşitli  şehirlerde 
yaşadı  ve  çeşitli  okullarda  okudu.  En  önemli  tahsili  o  sıralar  ihtiyaç  duyulan 
yabancı  dil  öğretmeni  açığını  gidermek  için  öğretmen  okulu  mezunlarından  15 
kişinin  seçilmesiyle  Almanya’yа  gönderilmesiydi.  Genç  öğretmen  adayı,  dil 
öğrenmek  amacıyla  yaşlı  bir  kadının  evine  pansiyoner  olarak  girer.  Sonra  da 
Almancasını  ilerletmek  için  Deutsches  İnstitut  Auslander  adlı  özel  bir  okulun 
kurslarına devam eder. Ayrıca I. Dünya Savaşı’nda Türkiye’de bulunmuş ve biraz 
Türkçe öğrenmiş eski bir subaydan dersler alır. 
Sabahattin  Ali,  Almanca  vasıtasıyla  gözünün  önüne  açılan  bu  "yepyeni  bir 
dünya"da,  Turgenyef,  Maksim  Gorki,  Edgar  Allen  Poe,  Gue  de  Maupassant, 
Heinrich  Von  Kleist,  Knut  Hamsun,  E.T.A.  Hoffmann  ve  Thomas  Mann’ı  tanır. 
Onların eserlerinden ilham alır, etkilenir. Bu etkileri daha sonra yazacağı hikaye ve 
romanlarda görmek mümkündür. 
Edebiyata Başlaması ve Şiirleri 
Edebiyata  şiirle  girmiştir  Sabahattin  Ali  [5].  Balıkesir  Öğretmen  Okulu’nda 
öğrenciyken,  arkadaşlarıyla  birlikte  çıkardıkları  okul  gazetesinde  öyküleri  ve 
şiirleriyle  (1924)  görünür.  Bu  ilk  denemeleri,  Balıkesir’de  Orhan  Şaik  Gökay’ın 
yönettiği   Çağlayan   dergisindeki   şiirleri   izler   (1925-1926 ).  Aynı  yıllarda
  

67 
 
                                        А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №2, 2013 
 
Servetifünün’da,  daha  sonra  Güneş,  Hayat  dergilerinde  şiirleri  çıkar  (  1927). 
1934’te  yayımlanan  ilk  kitabı  Dağlar  ve  Rüzgar’da  1931-1934  yıllarında  yazdığı 
çoğu yayımlanmamış şiirlerini toplar. 
Sabahattin  Ali  ilk  hapis  cezasını  da  bir  şiir  yüzünden  yer.  Sonra  gittikçe 
şiirden uzaklaşır. Aradan bir yıl geçecek, tek bir şiirle görünecektir Varlık’ta. Oysa 
birbiri  ardına  öyküleri,  çeviri  ve  eleştirileri  yayımlanmaktadır  çeşitli  dergilerde. 
Şiiri  bırakmış  mıdır?  Bilmiyoruz.  Bilinen,  seçimini  öykü  ve  roman  yönünde 
yaptığı, 1935’ten sonra şiir yayımlamadığıdır. 
Sabahattin  Ali’nin  şiirlerini  değerlendirirken,  dönemin  edebiyatının  belirgin 
niteliklerini  göz  ardı  etmemek  gerekir.  Söz  konusu  olan,  bir  sanatçının  başlangıç 
dçnemidir  çünkü.  Genellikle  bütün  etkilere  açık,  egemen  edebiyat  anlayışının 
ürünlerinin örnek alındığı bir dönem.  
Sabahattin Ali şiir yazmaya başladığında hececi şiir egemendir. Aşk, yalnızlık, 
umutsuzluk, karamsarlık şiirlerinin başlıca konusudur. Kent yaşamı, insanlar arası 
ilişkilerdeki  iki  yüzlülük  onu  bunaltmakta,  dağlara  sığınmaya  itmektedir.Onda 
özgürlüğün,  insanı  sınırlayan  bağlardan  kurtulmanın  simgesidir  dağlar.  Kabına 
sığmaz,  coşkun  bir  kişiliğin,  elindekiyle  yetinemeyen,  yükselmek  isteyen  bir 
yeteneğin göstergesidir.  
Hep  bir  olumsuzluk  dile  gelir  şiirlerinde.  Aşkı  olumsuzdur;  çünkü  karşılık 
görmez,  sever  ama  sevilmez.  Yalnızdır;  çünkü  terk  edilmiştir,  dostsuzdur, 
güvenibileceği  kimse  yoktur.  Karamsardır;  çünkü  yalanın  egemen  olduğu  bir 
dünyada  yaşamaktadır,  yapmacıktır  her  şey,  gösterişten  ibarettir.  Umutsuzdur; 
çünkü insanı tanıdıkça insandan uzaklaşmaktadır. Sonunda kendisine dayanır. Bu 
açıdan duygularnı anlatmak için araçtır sanki şiirleri. 
Sabahattin  Ali’nin  Dağlar  ve  Rüzgar  adıyla  yayımladığı  şiir  kitabı  bir 
seçmeler niteliğindedir.  
Asım Bezirci bu konuda kendi görüşüyle böyle paylaşır: Sait Faik gibi – hatta 
ondan çok – Sabahattin Ali de hikayelerin, romanların yanı sıra şiirler de yazmıştır. 
Bunların  sayısı  66’yı  bulmaktadır.  Bu,  azımsanmayacak  bir  rakamdır.  Yazık  ki, 
Sabahattin  Ali,  şiirlerinden  ancak  küçük  bir  bölüğünü  kitap  haline  getirmiştir. 
Sabahattin Ali’nin basılmış, basılmamış bütün şiirleri üç bölüme ayrılabilir: 
 
1- Dağlar ve Rüzgar. 
2- Kurbağanın serenadı. 
3- Öteki şiirleri. (Özkırımlı, 2008, s.13 ) 
Şiirlerinden örnekler: 
“Bir gün kadrim bilinirse, 
İsmim ağza alınırsa, 
Yerim soran bulunursa: 
Benim meskenim dağlardır.” 
                                             (Dağlar şiirinden) 
“Anlayamam kederimi 

68 
 
  А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №2, 2013 
 
Bir ateş yakar derimi, 
İçim dar bulur yerimi, 
Gönlüm dağlarda bulanır.” 
                                           (Melankoli şiirinden) 
Hikâyeleri 
Sabahattin Ali daha çok hikayeci olarak ün kazanmıştır. Oysa, yayın hayatına 
şiirle  girmiştir.  Hikayeye  biraz  sonra  başlamıştır.  Üstelik,  hikayenin  dışında 
romanlar, fıkralar, eleştiriler yapmıştır. Öyleyken, bunlar onun " hikayeci " diye ün 
salmasını  önleyememiştir.  Çünkü  yazarlığa  şiirle  başlamış  ama  sonuna  kadar 
getirmemiştir.  Fakat  hikayeye  şiirden  sonra  geçtiği  halde,  ölünceye  kadar 
bırakmamış,  ardarda  önemli  ürünler  vermiştir.  Ayrıca,  bir  şiir  kitabına  ve  üç 
romanına  karşılık  beş  hikaye  kitabı  çıkarmıştır.  İlk  romanı  Kuyucaklı  Yusuf 
basıldığında  üç  hikaye  kitabı  ve  gücünü  çoktan  kabul  ettirmiş  bulunuyordu.  Son 
eseri de – Sırça Köşk – yine bir hikaye kitabıydı... 
Bu sebeple onun ilkin hikayecilik yanı üstünde durmayı uygun görülür. 
Sabahattin  Ali’nin  beş  hikaye  kitabı  vardır:  Değirmen  (1935,  1943,  1965, 
1973), Kağnı (1936, 1943, 1965, 1972), Ses (1937, 1943, 1965, 1972), Yeni Dünya 
(1943, 1966), Sırça Köşk (1947, 1966, 1975). 
 Değirmen’de 16, Kağnı’da 13, Ses’te 5, Yeni Dünya’da 13, Sırça Köşk’te 17, 
toplam 64 hikaye bulunur. Bu hikayelerin çoğu, önce kitap halinde toplanmıştır: 
Maupassant  tarzı  öykücülüğü  benimseyen  Sabahattin  Ali  öyküleriyle  bu 
anlayışı geliştirir. Bu türde yazan öykücülerden farklı olarak, kahramanları sınıfsal 
ilişkileri içinde, yaşayan "gerçek " kişilerdir. Bir tezi savunmak için değil, bir olayı 
yaşatmak  ve  yaşatırken  okurda  kalıcı  değişiklikler  yaratmak  arzusuyla  yazdığı 
öykülerde  merak  unsuru  hep  üst  düzeydedir,  merak  yavaş  yavaş  başlar  ve  sona 
doğru  artar.  Bütün  bu  özellikleriyle  Sabahattin  Ali,  Türk  öykücülüğünde  Orhan 
Kemal, Kemal Tahir, Yaşar Kemal’le sürecek yeni bir çığırın öncüsü olmuştur [6].  
Tiyatroları 
Öyküleri ve öykücülüğü ile tanınan Sabahattin  Ali’nin tek oyunu da var. 
Oyunu:  Esirler  (  Varlık  dergisinde  tefrika,  1936).1933  yılında  yazılan  ve  bir 
“tablo”, üç perdeden oluşan bu piyesin konusunu Nihal Atsız , Sabahattin Ali’ye 
kendisi verdiği söylenir [4]. 
Piyeste:  “Miladi  yedinci  asırda  Çin’in  paitahtlarından  biri  olan  Si-Gan-Fu 
şehrinde  geçen  bir  olay  anlatılmaktadır:  Türkler’in  Çinlilere  esir  düşür.  Bazı 
Türklerin  Çin  İmparatorunun  sarayında  baş  danışmanlığına  kadar  yükselmesine 
rağmen,  esirlere  baskılar  gittikçe  artar.Böylece  Türkler  bir  ihtilal  hazırlayıp 
başarısızlığa  uğrayıp,  kendilerinden  çok  üstün  güçler  karşısında  kahramanca 
savaşıp öldüğünü anlatan tarihi bir olaydır. 
Romanları 
Cumhuriyet  edebiyatının  önde  gelen  öykü  ve  romancısı  Sabahattin  Ali, 
köy/küçük  kent  gerçeklerini,  ilk  defa  gözlemci  ve  toplumcu  gerçekçi  anlayışla 
eserlerinde yansıtmıştır. Sabahattin Ali, bir edebiyatçının "gerçekçi olma 
 

69 
 
                                        А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №2, 2013 
 
mücadelesini vermesi" gerektiğini ileri sürer.  Ona  göre  edebiyatın  amacı
 "insanlarda 
daha  iyiye,  daha  güzele  yükselmek  arzusu  uyandırmak"  olmalıdır.  Bu  görüş 
doğrultusunda yazdığı hikaye ve romanlarında, gözlemlediği ve yaşadığı olayların 
tedirginliklerini,  çelişkilerini,  yakından  tanıdığı  kişilerin  trajedisini  anlatmıştır. 
Hikaye ve romanlarındaki "hüzün", "trajik son" yazarın dünya ve insana bakışıyla 
yakından ilgilidir. 
Sabahattin  Ali’nin  roman  ve  hikayelerinin  teması  köy,  kasaba  ve  kent 
insanlarının  gündelik  yaşamıyla  yakından  ilgilidir.  O,  romanlarındaki  insanların 
bireysel  yaşantılarının  ardındaki  toplumsal  sorunlarla  ilgilidir.  Okuyucuyu  bu 
sorunlar üzerinde düşünmeye yöneltir. 
Sabahattin  Ali’nin  romanları  yöre  ve  töre  romanları  kapsamında 
değerlendirilir:  Kuyucaklı  Yusuf,  Anadolu  kasabasının  gelişen  ve  değişen 
ekonomik  ve  toplumsal  değerlerle  biçimlenen  yeni  yaşamını,  ruhsal  yapısını 
sergiler.  İçimizdeki  Şeytan,  İkinci  Dünya  Savaşı  öncesinde,  üniversite,  kültür  ve 
sanat  çevrelerindeki  farklı siyasal  ve  toplumsal  eğilimleri  eleştirir. Kürk  Mantolu 
Madonna  çevresiyle  uyum  sağlayamayan,  verdiği  sözü  tutamayan  bir  aydının 
suçluluk ve utanç duygularını yansıtır.  
Sabahattin  Ali,  gerçek  yaşamdan  seçtiği  olay  ve  kişilere  edebi  gerçeklik 
kazandıran  bir  yazardır.  Kişilerini  toplumsal  çevreleri  içinde  betimler;  sloganın 
kolaylığından  kaçınır.  Gözlem  gücü  ve  ayrıntyı  verme  becerisi  gerçekçiliğini 
oluşturan  öğelerdendir.  Dilinin  sağlamlığı,  anlatımın  yalınlığı,  amaçladığı  etkiyi 
kolaylıkla yaratır. Sabahattin Ali, nesnel gerçekçilik ile sanatsal gerçeklik arasında 
göreceli bir denge yoluyla gösteren yetkin yazarlardan biridir [1]. Sabahattin Ali, 
Türk Edebiyatında isim yapmış birçok Marksist yazar ve şairlerin zıddına, hikaye 
ve romanlarının çoğunda “çirkin göstermek” yerine güzelleştirmeyi yahut güzelliği 
olduğu gibi yansıtmayı adet edinmiştir. 
Karamsal değil, iyimser bakış ve anlatıştan yanadır. Roman ve hikayelerinde 
tabiatın nefis ve usta tasvirleri gibi, insanların iç ve dış güzelliklerini de aksettirir. 
Köylüyü,  işçiyi  sefil,  bayağı,  rezil  göstermektense,  onlara  folklor  zenginliği 
giydirerek,  hevesler,  aşklar,  uğraşmalar  ve  asil  töreler  içinde  dost,  züppe, 
beceriksiz,  iddialı  bulur.  Sözgelişi,  “İçimizdeki  Şeytan”  romanında  Ömer  isimli 
kahramanı,  okuduklarını  sindirememiş,  hayata  uymayan,  sorumsuz,  iradesiz, 
düşkünlükler içinde, çalışma gücünden yoksun bir tip olarak ele alır [3]. 
Eleştiri Yazıları ve mektupları 
Sabahattin  Ali’nin  kırk  bir  yıllık  kısa  hayatından  geriye  çok  sayıda  mektup 
kalmıştır.  Yıllarca  sevdiklerinden  ayrı  yaşamak  zorunda  kalan  Sabahattin  Ali, 
özlemini bu mektuplarla gidermeye çalışmış, sevdikleri de mektuplarını karşılıksız 
bırakmamıştır.  Onlardan  uzak  geçen  günlerinde  en  önemli  dayanağı  kendisine 
gelenmektuplar olmuştur. 
Sabahattin Ali’nin eşi Aliye Ali tarafından saklanan evrakın bir parçası olan 
mektup  ve  kartlar  Hep  Genç  Kalacağım’da  tarihlerine  göre  Sabahattin  Ali’nin 
yazdıkları ve Sabahattin Ali’ye gönderilenler şeklinde sıralanmıştır. 

70 
 
  А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №2, 2013 
 
Mektuplardan  bazıları,  daha  önce  Filiz  Ali  Laslo  ve  Atilla  Özkırımlı 
tarafından yayımlanan Sabahattin Ali, 0 Cem Yayınları, İstanbul 1979) adlı kitapta  
yayımlanmıştır.  Öğrencilerin  gönderdiği  mektuplardan  Sabahattin  Ali’nin  çok 
iyi  bir  öğretmen  olduğunu  ve  öğrencileri  tarafından  sevildiğini;  dostlarının 
mektuplarından  Sabahattin  Ali’nin  kişiliğini  kimi  özelliklerini  –  özellikle  de 
şakacılığını  –  iş  mektuplarından  ise  ne  denli  titiz  biri  olduğunu,  uğradığı 
haksızlıkları karşısında tepkisini hiç gizlemediğini öğrenmekteyiz. Öte yandan 
bu  mektupların  Sabahattin  Ali’nin  edebi  kimliğinin  oluşumuna  ışık  tutan 
metinler  olduğunu,  okuduklarını,  yazdıklarını  ve  yazacaklarını  anlattığı 
mektupların yazarın notları olarak da okunabileceğini de vurgulamak gerek [6].  
Hikayeci,  romancı  ve  şair  Sabahattin  Ali  (1907-1948)  edebyatçılığının 
yanısıra  siyasal  kimliği  ile  de  tanınır.  Siyasal  düşünce  özgürlüğünün 
yerleşmemiş olduğu 1930’lu ve 1940’lı yılların Türkiye’de sol görüşlü olmanın 
zorluklarını  yaşar.  Edebiyat  eserlerinde,  gazete  makalelerinde  ve  toplumsal 
ilişkilerinde  sol eğilimini açıkça  ortaya  koyduğu  için  dikkatleri  üzerine  çeker. 
Ayrıca,  boyun  eğmeyen,  uzlaşmaz  kişiliği  ile  zamanının  düzenini, 
hükümetlerini ve önemli kişilerini sert bir üslupla eleştirir. Bu tavırı ve siyasal 
kimliği Sabahattin Ali’çok sayıda düşman kazandırır. 
 1930’lar ve 1940’lar, devlet memuru olarak öğretmenlik yapan Sabahattin 
Ali’nin edebi  açıdan  da  çok  verimli  olduğu  yıllardır.  Birçok  eseri  yayımlanır; 
hikayeleri ile öne çıkar. Aynı yıllar, yazarın neredeyse devamlı olarak adaletle 
mücadele  ettiği  yıllardır.  Sürekli  olarak  mahkemeye  verilir;  kendini  savunur; 
aklanır veya hüküm giyip hapis yatar. Bir mahkemesi sürerken hakkında yeni 
bir  dava  açılır.  Hapse  girer;  hapisten  çıkar.  Sabahattin  Ali’nin  bu  macerası 
gazeteler  aracılığı  ile  kamuoyuna  duyurulur  ve  ünlü  yazar  davalarıyla  da 
ünlenir. 
Sabahattin  Ali’nin  yaşadığı  adli  sorunlar  onun  hayatının  ve  dolayısıylа 
yazarlığının önemli bir parçasıdır [7]. 
 
KAYNAKÇA 
 
1.
 
Altınkaynak, H. Sabahattin Ali, Markopaşa Yazıları ve Ötekiler. – İstanbul: Yapı 
Kredi Yayınları, 2008. – 248 s.  
2.
 
Bezirci,  A.  Sabahattin  Ali,  Araştırma–Eleştirme.  –  İstanbul:  Gözlem  Yayınları, 
1979. – 364 s.  
3.
 
Kabaklı,  M.  Türk  Edebiyatı.  3.  Cilt.  –  İstanbul:  Türk  Edebiyatı  Yayınları,  1994, 
s.771. –1057 s. 
4.
 
Korkmaz, R. Sabahattin Ali, İnsan ve Eser. – İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1991. 
– 308 s. 
5.
 
Özkırımlı,  A.  Sabahattin  Ali,  Bütün  Şiirleri.  –  İstanbul:  Yapı  Kredi  Yayınları, 
2008. – 225 s. 
6.
 
Sönmez, S. Kamyon, Sabahattin Ali. – İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008. – 162 
s. 

71 
 
                                        А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №2, 2013 
 
7.
 
Esen,  N.,  Seyhan  N.  Mahkemelerde,  Sabahattin  Ali.  –  İstanbul:  Gözlem,  2004.  – 
265 s. 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Бұл  мақалада  Түрік  әдебиетінің  өкілі  ХХ  ғасыр  ортасында  өмір  сүрген  Сабахаттин 
Алидің  шығармашылық  жолы  жайлы  сөз  қозғалады.  Түрік  әдебиетінде,  әсіресе,  поэзия 
жанрында  танылған  автор  өлеңдерінде  жалғыздық,  үмітсіздік  және  кертартпалық  сияқты 
тақырыптарды  қолға  алған.  Кейіннен  әңгіме,  роман  жанрына  бетбұрыс  жасаған  Сабахаттин 
Али мұнда да үлкен табыстарға жетіп, өмірінің соңына дейін осы жанр түрімен айналысады.  
(Үсенбаева Ш.А. Сабахаттин Алидің шығармашылығы) 
 
РЕЗЮМЕ 
В  этой  статье  говорится  о  творческом  пути  писателя  Сабахаттин  Али,  середины  ХХ 
века.  В  турецкой  литературе  он  известен  как  писатель-поэт,  который  в  своих  стихах 
рассматривает  тему  безнадежности  и  одиночество.  В  дальнейшем  он  развивает  себя  как 
прозаик и начинает писать рассказы и романы. И тут Сабахаттин Али добивается успехов и до 
конца своей жизни он посвящает себя прозе. 
(Усенбаева Ш.А. Творчество Сабахаттин Али) 
 
SUMMARY 
This  article  deals  with  The  works  of  Sabahattin  Ali  of  the  XX  c.  Turkish  literature.  At  is 
especially well-know of the poetic genre in the Turkish literature. His poem are about loneliness and 
later, he succeeded in writing introductions on novels and stories. 
(Usenbaeva SH.A. Sabahattin Ali's Creative Works) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

72 
 
  А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №2, 2013 
 
УДК 419. 992 71: 992 72 
 
К.Б.УРАЗБАЕВ 
кандидат филологических наук,  
доцент МКТУ имени Х.А.Ясави 
 
А.А.ЗАРИМБЕТОВ  
соискатель Нукусского государственного педагогического 
 института имени Ажинияза 
(Нукус, Республика Каракалпакстан) 
 
О ТИПОЛОГИЧЕСКОМ АСПЕКТЕ КАЗАХСКОЙ И 
КАРАКАЛПАКСКОЙ ТОПОНИМИКИ 
 
В  настоящее  время  географические  названия  и  наименования 
привлекают пристальное внимание не только ученых Центральной Азии, но и 
крупных  зарубежных  этнографов  и  топонимистов.  Проводится  работа  по 
уточнению  и  восстановлению  имен  исторических  личностей,  а  также 
названий  местностей,  связанных  с  их  именами.  В  этом  ракурсе  на 
территории  поселений  одних  этнических  групп  среди  наименований 
местности встречаются названия родов и племён других этносов. В данной 
статье  делается  попытка  исследования  топонимики  Каракалпакстана, 
связанной с названиями казахской родоплеменной терминологией. 
 
Ключевые слова: топонимика, этно-топоним, этно-гидроним, этно-гидро-
топоним. 
 
Происхождениями  и  изменениями  названий  географических  объектов 
занимается  –  топонимика.  Географические  объекты  имеют  свои  названия, 
присвоенные  ему  человеком  и  содержащие  в  себе  определенный  смысл.  В 
настоящее  время  географические  названия  и  наименования  обретают 
пристальное  внимание  не  только  ученых  Средней  Азии,  но  и  крупных 
зарубежных этнографов и топонимистов.  
В  нашем  кратком  сообщении  мы  представляем  некоторый  анализ 
топонимов  Каракалпакстана,  образованных  на  основе  этнонимов,  которые  в 
свою  очередь,  произошли,  по  нашему  мнению,  от  родоплеменных  названий 
казахов.  
Преимущественную  часть  местных  топонимов  Каракалпакстана 
составляют  этнонимы.  Названия  позволяют  определить  различные 
исторические события, присущие различным отрезкам времени исторической 
эпохи.  Из  многочисленных  названий  географических  объектов:  аулов,  рек, 
гор,  урочищ,  устанавливается  былое  расселение  родоплеменных  групп. 
Например,  такие  родоплеменные  названия,  как  Ашамайлы,  Баймаклы, 
Казаяклы (Газаяклы), Кыят (Кият), Конгырат, Кыпшак (Кипчяк или Кыпчак),  

73 
 
                                        А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №2, 2013 
 
Костамгалы,  Тараклы,  Шомишли  (Шомашайлы  или  Шомишалы)  и  др.  Эти 
названия  встречаются  и  на  территории  южной  Молдавии:  Ашамайлы  – 
Шамайлия,  Баймаклы  –  Баймаклия,  Казаяклы  –  Казаяклия,  Кият  –  Каят, 
Конгырат  –  Комрат,  Кыпшак  –  Копчак,  Костамгалы  –  Костамгалия,             
Тараклы  –  Тараклия,  Шомишли  –  Чимишлия  и  др.  [1,  46-51].  Эти  сведения 
дают нам понять о том, что данную территорию прежде заселяли кыпчакские 
племена.  
Анализ большого количества местных топонимов показывает, что часть 
этнонимов составляют названия населенных пунктов, водных объектов и т.п.  
Среди  этнотопонимов  Каракалпакстана  встречаются  топонимы, 
образованные 
от 
наций 
и 
родоплеменных 
названий 
казахов.                       
Например:  
Айдабол  –  название  казахского  рода  >  название  колодца  на  Устюрте 
(этно-гидроним);  

жүктеу/скачать 2,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: