Махамбет Өтемісұлы шығармалары

Шернияз  Жарылғасұлы 
178
Жаман болса кім ортақ, 
Сөз тыңдауға мен ортақ.
Ай, жігіттер, жігіттер, 
Жердің жүзін қарасаң, 
Мұнша неге кең болған? 
Жеті мүше денеміз 
Бір-біріне тең болған. 
Төрт аяқты айуандар 
Неге адамнан кем болған? 
Жарық үшін күн болған, 
Тыным үшін түн болған. 
Тамашалап қарасаң, 
Ай мен жұлдыз, күн мен түн, 
Орман, тоғай, от пен су, 
Таң тамаша кім қылған? 
Құрт-құмырысқа, ұшқан құс 
Бұл да басқа түр болған. 
Асқар, асқар, асқар тау,
Етегінен балапан
Басына шарлап шыға алмас, 
Бауырынан күзен ін қаза алмас.
Сұңқардан сұлу құс болмас, 
Жүні қатпай ұша алмас. 
Бидайықтан алғыр құс болмас, 
Бағуы жайлы болмаса, 
Ең игісі түк те алмас. 
Ағайынның ішінде 
Бір жақсысы бар болса, 

Шернияз  Жарылғасұлы
179
Түртіп оны көре алмас. 
Сол жақсы қолдан кеткен соң 
Басқа қиын іс түссе, 
Ел қыдырып таба алмас. 
Асқардан ұшқан су бүркіт 
Еділдің аңын ала алмас. 
Өліп жатқан сұңқардың 
Жүніне қарға қона алмас. 
Қаумалаған көп жаман 
Бір жақсыдай бола алмас. 
Басыңнан ұшса дәулетің 
Айналып қайта оралмас.
Жақсысынан айырылса, 
Құр жамандар оңбайды. 
Аңдып жүрген дұшпаны 
Қанатын тігіп қомдайды.
Болжалды күн болған соң, 
Батпансыған бай да өлер. 
Зулап өтер басыңнан 
Баяны жоқ дүниялар.
Болжалды күн болған соң, 
Дүниядан өтпей кім қалған 
Батыр өткен шабынған, 
Жүйрік өткен шабылған. 
Кербез өткен тағынған, 
Сұлу өткен жағынған. 

Шернияз  Жарылғасұлы 
180
Не жайсаңдар өтпеген,
Озған жүйрік табынған. 
Неше шешен, ақындар, 
Жау жүректі батырлар 
Жас басынан қағынған!
Шалқыған заман бар еді, 
Іздегенің табылған. 
Малдан есеп берген соң, 
Шыр айналып жүрген соң, 
Аузы ала Алашым 
Сол күндерді сағынған!

Шернияз  Жарылғасұлы
181
БАЯНСЫЗ ФӘНИ ДҮНИЯ 
Тостағанды қолға алып, 
Айқай салған жиырма бес. 
Шаншатұғын найзадай 
Қылтың еткен жиырма бес. 
Шабатұғын қылыштай 
Жылтың еткен жиырма бес. 
Жиырма бестен өткен соң 
Орда бұзған отыз бес. 
Отыз бестен өткен соң 
Қынсыз қылыш қырық бес. 
Қырық бестен өткен соң 
Емен шоқпар елу бес. 
Елу бестен өткен соң 
Әрмен-бермен алпыс бес. 
Алпыс бестен өткен соң 
Жер таянған жетпіс бес. 
Жетпіс бестен өткен соң, 
Сексен беске жеткен соң 
Ұлың жүрер ұялмай, 
Қызың жүрер тіл алмай. 
Сол мезгілде жүрерсің 
Белге соққан жыландай. 
Сексен бестен өткен соң 
Тоқсан беске жеткен соң
Шөңге болар түсіңіз, 
Жылап тұрар ішіңіз, 
Бойдан кетер күшіңіз. 
Сол мезгілде болғай-ау, 
Сыйлайтұғын кісіңіз.

Шернияз  Жарылғасұлы 
182
ИСАТАЙ МЕН  НАУША БАТЫР ТУРАЛЫ
Бірікпеді екеуі 
Осы айтылған кеңесте. 
Сұлтан Сыйық Берішпен 
Ат құлағын теңесті. 
Ерегіс қазақ еншісі 
Алалыққа кірісті.
Сұлтан Сыйық ұранды 
Наушаға кетті ел еріп, 
Алты жүз адам бөлініп. 
Қылмайсың деп айтқанды, 
Кейін қалды шегініп. 
Үш жүз кісі Беріштер 
Исатайға бұл еріп. 
Батыр туған Исатай 
Өз-өзінен желігіп.
Ақсұр атқа оқ тиіп, 
Ақтобық атқа мінген соң 
Игерді қолды ұршықтай. 
Түтіндеген шаң шықты-ай, 
Тал түсте түсіп ұрысқа, 
Исатай батыр қырсықты-ай. 
Ұзамай-ақ ұрыстан 
Ырсалы мен Қалдыбай
Екі батыр тең өлді-ай.
Бұлар өліп қалған соң

Шернияз  Жарылғасұлы
183
Бақсыз туған Байұлы 
Дулап қашып жөнелді-ай.
Қолы қашып кеткен соң 
Бұрынғыдай болмады. 
Белдігіне оқ тиіп, 
Ат үстінен қозғалды. 
Қайратты туған арыстан 
Тарқамай кетті арманы.
Сол уақытта арыстаным 
Қырықтан асқан жасында, 
Қайдақы бөрік басында, 
Ақбалдақ белдік белінде. 
Арғы атасы Ағатай, 
Бергі атасын сұрасаң,
Есдәулет пен Шағатай. 
Өзінің атын сұрасаң, 
Батыр туған Исатай. 
Інісінің атын сұрасаң, 
Ырсалы мен Қалдыбай. 
Мінді Науша атына-ай, 
Ықпалы жүрген Наушаның 
Талабы бар заманда 
Әли арыстандай батыр-ай. 
Бекетай құмның белесі 
Түтіндеген шаң болды-ай. 
Аллалаған дауысқа 
Жер сілкініп қозғалды-ай. 
Ашқан аузы Наушаның 

Шернияз  Жарылғасұлы 
184
Ат-тонымен сыйғандай. 
Маңдайында жалғыз көз 
Көл өртеніп жанғандай. 
Бұндай істі көргенде 
Зәресі жаудың қалмады-ай. 
Бас қамын қылып жау қашты, 
Қарсыласар жан қалмай, 
Исатайды тұрмастай 
Шернияздың толғауы, 
Толғау сөздің болғаны.

Шернияз  Жарылғасұлы
185
АЙТЫП-АЙТПАЙ НЕМЕНЕ
Көп қылып құйдым талай судан ағын, 
Сөйлей көр өлмей тұрып, тіл мен жағым. 
Дүнияның машақатын шектім талай, 
Алмасын тірілікте елдің бағын.
Қызыл тіл сөз сөйлесем безерілген, 
Заманым жылдан-жылға шегерілген. 
Әр жерде алқа көрсем тұра алмаймын, 
Осындай қызыл тілге шеберімнен. 
Өзім де сөз айтуға шебер-ақпын, 
Сөйлеуге ернім епті емерілген.
Мал қолда, жан ұяда тұрған шақта-ай, 
Тұрады айтқан сөзің жарасып-ай. 
Немене айтып-айтпай тәңір деген, 
Дүния, бастан өтіп барасың-ай!

АЙТЫСТАР

Шернияз  Жарылғасұлы
187
II. БАЙМАҒАМБЕТ СҰЛТАНҒА АЙТҚАНЫ
– Ассалаумағалейкум, алдияр хан, 
Молдалар хат жазатын сауыт, қалам. 
Кешегі ел ұстаған ханзаданың 
Сізді де ұрпағы деп бердім сәлем. 
Ежелден шынжыр балақ, шұбар төс ең, 
Кең көшіп, ен жайлаған қалың қазақ 
Кәуірден түршіккен соң толықсыған. 
Толқынға алтын қазық тұтқа болып, 
Тұрсың-ау жұрт шайқалтпай, Бәйем сұлтан! 
Жалаңаш елден шыққан бір сорлымын, 
Жалғыз-ақ үміттімін рахымыңнан. 
Басымды алар болсаң жылдам алшы, 
Ызғырық өтіп барады табанымнан.
Баеке, күнім қайда баяғыдай, 
Байлардың шетке шықтым саяғындай. 
Басыма пәле жауып тұр осы күні 
Құдіреттің көктен түскен таяғындай.
Басымды алар болсаң шапшаң алшы, 
Барады үсіп кетіп аяғым-ай. 
Баеке, таудан аққан бұлағым-ай, 
Мен жетім қой ішінде ылағындай. 
Баеке, бауыздасаң басым, міне, 
Көп үшін маңыраған шұнағыңдай. 
Басымды алар болсаң шапшаң алшы, 
Барады үсіп кетіп құлағым-ай.

Шернияз  Жарылғасұлы 
188
Баймағамбет:_–_Кір_деген_соң,_кір,_–_деп_ақырады.___Шернияз_Жарылғасұлы_189'>Баймағамбет:_–_Жақсы,_Шернияз_болсаң,_оттамай_үйге_кір,_басыңды_аламын,_–_дейді._Шернияз'>Баймағамбет:
– Ей, сен кім едің? – дейді.
Шернияз:
– Ар жақта дүмбірлеген Арынғазы, 
Жайлаған Арғын, Найман, Өтен сазы. 
Ен қоныс, тоқты қоздап, тай құлындап, 
Мың-мың боп елі лықып қысы-жазы. 
Сол жаздың дәулетінде сыңқылдаған, 
Бейбақ ем, ел еркесі, қоңыр қазы. 
Баеке, танымасаң танытайын, 
Мен едім Исатайдың Шерниязы, – дейді.
Баймағамбет:
– Жақсы, Шернияз болсаң, оттамай үйге кір, басыңды 
аламын, – дейді.
Шернияз:
– Ру бар жер жүзінде жеті ықылым, 
Орыс-орман, қырғыз, сарт, Қытай, Қырым. 
Билеген соның бәрін адал ұстап, 
Жолықтыр құдайым деп Шыңғыс ұлын. 
Қара бойда дамбалдан басқа түк жоқ, 
Оның-дағы балағы жырым-жырым. 
Тақсыр-ай, ордаңызға қалай кірем, 
Жалаңаш ашылып тұр абұйырым, – дейді.
Баймағамбет:_–_Енді_ханымды_жаманда,_–_дейді.___Шернияз_Жарылғасұлы_191_Шернияз'>Баймағамбет:
– Кір деген соң, кір, –  деп ақырады.

Шернияз  Жарылғасұлы
189
Шернияз:
– Бұл Шерің ә дегенде аттай болар, 
Жүгіріске жүйрік көзі оттай болар. 
Ордаңа осы күймен кіріп болмас, 
Жақтырмай ханымың да қаны қашар. 
Ордаңа осы күйде кіріп барсам, 
Тепкілеп қуып шығар ханышалар, – дейді.
Баймағамбет:
– Мә, мынаны жамыл, үйге кірген соң өзіме берерсің, – 
деп иығындағы ішігін береді.
Ішікті жамылып тұрып Шернияз:
– Алдияр, бергеніңе, төрем, құлдық,
Айырылған Исатайдан мен бір мұңдық. 
Баласы алты Алаштың сізді тілеп, 
Ақ патша шақырғанда дұға қылдық. 
Күнелткен қызыл тілдің ұшын безеп, 
Жан едім өтірік айтпай, қылмай ұрлық. 
Кешегі Исатайдың дәулетінде, 
Ішіп-жеп, ен дәулетті байша тұрдық. 
Жаннаттан шапан түгіл көрпе қылып, 
Мырза едік мұндай тоның бір тиындық. 
Терісін он тышқаннық бере салып, 
Сұраған төрем қайтып неткен сұмдық.
Баеке, құтты болсын кеңесіңіз, 
Исатай ішке кеткен егесіңіз. 
Ақ сұңқар түлегенде түк қалады, 
Бұл да бір қалған түгім демесеңіз. 

Шернияз  Жарылғасұлы 
190
Жамылып ішігіңді шекем қызбас, 
Қайтейін басы бүтін бермесеңіз, – деп
жамылған ішікті кері қайтарады.
Баймағамбет:
– Е, қақсамай, басы бүтін алсаң ал, үйге кір, – дейді.
Шернияз  үйге  кіріп,  Баймағамбеттің  жаңа  тұрып 
жатқан қыздарын көріп:
– Шерінің сөйлер сөзге желуін-ай, 
Артынан ханзаданың еруін-ай. 
Ханыша алты бірдей тұрып жатыр, 
Құдайым аямай-ақ беруін-ай, – дейді.
Баймағамбет намазын оқып болып: 
– Е, құрғыр, мақтаған өлеңді әркім айтады, он саусақ 
бәрі бірдей емес, қызымның жақсысы да, жаманы да бар, 
жақсысын жақсылап, жаманын жамандап айт, – дейді.
Шернияз:
– Баеке, сіздің қызда жаман бар ма, 
Жамандар біз байғұста заман бар ма? 
Шот желке, шолақ айдар, күң дер едім, 
Бармайды ауыз шіркін жамандарға. 
Қызыңның бес тиындық біреуі жоқ, 
Қылған соң құдай ханыша амал бар ма? -
дейді.
Баймағамбет:
– Енді ханымды жаманда, – дейді.

Шернияз  Жарылғасұлы
191
Шернияз:
– Шеріңнің сөйлер сөзге тасуын-ай, 
Аруағы алдиярдың асуын-ай. 
Ханымның мұрны қайқы, бойы аласа, 
Келбеті мегежіннің қашырындай.
Көк иттей күшіктеген құнжың қағып, 
Жататын шығар тыр-тыр қасынып-ай. 
Тұрпайы ит, шошқадан былай емес, 
Баеке, көргенімді жасырдым ба-ай, – дейді. 
Баймағамбет:
– Енді өзімді жаманда, – дейді.
Шернияз:
– Арғы атаң ту ұстаған Арыстанбек, 
Туған жоқ ол да сендей данышпан боп. 
Тақсыр-ау, сізді қалай жамандаймын, 
Мен түгіл құдай жаман жаратқан жоқ. 
Жақсы айтсам, тақсыр төрем, мақтанарсың, 
Жабырқап жаман айтсам жасқанарсың. 
Үйшінің үскісіндей өткір тілім,
Өрді, ойды білмей шауып қасқарарсың. 
Хан жамандап қанымды төгіп алып, 
Шығарма қызыл тілім масқарасын. 
Жамандап бірдеңе деп айтып салсам, 
Түтуге мен сорлыны бас саларсың. 
Шыдамай Шерің қозғап шынын айтса, 
Қылышпен алтын сапты басты аларсың, –
дейді.

Шернияз  Жарылғасұлы 
192
Баймағамбет:
– Басыңды алмаймын, айт, – дейді.
Шернияз:
– Ар жақта Арынғазы дүмбірлеген, 
Баеке, елің бар ма бүлдірмеген. 
Төре кетіп төбеде төбет қалған, 
Туып тұр ел басына бұл күн деген. 
Кешегі Исатайдай асыл ерді, 
Кәпірге ұстап бердің тіл білмеген. 
Қазақтың қара жұртын быт-шыт қылған, 
Төре емессің, төбетсің дым білмеген. 
Айдаттың жалғыз бауырың Исатайды,
Сенен де қалмақ жақсы шүлдірлеген.
Па, шіркін, Исатайдай сабаз тумас, 
Қас итсің қасыңа да адам жуымас. 
Ел ұстап, жұрт билейтін қылығың жоқ, 
Хан емес, қас қатынсың, мұндар, қу бас, – дейді.
Баймағамбет қылышын суырып, басын шаппақ болып 
оқталады:
–  Осы  қылыш  сенің  басыңды  шаппай  түспейді,  өзің 
өлеңмен түсірмесең, датың болса айт, – дейді.
Шернияз:
Қолында ханзаданың қасқа қылыш, 
Түсесің қаһарлансаң тасқа қылыш.
Сабының хан ұстаған тұтамы алтын,

Шернияз  Жарылғасұлы
193
Жарқылдап, хан, ойланбай аспа қылыш.
Қалмақтан хан өтіпті Қалдан Серін,
Ол-дағы билеп өткен тамам елін.
Жеті атаң жеті түптен бермен қарай,
Орнаған қыдыр түнеп, асыл бегім.
Дұшпанын табанында жүн қып түтіп,
Қор қылған егескенін атаң сенің.
Жарлықты жаманда деп қылғаннан соң,
Тұтып ем өзіңді арқа өзім менің. 
Сіз – сұңқар, қара қарға – қалың қазақ, 
Болып тұр өле-өлгенше сіздің жемің. 
Кессең бас, кешсең қалар, тақсыр төрем, 
Құрмандық ылағыңдай ақын Шерің.
Арғы атаң болып өткен Арыстанбек, 
Өткен жоқ ол да сендей данышпан боп. 
Кешегі Айшуақ пен Нұралы атаң, 
Дұшпанмен намыс үшін алысқан көп. 
Олар да ел билеген, жұртын ұстап, 
Патшаға қарсы қазақ барысқан жоқ. 
Қылған ол ақ патшамен алыс-беріс, 
Алдыңа бас иіп тұр бар дұшпан кеп.
Бір атаң жұрт ұстаған Мәді сұлтан, 
Қараша қара қазақ болған ұлтан.
Шұбар төс, шынжыр балақ тұқымыңнан, 
Кеткен жоқ бар мұсылман уысыңнан.
Білемін, хан Баеке, нарлығыңды, 
Келсе - кең, қайтса – қайтпас тарлығыңды. 

Шернияз  Жарылғасұлы 
194
Баласын алты Алаштың шырқ үйіріп, 
Ел билеп, жұрт сұраған хандығыңды. 
Шеріңе бір тілекті ал деп едің, 
Алдың ба өзің қайтып жарлығыңды. 
Ханекем, қазым да сен, төрем де сен, 
Мен байғұс саған айтам зарлығымды.
Өз атың жұртқа мәлім Баймағамбет, 
Патшаға сексен қара ат байлаған бек. 
Түсіріп жау жығасың жаға ұстаған, 
Сібірге Исатайды айдаған бек. 
Шеріңнің басын алсаң, жалпы жұртың 
Қаямды деп жүрмесін шайнаған бек.
Ажалым жетіп тұрса бар ма шара, 
Өлімді ойлатпайды тіл бейшара. 
«Қара қайта сөйлесе қатын» деген, 
Хан қайта сөйлесе болды қара, – дейді.
Баймағамбет:
–  Баяғыдан  бері  осылай  десең  болмады  ма,  күнәңді 
кештім, кеше мен қатты ауырғанда өліп  кетсем, жұртым 
қандай  қайғылы  болар  еді,  өлмегеніме  жұрт  қандай 
қуанды, соны айтшы, – дейді.
Шернияз:
– Бергі атаң жұрт сыйлаған Әділ сұлтан, 
Деген соң сіз ауру деп жұрт қысылған. 
Тақсырдың шыбын жаны қалар ма деп, 

Шернияз  Жарылғасұлы
195
Күйзелді қала-дала, бар мұсылман. 
Жолына ханзаданың біз құрбан деп, 
Буынып не боздақтар бас ұсынған. 
Мал шалып молла менен қайыршыға, 
Құдайы – жұрт сарқылды, ел – құшырдан. 
Көзден жас көлдей ағып, бұлақ болып, 
Бай малын, кедей ұлын қылды құрбан.
Дегенде хан жазылды жан мақтанған, 
Баласы мұсылманның аруақтанған. 
Көңілін ханзаданың сұраймыз деп 
Ғаламнан он сегіз мың жан аттанған. 
Қасқайып қабақтары қарашыңның,
Той қылып ойда-қырда санатталған. 
Сілкініп жабағы тай бесті болып, 
Балапан ұядағы қанаттанған. 
Ат ырыңдап, ер таңдап, 
Балалар от басында пышыраңдап, 
Кемпір-шал бір-біріне құжыраңдап,
Жер үлкейіп, шөп көркейіп, 
Тумаған ту мал балалап, 
Күзді күні құс жұмыртқалап, 
Жанның бәрі қыбырлап талаптанған. 
Тақсыр-ау, сіз жазылды дегеннен соң, 
Пенде түгіл, періштең бек шаттанған, – дейді.
Баймағамбет:
– Сен ақын болсаң Исатайдың ерлігі, байлығы қандай 
болып еді, соны айтшы, – дейді.

Шернияз  Жарылғасұлы 
196
Шернияз:
– Сағынам, ауызға алсам Исатайды, 
Ер тумас енді ондай елге жайлы. 
Қарадан халқы сүйіп ханым деген, 
Жігіт еді төрт тұрманы түгел сайлы. 
Кешегі Исатайдың арқасында 
Ие едім ен дәулетке басыбайлы.
Исатай ділмәр еді топтан озған, 
Нар еді бәйтерекке басын созған. 
Ақ қайың, ақтылы қой өрісті алып, 
Тырнадай жылқы біткен тарлан боздан. 
Шеріңнің шертіп тұрған заманы жоқ, 
Дамбалдың иесімін жалғыз тозған.
Ер тумас ел бағына Исатайдай, 
Мінезі толқушы еді туған айдай. 
Тарлан боз, тарғыл ала жылқы біткен, 
Бай еді, құтым еді, уа, дариға-ай. 
Бір жылы біткен жылқы қысырады, 
Сонда да құлындады сегіз жүз тай.
Орасан оған біткен ойсылқара, 
Келесіне ед салушы тоқсан бура. 
Тай құлындап, тайлағы қайып тұрған, 
Ортақ еді оның малы ағайынға.
Үлесіп жеп жатушы еді маңайында, 
Сабаз еді құдай берген маңдайына. 

Шернияз  Жарылғасұлы
197
Мен емес жұрт мақтаған Исатайды 
Қайырын қайыр демей қалайын ба?! – дейді.
Баймағамбет:
– Ой, оның малының көптігін айтпай, өз басыңа қылған 
мырзашылығын айт, – дейді.
Шернияз:
– Айт десең ауызымнан шығар жалын, 
Айырылып Исатайдан мүшкіл халім. 
Алаштың баласына түгел жеткен, 
Айтпауға бола ма екен мүлік-малын.
Жұрт мақтаған Исатайдың ақыны едім,
Бауындай тонның ішкі жақыны едім.
Малданып Исатайдан маңғаз болдым,
Болмаса адал итсіз пақыр едім.
Қу едім мен сыдырған бұта бұтын, 
Татпаған жаздай шалап жалғыз жұтым,
Басқа үй тігіп, бауырыма қазан асып, 
Түтеттім Исатайдан бастап түтін. 
Мойнында Исатайдың болып тұрды, 
Ұстаған қысы-жазы расхотым.
Артынан ауыл-ауыл мен болдым бай,
Ішкен мен жегенді айтпа, тақсырым-ай.
Жөнелт деп мейманыңды қонақасы
Қонаға жіберуші еді күнде бір тай.

Шернияз  Жарылғасұлы 
198
Қырық қадақ өрігі мейізімен,
Айына ішуші едік жүз қадақ шай.
Басында Шерниязың бойдақ еді, 
Жүрген жері перінің ойнағы еді. 
Бозбастық, бойдақтылық қуғаннан соң, 
Исатай тұсаулауға ойлап еді. – 
Алаштан таңдап жүріп қыз айттыр, – деп, 
Исекем жік-жапар боп қоймап еді.
Сонымен қыз қарадым жаннат киіп, 
Қыздар да қырындайды манат киіп. 
Арғынның алты табын алты ай кезіп, 
Салғаным сауық-сайран тарлан шүйіп.
Сұлудың жұрт мақтаған бәрін көрдім, 
Кейі аласа келеді, кейі биік. 
Аққұлыншақ дейтұғын аққұбаны 
Алыстан тандап жүріп, алғам сүйіп.
Исекем оған берген қалың малын, 
Аққұлыншақ қаза болды сүйген жарым. 
Көлкіген ен дәулетті құдай шайқап, 
Баеке-ау, дәуірлеген қайда сәнім?!
Жентті жеті атанға жүктеуші едік, 
Мейманды шашып-төгіп күт деуші едік. 
Орыстың ащы нанын үнем қылып, 
Қалтылдап сіздікінше бүйтпеуші едік.

Шернияз  Жарылғасұлы
199
Айтайын Исатайдың қылған күйін, 
Ақ орда алты қанат менің үйім. 
Масаты төрден есік қызыл кілем, 
Қырық ішік керегеде жаннат, тиін.
Бәрі де Исатайдың барлығы еді, 
Зерлеген қара шақшам тайлық еді.
Исатай ел еркесі, ел серкесі, 
Бір мен емес, Алашқа жайлы еді. 
Елге алғау, маған да алғау ер Исатай, 
Айырылып Шерің содан қайғылы еді, – дейді.
Баймағамбет:
– Мен сені Исатайдан артық қылып ұстаймын, 
Исатайдан мырзалығымды асырамын, – дейді.
Шернияз:
– Баеке, Исатайдай бола алмайсың, 
Исатай қонған жерге қона алмайсың. 
Исатайдың бір күнгі расхотын, 
Ұстаймын деп құрисың, оңалмайсың, – дейді.
Баймағамбет  Шерниязға  қыз  алып  беріп,  үстіне  үй 
тігіп, алдына мал салады. Кейін бұл ісіне өкініп, қайтадан 
бұзылуға сылтау іздеп, Шерниязға жаңа шарт қояды:
–  Сен  ақын  болсаң,  осы  үйдің  ішкі-тысқы  сайман-
жабдығын өлеңмен айтып бер, айта алмасаң, бергенімнің 
бәрін қайтып аламын, – дейді.

Шернияз  Жарылғасұлы 
200
Шернияз:
– Әкеңнің бір атасы Қоянжырық,
Босаға, маңдайша мен табалдырық. 
Кереге алты қанат, алтын уық, 
Шаңырақ, күлдіреуіш оған жуық.
Төрінде сандық айтар төремін деп, 
Есік айтар: – Әр нәрсені көремін, – деп. 
Ернін жалақ қылыпты жомарт ожау, 
Көрінгенге қол қайыр беремін деп.
Ожау айтар: – Қазанға қапталдым, – деп, 
Қазан айтар: – Қарнымнан қақталдым, – деп. 
Жүгіріп от айнала шәйнек жүрер:
– Қылығым не құдайға жақпады, – деп.
Кетпен айтар: – Ағашқа басталдым, – деп. 
Балта айтар: – Барлығына дақ салдым, – деп. 
Текемет төрде жатқан сал ауру:
– Жақсыға, жаманға да тапталдым, – деп.
Ыстыққа қол батпаған шөміш батқан, 
Сықырлап төсек ағаш жылап жатқан. 
Қылмысы бұл жалғанға жаққан тұтқыш, 
Бетіне қазан ұстап күйе жаққан.
Асылып керегеге ішік толып, 
Толғайып тұзбаспақ тұр іші толып.

Шернияз  Жарылғасұлы
201
Мейманды үйге келген күтіп алып, 
Құман тұр от басында келін болып.
Туырлық, үзік, белдеу, ши, дөдеге, 
Шалқалап түндік жатыр дәл төбеде. 
Орнықты бәйбішедей қара саба, 
Астында орындықтың мыс тегене.
Тағы да мен айтпаған немің қалды, 
Қабында түтілмеген жүнің қалды. 
Шелек, қайрақ, ұстара, адалбақан, 
От басы, ошақ қасы, күлің қалды.
Тағы да мен айтпаған мосы қалды,
Ыңыршақ пен ашамай, қосы қалды.
Тосыннан төре жарлық қылғаннан соң,
Бұл Шерің сөз таба алмай шошып қалды.
Орамды қызыл тілдің орағымен
Шерің де одан-бұдан қосып алды.
Болғанда топай сақа, асық қалды, 
Аяқ қапта қырғыш пен қасық қалды. 
Тосыннан төре жарлық қылғаннан соң, 
Бұл Шерің жауап таппай сасып қалды. 
Хан мақтап бәрекелді дегеннен соң, 
Бұл Шерің тағы да өсіп, тасып қалды, – дейді.
Баймағамбет:
– Бәрекелді, оң тіземнен орын алған ақыным болсаң, 
Исатай  қайта  айналып  келер  болса,  алдынан  шыққанда, 
не деп амандасар едің? – деп сұрайды.

Шернияз  Жарылғасұлы 
202
Шернияз:
–  Ел  қорғаны  болған  Исатайды  енді  көре  алмаймын, 
сөйтсе де Алладан әмір болып Исатай келе қалса, алды-
нан шығып:
– Бармысың жауға түскен, алтыным-ай, 
Самалым, саз қонысым, салқыным-ай. 
Кәуірдің қоржынына түсіп едің, 
Шықтың ба аман-есен, жарқыным-ай.
Ақ алмас алтын сапты, қылышым-ай, 
Қорып ең алты Алаштың тынысын-ай. 
Жатпайды алтын пышақ қап түбінде, 
Шықтың ба қабын жарып, ырысым-ай! – 
деп мойнынан құшақтай алар едім, –  дейді.

Шернияз  Жарылғасұлы

жүктеу/скачать 1,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: