Жансүгіров атындағы жму хабаршысы №1 /2013

     
 
 
107 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1 /2013     
 
          ӘОЖ 347 
 
  МЕМЛЕКЕТТІК  ТАБИҒИ  РЕСУРСТАР КАДАСТРЫН ЖҮРГІЗУДІҢ 
ҚАҒИДАЛАРЫ 
 
А.Е. Мухаметкаримов  
«Құқықтану» мамандығының 1 курс магистранты 
                І. Жансүгіров атындағы ЖМУ, Талдықорған  қ, 
azamat_0610@mail.ru
 
 
Табиғи  ресурстарын  таусылмайтын,  тегін  нәрсе  сияқты  түсіну,  Қазақстанның  берік 
нарық  жолына  түсуімен  байланысты  кадастрлық  қызметтің  табиғат  ресурстарын 
кадастрлық  бағалау  элементінің  мәні  арта  түсті.  Кадастрдың  үздіксіздігін  сақтамау  оның 
басқа принциптерінің де – нанымдылықы, толықтықы және жан-жақтылықы – іске аспауын 
тудырады.  Қазақстан  Республикасының  бағдарламасы  мен  экономикалық  саясатына 
негізделген  олар  біздің  қоғамымыздың  дамуының  әлеуметтік-экономикалық  заңдылықтарын 
бейнелейді және мемлекеттің кадастрға қоятын талаптарын қалыптастырады.  
 Со  становлением  Казахстана  на  прочный  рыночный  путь  повысилась  роль  оценивания 
кадастра  природных  ресурсов.  Несохранение  непрерывности  кадастра  влечет  за  собой 
неисполнение  принципов  кадастра.  Основанный  на  экономическую  политику  и  программу 
Республики Казахстан развитие наших социально-экономических закономерностей формирует 
условия для кадастра государства.  
 With the development of Kazakhstan's strong market path estimating inventory increased role 
of  natural resources.  Preserving  the  continuity  of  the  inventory  results  in  failure  to  comply  with  the 
principles  of  the  inventory.  Based  on  the  economic  policy  of  the  Republic  of  Kazakhstan  and  the 
program of the development of our social and economic laws creates the conditions for the inventory 
of the state. 
 
 Кілт сөздер. Қоршаған орта, кадастр, табиғи ресурс, экология, қағида. 
 
  Кез-келген құқықтық саланың қалыптасуы мен дамуына көңіл аудармастан бұрын, 
нақты  құқықтық  сала  негізделіп  негізгі  бастау  алып  тұрған  қағидаларды  арнайы 
зерттеп,  саралау  қажет.    Жалпы,  «қағида»,  яғни  «принцип»  деген  термин  латын 
сөздігінен  туындаған  және  өз  тілімізге  аударғанда  негіз,  бастау  деген  мағынаны 
білдіреді  [1].  М.И.  Байтиннің  көзқарасы  бойынша,  құқық  қағидасы  -  бұл  құқықтың 
пайда болуының, дамуының және жұмыс істеуінің адамгершілік және ұйымдық негізін 
құрайтын бастапқы, анықтаушы идеялар, ережелер, нұсқаулар [2]. 
Құқық  қағидасы  –  бұл  қоғамдағы  құқықтың  мазмұнын,  оның  мәнін  және 
мағынасын  сипаттайтын  алға  қоятын  идеялар.  Бір  жағынан,  олар  құқықтың 
заңдылықтарын көрсетеді, екінші жағынан, құқықтық реттеудің барлық аясында әрекет 
ететін  және  барлық  субъектілерге  тарайтын  жалпы  нормаларды  білдіреді.    Бұл 
нормалар  заңда  тікелей  қөрсетіледі  немесе  заңның  жалпы  мағынасынан  туындайды.  
Құқық қағидалары заң шығарушы үшін алға қоятын идеялар ретінде бола тұрып, құқық 
нормаларын  жетілдіру  жолдарын  анықтайды.  Қағидалардың  арқасында  құқық  жүйесі 
адам мен қоғамның маңызды мүдделері мен қажеттіліктеріне  бейімделеді [3]. 
Жалпы  жер  құқығының  қағидалары  жер  құқық  қатынастарын  реттеу  барысында 
басшылық  жасай  отырып,  бірнеше  реттеу  қызметтерін  жүзеге  асырады.  Атап  айтсақ, 
жер  қатынастарын  тікелей  реттеуді  жүзеге  асырады;  нақты  жер  құқық  қатынастарын 
реттеудегі  қарама-қайшылықтар  мен  ақауларды  жою  құралы  болып  табылады;  құқық 
қабылдау және құқық қолдану үшін бағдар болып, негізгі бағыттарын анықтайды; жер 
құқықтық  реттеудің  жүйелігін  қамтамасыз  етеді;  жер  саясатының  жер  құқық 
қатынастары  қатысушылардың  әлеуметтік-экономикалық  мүдделеріне  сәйкестігінің 
көрсеткіші болып табылады.  

     
 
 
108 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1 /2013     
 
Сол  себептен,  ғалым  Л.Е.  Ильяшенконың  «жер  құқығының  қағидаларын 
қарастыру  құқықтың  тек  қана  әлеуметтік-экономикалық,  саяси  және  ізгілік  табиғатын 
нақтырақ сипаттауға мүмкіндік беріп қана қоймай, оның нақты мазмұнын айқындайды» 
- деген пікірі өте орынды.  
Құқық қағидалары бір орында қалып қалмайды. Олар құқықтың өзі сияқты қоғам 
талабына  сай  үнемі  өзгерісте,  құқық  нормасының  мазмұнына  сәйкес,  құқық 
қағидасының мазмұны да өзгереді. Құқық қағидалары экономикалық, әлеуметтік, саяси 
және  идеологиялық  процесстердің  әсерінен  өзгеріске  ұшырап,  ескі  қағидалар  өз 
күштерін  жойып,  олардың  орнына  нарық  жағдайына,  қоғам  талабына  жауап  беретін 
қағидалар пайда болады.  
Мысалы,  16  қараша  1990  жылы  қабылданған  Қазақ  ССР-нің  Жер  кодексінің  3-
бабына  жерге  тек  мемлекеттік  меншік  қағидасы  қарастырылған.  Сонымен  бірге,  жер 
учаскесін  сату-сатып  алу,  сыйға  тарту,  кепілге  беру  немесе  өз  бетімен  айырбастауға 
тиым  салынады  делінген  болатын.  Ал  қазіргі  кезде,  жерге  жеке  меншік  құқығы  1995 
жылғы  Қазақстан  Республикасының  Қонституциясын  қабылдауымен  сәйкес,  толық 
түрде  заңдастырылды  және  мемлекеттік  меншік  құқығымен  қатар  қорғалатындығы 
қағида түрінде тікелей Конституцияда өз көрінісін тапты.  
Сонымен  бірге,  жер  пайдаланудың  тегіндігі  қағидасы,  нарық  жағдайына 
байланысты,  Қазақстан  Республикасы  Президентінің  1995  жылы  қабылданған  Жер 
туралы жарлығында алғаш рет көрініс тапқан жер пайдаланудың ақылығы қағидасына 
ауысты.  
Заң әдебиеттерінде жер заңдары қағидаларына көп көңіл бөлінген. Қазақстандық 
ғалымдар  ішінде  С.Б.  Байсалов,  Д.Л.  Байдельдинов,  А.Е.  Еренов,  Н.Б.  Мухитдинов 
және  басқа  да  ғалымдар  қағидаларды  қағидаларды  зерттеген.  Ресей  ғалымдарының 
ішінде бұл салада зерттеулер жүргізген ғалымдар – Б.В.  Ерофеев, О.И.  Колбасов, В.В.  
Петров және т.б. 
“Кеңестік  жер  құқығының  пәні  мен  жүйесі”  монографиясының  авторлары  жер 
құқығының  қағидаларын  анықтай  отырып,  мынадай  анықтама  берген  “құқық 
нормаларының  мәнін,  негізгі  қасиеттерін,  ішкі  бірлігі  мен  дамуын  көрсететін  негізгі, 
бастапқы  идеялар”  [4].  Бұл  монографияның  авторлары  құқық  қағидаларына  жоғары 
императивтік және жалпы маңыздылық сипат береді.  
Д.Л.  Байдельдинов  “Экологическое  законодательство  Республики  Казахстан” 
атты монографиясында да экологиялық заңдардың қағидаларын ашып көрсеткен [5].  
С.Б. Байсалов су құқығының қағидаларын зерттеген, “құқық салаларының барлық 
институттарын қамтитын негізгі, алға қоятын бастаулар, олар құқық саласының барлық 
нормаларында көрсетілген негізгі мазмұнын анықтайды”. 
А.С.  Стамқұловтың  пікірі  бойынша,  экологиялық  құқық  қағидаттары-мемлекет, 
қоғам, 
кәсіпорындардың, 
өкімет 
орындарының, 
ұйымдардың 
және 
басқа 
құрылымдардың,  азаматтардың,  лауазымды  адамдар  мен  азаматардың  экологиялық 
құқықтық қатынастардағы алғашқы бастамасы [6]. 
Құқық  қағидалары-құқықтың  мәнін  білдіруде  оған  негіз  болатын  идеялар  мен 
бастаулар.  Ол  идеялар  әділдік  пен  бостандықтың  сара  жолын  қорытындылау  арқылы 
шығарылады. 
Құқық  қағидалары  әділдік,  туралық  көрсеткіші  болғандықтан  тұрақтылығымен 
ерекшеленеді,  олардың  ұзақ  уақыт  бойына  өзгермейтіндігі  құқықтық  нормалардан 
айырмашылығы  болып  табылады.  Барлық  авторлар  құқық  қағидасы-бұл  құқық 
саласының  мәнін  анықтайтын  “бастама”,  “идея”,  “мақсат”,  “нұсқау”  деген  пікірге  бір 
ауыздан  келіседі.  Қағидалар  құқық  саласының  қалыптасу  сатыларында  ғана  қажетті 
болып  табылмайды,  оның  даму  және  қызмет  ету  процесінде  де  маңызды  орын  алады. 
Құқық  қағидалары  нормативтік  құқықтық  актілерде  өз  көрінісін  табуы  қажет. 
Жоғарыда көрсетілген құқық қағидаларының анықтамаларынан олардың “императивті” 

     
 
 
109 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1 /2013     
 
және  “жалпыға  міндеттілік”  белгісін  анықтауға  болады.  Құқық  қағидасының  идея 
ретінде  анықтамасы  нақты  құқық  нормаларында  бекітілмеуі  де  мүмкін.  “Құқық  – 
қағида  құқық  нормаларының  нақты,  салыстырмалы  түрде  көлемді  жүйесінің  мәнін 
және  маңызын  талдауға  мүмкіндік  беретін  ғылыми,  нақтырақ  айтсақ  философиялық 
категория болып табылады” [7]. 
Қазақстандық  ғалым  заңгер,  Н.Б.  Мұхитдиновтың  пікірі  бойынша,  құқық 
қағидалары  дегеніміз  –  барлық  құқықтық  қатынас  субъектілеріне  міндетті  болып 
табылатын, құқықтың қалыптасуы, дамуы және бір қалыпты қызмет жасауы үшін негіз 
болатын  бастама,  деп  айтқан  болатын  [8].  Құқық  қағидалары  бір  орында  қалып 
қалмайды.  Олар  құқықтың  өзі  сияқты  қоғам  талабына  сай  үнемі  өзгерісте,  құқық 
нормасының  мазмұнына  сәйкес,  құқық  қағидасының  мазмұны  да  өзгереді.  Құқық 
қағидалары  экономикалық,  әлеуметтік,  саяси  және  идеологиялық  процесстердің 
әсерінен өзгеріске ұшырап, ескі қағидалар өз күштерін жойып, олардың орнына нарық 
жағдайына, қоғам талабына жауап беретін қағидалар пайда болады. Мысалы, 16 қараша 
1990  жылы  қабылданған  Қазақ  ССР-нің  Жер  кодексінің  3-бабына  жерге  тек 
мемлекеттік  меншік  қағидасы  қарастырылған.  Сонымен  бірге,  жер  учаскесін  сату-
сатып  алу,  сыйға  тарту,  кепілге  беру  немесе  өз  бетімен  айырбастауға  тиым  салынады 
делінген болатын. Ал қазіргі кезде, жерге жеке меншік құқығы 1995 жылғы Қазақстан 
Республикасының Қонституциясын қабылдауымен сәйкес, толық түрде заңдастырылды 
және  мемлекеттік  меншік  құқығымен  қатар  қорғалатындығы  қағида  түрінде  тікелей 
Конституцияда  өз  көрінісін  тапты.  Сонымен  бірге,  жер  пайдаланудың  тегіндігі 
қағидасы, нарық жағдайына байланысты, Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 
жылы  қабылданған  Жер  туралы  жарлығында  алғаш  рет  көрініс  тапқан  жер 
пайдаланудың  ақылығы  қағидасына  ауысты.  Яғни,  жерді  жеке  меншікке,  жер 
пайдалану  құқығын  жеке  тұлғалар  мен  мемлекеттік  емес  заңды  тұлғаларға  берген 
жағдайда,  жер  ресурстарын  пайдаланған  жағдайда  белгілі  бір  төлемнің  төленуін 
білдіреді. Жалпы, жер  пайдалану мен қорғау  үшін ақы төлеудің қағидалары әлі  күнге 
дейін толық құқықтық тұрғыдан қарастырылмағандықтан, ғылыми тұрғыдан зерттелуді 
қажет етеді.  
Жалпы  жер  құқығының  қағидалары  жер  құқық  қатынастарын  реттеу  барысында 
басшылық  жасай  отырып,  бірнеше  реттеу  қызметтерін  жүзеге  асырады.  Атап  айтсақ, 
жер  қатынастарын  тікелей  реттеуді  жүзеге  асырады;  нақты  жер  құқық  қатынастарын 
реттеудегі  қарама-қайшылықтар  мен  ақауларды  жою  құралы  болып  табылады;  құқық 
қабылдау және құқық қолдану үшін бағдар болып, негізгі бағыттарын анықтайды; жер 
құқықтық  реттеудің  жүйелігін  қамтамасыз  етеді;  жер  саясатының  жер  құқық 
қатынастары  қатысушылардың  әлеуметтік-экономикалық  мүдделеріне  сәйкестігінің 
көрсеткіші  болып  табылады.  Сол  себептен,  ғалым  Л.Е.  Ильяшенконың  «жер 
құқығының  қағидаларын  қарастыру  құқықтың  тек  қана  әлеуметтік-экономикалық, 
саяси және ізгілік табиғатын нақтырақ сипаттауға мүмкіндік беріп қана қоймай, оның 
нақты мазмұнын айқындайды» - деген пікірі өте орынды. 
Біздің  зерттеуімізге  қатысты  табиғи  ресурстар  кадастрының  мазмұны  мен  мәнін 
ашу  үшін  олардың  негізгі  принциптерін  айқындауымыз  керек.  Демек,  құқық  пен 
құқықтық реттеу жүйесі құрылатын объектвті қажетті басталуы керек. 
Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің  «Сандық  геоақпараттық  жүйелер  негізінде 
Қазақстан  Республикасы  табиғи  объектілер  кадастрының  Бірыңғай  Жүйесін  құру 
туралы» қаулысы  жалғыз нормативті  – құқықтық  акт болып табылады. Оның негізіне 
мынадай негізгі принциптер алынды: 
-
 
орталықтандырылған басшылық; 
-
 
кадастрлық ақпаратты өңдеу технологиясының бірлігі; 
-
 
кадастрлық барлық жүйенің Жер кадастры базасында қалыптастырылуы; 
-
 
автоматтандырылған жаңартылуы мен толықтырылуының объективтілігі; 

     
 
 
110 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1 /2013     
 
      Табиғи  ресурстар  кадастрының  принциптерінің  құқықтың  бекітілуі  әр  түрлі: 
кей  принциптер  құқықтық  актілермен  тікелей  бекітіледі,  кейбірі  талдау  барысында 
анықталады.   
Мемлекеттік  жер  кадастры  ережесінің  екінші  бөлімінің  10-пункті  жер  телімдері 
мен  оның  шекаралары  өзгерген  жағдайда  ол  туралы  ақпарат  беру  ережесін  бекіту. 
«Кадастрлық  деректерді  жүйелі  түрде  жаңартып  отыру»  принципі  көрініп  тұр.  Сол 
сияқты  ережеде  жер  телімдерінің  иелері  мен  жерді  пайдаланушылар,  тиісті  қызмет 
адамдары мен жергілікті  атқару органдары жыл сайын аудандық  жер бөліміне жердің 
жағдайы мен пайдалану туралы мәлімет таныстырып отыруға тиіс. 
Мемлекеттік орман кадастры тәртібіне сай мемлекеттік ұйымдар: 
1)
 
1-қаңтарға  қарай  ақымдағы  өзгерістер  туралы  орман  кадастрына  материал 
тапсыруға; 
2)
 
 есептің жылдың 20-қаңтарына дейін орман қорында болған өзгерістер тeралы 
ведомстволық  бағыныстағы  жергілікті  орманға  белгілі  форма  бойынша  мәліметтер 
тапсыруға тиіс. Бұл әрекет «кадастрлық деректерді жаңарту» принципін орындау үшін 
қажет. 
Мемлекеттік су кадастры – жүйеленген, ылғи толықтырып отыратын деректер су 
объектілері, оның су ресурстары, оның жағдайы туралы деректер  «жүйелі  кадастрлық 
деректер» принципіне сай іске асырылады. 
Біздің  ойымызша,  біз  анықтаған  «жүйелі  түрде  жаңартылған»,  «кадастр 
деректерін  толықтыру»  принциптері  табиғи  ресурстар  кадастрының  деректері  қазіргі 
уақытқа сай принципі түрінде бекітіле алады. 
Табиғи ресурстар иесі – мемлекет мүддесі мен заңды құқықтарын қамтамасыз ету 
мақсатымен  кадастрлық  деректердің  сенімділігі,  яғни  табиғи  ресурстардың  ақиқат 
ахуалына  сәйкестігі  талап  етіледі.  Мемлекеттік  органдар,  мемлекеттік  мекемелер  мен 
лауазымды  адамдар  жер  кадастрының  құжаттамасындағы  деректерге  сәйкес  болуын 
қадағалауқа тиіс. Яғни,  кадастрлық деректердің сенімділігі принципі.  
Егер  біз  таңдаған  талдау  жолымен  айтсақ,  Су  Кодексінің  59-бабына  «Суды 
пайдаланушылар облыстағы тиісті мекемеге су қорын пайдалану, сақтау туралы барлық 
қажетті деректерді беріп отыруға тиіс».  
Осы  норма  мемлекет  су  кадастрының  негізгі  принциптерін  анықтап,  суды 
пайдаланушылардың бәріне міндетті бола отырып, кадастрдың міндеттілігі принципін 
іске  асырады.  Бұл  принцип  табиғатты  пайдаланушыларға  ғана  емес,  кадастрлық 
қызметті атқарушыларға да міндетті. 
Табиғи ресурстар кадастры принциптерінің зерттелуіне қарап, бұл принциптердің 
экологиялық  құқықтар  принциптерінен,  ҚР-ның  экологиялық  заңнамаларынан 
туындайтынын  байқаймыз.  Оның  негізгі  бір  көзі  –  Қазақстан  Республикасының 
Экологиялық кодексі екенін мойындауымыз керек [9]. 
 Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының негiзгi принциптерi: 
1) Қазақстан Республикасының орнықты дамуын қамтамасыз ету; 
2) экологиялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету; 
3) экологиялық қатынастарды реттеу кезiндегi экожүйелi көзқарас; 
4)  қоршаған  ортаны  қорғау  саласындағы  мемлекеттiк  реттеу  және  табиғи 
ресурстарды пайдалану саласындағы мемлекеттiк басқару; 
 5) қоршаған ортаны ластаудың және оған кез келген басқа түрде залал келтiрудi 
болдырмау жөнiнде алдын алу шараларының мiндеттiлiгi; 
6)  Қазақстан  Республикасының  экологиялық  заңнамасын  бұзғаны  үшiн 
жауаптылықтан бұлтартпау; 
 7) қоршаған ортаға келтiрiлген залалды өтеу мiндеттiлiгi; 
8) қоршаған ортаға әсер етудiң ақылы болу және оған рұқсат алу тәртiбi; 

     
 
 
111 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1 /2013     
 
9) табиғи ресурстарды пайдалану мен қоршаған ортаға әсер ету кезiнде неғұрлым 
экологиялық таза және ресурс үнемдеушi технологияларды қолдану; 
10)  қоршаған  ортаны  қорғау  жөнiндегi  мемлекеттiк  органдар  қызметiнiң  өзара 
әрекеттестiгi, үйлесiмдiлiгi мен жариялылығы; 
11) табиғат пайдаланушыларды қоршаған ортаны ластауды болдырмауға, азайтуға 
және оны жоюға, қалдықтарды кемiтуге ынталандыру; 
12) экологиялық ақпараттың қолжетiмдiлiгi; 
13) табиғи ресурстарды пайдалану  мен қоршаған ортаға  әсер ету кезiнде ұлттық 
мүдделердi қамтамасыз ету; 
14)  Қазақстан  Республикасы  экологиялық  заңнамасының  халықаралық  құқық 
принциптерiмен және нормаларымен үйлесуi; 
15)  жоспарланып  отырған  шаруашылық  және  өзге  де  қызметтiң  экологиялық 
қауiптiлiгi презумпциясы  және  оны  жүзеге  асыру  туралы  шешiмдер  қабылдаған  кезде 
қоршаған  ортаға  және  халықтың  денсаулығына  әсерiн  бағалау  мiндеттiлiгi  болып 
табылады. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР  ТІЗІМІ: 
1.
 
 Ерофеев Б.В. Экологическое право России: Учебник. – М.: Юристъ, 1996. – 624 с. 
2.
 
 Матузов Н.И., Малько А.В. Теория государства и права. – М.: Юристь, 2000. – 776 с. 
3.
 
 Перевалов В.Д., Леушин В.И. Теория государства и права. - М., 1999. – 237 с. 
4.
 
 Еренов  А.Е.,  Мухитдинов  Н.Б.,  Ильяшенко  Л.В.  Предмет  и  система  советского 
земельного права. – Алматы: Наука, 1981. – 151 с. 
5.
 
 Байдельдинов  Д.Л.  Экологическое  законодательство  Республики  Казахстан.  – 
Алматы: Жеті Жарғы, 1995. – 188 с. 
6.
 
 Стамқұлов  Ә.С.  Қазақстан  Республикасының  экология  құқығы.  –  Тараз:  Атамұра, 
2003. -  450 б. 
7.
 
Бахин  С.  Принципы  международной  торговли  //  Правоведение.  –    2001.  -  №4.  –  С. 
12-15. 
8.
 
Мухитдинов Н.Б.  Основы горного права. – Алма-Ата, 1983. – 199 с 
9.
 
Қазақстан  Республикасының  Экологиялық  кодексі  09  қаңтар  2007  жыл  //  Параграф 
ақпараттар жүйесі, 2012. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     
 
 
112 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1 /2013     
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ЭКОНОМИКА 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     
 
 
113 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1 /2013     
 
    
УДК 3367 
ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ МАЛОГО БИЗНЕСА В СВЯЗИ С 
ВСТУПЛЕНИЕМ В ВТО 
 
М.Б. Аманова  
 Жетысуский государственный университет имени И.Жансугурова, 
г. Талдыкорган 
 
В  статье  рассмотрены  основные  направления  развития  малого  бизнеса,  меры 
государственной поддержки при вступлении в ВТО  
Мақалада  ДСҰ-на  кіру  барысында  кіші  бизнесті  мемлекеттік  қолдаудағы  негізгі 
бағыттары қарастырылған 
          In article are considered main trends of the development of the small business, measures of state 
support when entering in WTO 
 
При  оценке  существующих  механизмов  реализации  государственной 
политики  в  развитии  малого  бизнеса  необходимо  отметить,  что  в  течение  всего 
периода 
независимости 
страны 
процесс 
государственной 
поддержки 
предпринимательского сектора развивался понарастающей. 
Для  наиболее  полного  анализа  ситуации  развития  малого  бизнеса  в 
Казахстане  необходимым  представляется  оценить  действующие  в  стране 
инструменты и механизмы его регулирования. В целом, органами государственной 
власти  в  этом  направлении  проводится  значительная  работа,  которую  можно 
разделить на ряд направлений: 

 
доктринальное; 

 
нормативно-правовое; 

 
институциональное; 

 
ресурсное. 
Доктриналъное обеспечение - концептуальная база, включающая в себя принятые 
в стране официальные доктрины, концепции, стратегии экономического развития. 
Нормативно-правовое обеспечение  - нормативно-правовая база,  включающая в 
себя  широкий  спектр  правовых  документов,  регулирующих  и  регламентирующих 
отношения в сфере поддержки малого и среднего бизнеса. 
Институциональное 
обеспечение 
- 
действующие 
в 
стране 
специализированные 
государственные 
органы, 
а 
также 
иные 
государственные  и  негосударственные  институты,  деятельность  которых  имеет 
прямое или косвенное отношение к деятельности малого и среднего бизнеса. 
Ресурсное 
обеспечение 
(информационно-идеологическое 
обеспечение, 
финансовое, кадровое) - деятельность государства в сфере обеспечения информацией и 
идеологических  программ  о  поддержке  малого  и  среднего  бизнеса  как  основы 
среднего  класса,  а  также  реализация  программ  кредитования,  подготовки 
высококвалифицированных специалистов [1] . 
В  этой  связи,  для  всестороннего  анализа  состояния  дел  в  области 
государственной  поддержки  малого  бизнеса  представляется  оценка  указанных 
механизмов.  
Во-первых,  анализ  положительных  и  отрицательных  сторон  указанных 
механизмов обеспечения безопасности дает развернутую картину. 
Во-вторых,  такого  рода  сравнительное  исследование  позволяет  наглядно 
увидеть  существующие  пробелы  в  исследуемой  области,  проследить  их 
причинно-следственную связь. 

     
 
 
114 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1 /2013     
 
В-третьих,  подобная  оценка  действующих  механизмов  дает  основание 
логическим образом выйти на конечную, рекомендательную часть исследования. 
Доктринальное  обеспечение  в  Республике  Казахстан  осознание  важности 
проблемы  поддержки  малого  бизнеса  привело  к  разработке  и  реализации  следующих 
документов доктринального характера. 
Задачи  государственным  органам  по  поддержке  и  развитию  малого  и  среднего 
бизнеса ставятся Главой государства в ежегодных Посланиях народу Казахстана. 
Логическим продолжением Стратегии  «Казахстан – 2030» и комплексным 
раскрытием  ее  приоритета  «Индустриальное  развитие»  является  «Стратегия 
индустриально-инновационного  развития  на  2003-2015  годы»,  в  которой  разработаны 
концептуальные 
и 
основные 
направления 
деятельности 
государства 
в 
рассматриваемой сфере.  
Государственная  поддержка  малого  бизнеса  осуществляется  на  основе 
государственных,  отраслевых  и  региональных  программ  и  представляет  собой 
комплекс  мер,  направленных  на  развитие  и  поддержку  малого  предпринимательства. 
На фоне глобализации мировой экономики экономика Казахстана будет сталкиваться с 
рядом  проблем,  одной  из  которых  является  вступление  его  во  Всемирную  Торговую 
Организацию  (ВТО).  Конечно,  она  отразится  и  на  деятельности  отечественного 
предпринимательства.  Вхождение  в  ВТО  является  для  Казахстана  актуальной 
необходимостью.  Вступление  Казахстана  в  ВТО  преследует  цель  создания 
благоприятных  условий  для  устойчивого  экономического  роста  за  счет 
осуществления  внешней  торговли  и  коренной  перестройки  внутренних  условий 
производства и услуг в соответствии с правилами, нормами, механизмами, принятыми 
в этой организации. 
Всемирная  торговая  организация  -  это  единственная  международная 
структура,  которая  устанавливает  правила  торговли  между  странами  с  целью 
содействия  беспрепятственной  международной  торговле,  устранению  барьеров, 
препятствующих торговле, способствует созданию условий повышения  качества и 
конкурентоспособности товаров и услуг, заключению выгодных соглашений по труду и 
свободному  перемещению  трудовых  ресурсов,  а  также  предполагает  проведение 
странами  -  участницами  единой  торговой  политики  в  согласованных  с 
международными стандартами рамках [2]. 
Учитывая основные функции ВТО, такие, как контроль за выполнением торговых 
контрактов,  урегулирование споров между  сторонами, оказание  технической помощи, 
обучение специалистов из развивающихся стран, сотрудничество с международными 
организациями,  а  также  возможность  создания  особых  условий  вступления  в  ВТО 
для  развивающихся  государств,вполне  оправдано  большое  стремление  Казахстана 
войти во Всемирную Торговую Организацию. 
Казахстан  будет  признан  страной  с  открытой  рыночной  экономикой, 
интегрированной в мировое хозяйство и мировые структуры, содействующие ее развитию. 
Страна  автоматически  получает  в  отношениях  со  всеми  членами  ВТО,  режим 
наибольшего благоприятствования. Не только у ведущих казахстанских предприятий, 
но  и  у  малых  предприятий  увеличатся  перспективные  возможности,  извлекаемые  из 
роста и большей стабильности мировых товарных рынков. Республика расширит доступ к 
мировому  рынку  и  повысит  юридическую  защищенность,  так  как  сможет  пользоваться 
всеми торговыми преимуществами, предоставляемыми членами ВТО. Казахстан  будет 
иметь дополнительные и выгодные пути транзита для своих товаров. Это особенно важно 
для  развития  внешней  торговли  республики  отечественными  товарами  обрабатывающей 
промышленности.  Казахстанские  предприниматели  получат  право  экспорта  своей 
продукции и услуг на рынке стран ВТО. Увеличение потоков зарубежных инвестиций 
благоприятно скажется на банковской системе Республики.  

     
 
 
115 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1 /2013     
 
Но при вступлении в ВТО необходимо, чтобы товары, производимые в Казахстане, 
отвечали  международным  стандартам.  Отечественные  товаропроизводители  будут 
вынуждены  повышать  качество  продукции,  доводить  свои  товары  и  услуги  до 
международных  стандартов  и  искать  новые  пути  развития  производства.  Это 
обстоятельство  остро  ставит  вопросы  конкурентоспособности  отечественных  товаров  не 
только на внешнем, но и на внутреннем рынке. 
Поэтому  при  вступлении  в  ВТО  должна  быть  разработана  эффективная  защитная 
политика,  адекватная  потребностям  казахстанской  экономики.  Соглашения  ВТО 
охватывают  торговлю  товарами  и  услугами  и  содержат  обязательства  стран-участниц 
снизить таможенные тарифы и другие торговые ограничения, а также открыть собственные 
рынки для зарубежных партнеров. 
В  условиях  либерализации  таможенного  пространства  Казахстана  большинство 
отечественных товаропроизводителей будут проигрывать, а в последующем потеряют свои 
позиции  на  внутреннем  рынке,  не  говоря  о  конкурентоспособности  на  рынках  соседних 
государств.  Возьмем  нашу  обрабатывающую  промышленность  -  швейную,  мебельную  и 
другие отрасли. Сегодня для загрузки местных предприятий-производителей отечественной 
продукции  около  70-75%  сырья  завозится  из  стран  ближнего  зарубежья  [3].  Сейчас 
предпринимаются некоторые шаги по подъему отечественного производителя.  
Вхождение в ВТО обязывает отечественные малые предприятия выпускать достаточно 
качественную  продукцию,  соответствующую  стандартам  ИСО.  На  большинстве 
отечественных малых предприятий требования действующих стандартов к качеству сырья 
и  материалов  устарели,  равно  как  и  действующий  национальный  стандарт  на  готовую 
продукцию.  Требуется  переработка  до  уровня  мировых стандартов всей технической и 
нормативной документации, для чего необходимо время и инвестиции. Данная ситуация 
складывается во всех отраслях экономики, 
В  настоящее  время  большинство  потребительских  товаров,  производимых  в 
Казахстане, на наш взгляд, не отвечают международным стандартам. Следовательно, такие 
товары  автоматически  будут  вытеснены  с  рынка,  что  может  привести  к  разорению 
мелких  товаропроизводителей-предпринимателей  и  росту  безработицы.  Если  учесть, 
что  значительная  часть  трудоспособного  населения  страны  заняты  в  сфере  малого  и 
среднего  бизнеса,  быстрое  вступление  Казахстана  в  ВТО  может  породить  массовую 
безработицу. 
Решающим  фактором  подготовительного  периода  считаем  гармонизацию 
казахстанской  законодательной  базы  с  международными  нормативными  актами. 
Особое  внимание  следует  уделять  малым  предприятиям,  ориентированным  на 
внутренний  рынок.  Здесь  следует  предусмотреть  режим  плавного  и  постепенного 
вхождения  в  конкурентную  среду  как  внутреннего,  так и мирового рынка. Из отраслей, 
производящих  предметы  потребления  для  внутреннего  рынка,  в  качестве  приоритетных 
следует,  на  наш  взгляд,  выделить  производство  продукции  швейной,  пищевой  и 
мебельной  промышленности.  Эти  отрасли  обеспечивают  удовлетворение  основных 
потребностей  населения,  имеют  постоянный  и  устойчивый  спрос  практически  в  любых 
экономических  условиях  и,  следовательно,  являются  одной  из  основ  финансовой 
стабильности и независимости государства. 
Механизм защитных мер для вышеперечисленных отраслей предполагает сохранение 
тарифных  бартеров по конкретным товарным позициям.  Следует  учесть,  что  защитные 
меры  должны  носить  характер,  ограниченный  определенным  временным  периодом, 
так как сильная экономика базируется только на конкурентоспособном производстве. 
Таким  образом,  следует  подчеркнуть,  что  на  наш  взгляд  Казахстан  еще 
недостаточно  готов  к  вступлению  в  ВТО.  Необходимо  сохранить  и  развивать  уже 
имеющиеся  рынки  сбыта  как  внутри  страны,  так  и  в  рамках  СНГ,  и  только  постепенно 
готовиться  для  вступления  в  ВТО.  Опыт  высокоразвитых  стран  свидетельствует,  что  к 

     
 
 
116 
 
І.Жансүгіров атындағы  ЖМУ  ХАБАРШЫСЫ   № 1 /2013     
 
вхождению в ВТО готовятся не один десяток лет - Китай шел к этому 15 лет, членам ЕЭС 
понадобилось  35  лет  для  создания  единого  экономического  пространства.  Поэтому, 
необходимо лучше подготовиться к вхождению в ВТО, и тогда у Казахстана будет больше 
шансов занять достойное место в мировой экономике. 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ: 
1
 
Умбетов  А.  Кредитование  малого  бизнеса  -  большая  проблема  Азии// 
Экономика и жизнь, 2009. - №19.  - С.18-19. 
2
 
Додонов  В.Ю.  Организация  функционирования  системы  механизмов 
устойчивого  развития  Казахстана  //  Материалы  международной  научно-практической 
конференции.  «Повышение  конкурентоспособности  национальной  экономики  в 
условиях глобализации: проблемы, приоритеты, пути решения». Алматы: ИЭ МОН РК, 
2011. - 26 с. 
3
 
Дауранов  И.,  Шишкина  А.,  Рудецких  А.    Проблемы  развития    малого 
бизнеса  в  Казахстане  (по  результатам  мониторингового  обследования)//  Аль-Пари, 
2011.- №3-4. - С.72-75. 
 
 
         УДК 347.239 

жүктеу/скачать 2,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: