Аман абасилов әлеуметтік лингвистика
Тілдік бөгетті жеңу тәсілдері және тілдердің қызмет-
жүктеу/скачать 2,06 Mb. Pdf көрінісі
|
| 3.5.4 Тілдік бөгетті жеңу тәсілдері және тілдердің қызмет-
тік жүктемелері Қостілділіктің пайда болу себебі түрлі тілдік ұжымға жататын адамдардың бір-бірімен қатынас жасау қажеттілігі болып табыла- ды. Қарым-қатынасқа кедергі болатын тілдік бөгетті жеңу бірнеше тәсілдермен жүзеге асады. Осындай мүмкіндіктерді түсіндіру үшін А және Б деген екі бір тілді ұжымды алып қарастырайық. Бұл екі тілдік ұжымның өзара түсіністікке жетуі теориялық тұрғыдан мынадай төрт тәсілмен жүзеге асуы мүмкін: 1) Б тілдік қауымдастығының өкілдері (барлығы немесе бір бөлігі) А-ның тілін меңгереді, ал олар біртілді күйінде қалады. (А Б) 2) А тілдік қауымдастықтың өкілдері (барлығы немесе бір бөлігі) Б-ның тілін меңгереді де, олар біртілді күйінде қалады. (А Б) 3) А қауымдастығының өкілдері Б-ның тілін, ал Б қауым- дастығының өкілдері А-ның тілін меңгереді. Сөйтіп екі тілдік ұжымның барлық мүшелері не бір бөлігі қостілді болады. (А Б) 4) А және Б қауымдастығының өкілдері (барлығы немесе бір бөлігі) үшінші В қауымдастығының тілін меңгереді. Өзара қостілді бола отырып, олар В қауымдастығының өкілдерімен, сондай-ақ өзара қарым-қатынас жасау мүмкіндігіне ие болады. А Б В (1) және (2) жағдаятта біржақты билингвизм туралы сөз бола- ды. Олардың арасындағы айырмашылық тілдік әсердің бағытына байланысты анықталады. 152 (3) жағдаят екіжақты билингвизмді көрсетеді. Оны (1) және (2) жағдайлардың өзара әрекеті ретінде қарастыруға болады. Мұнда тілдік әсер ету бағытын анықтайтын күштің өзара теңдігі байқалады. (4) жағдаят өзара біржақтық билингвизмді көрсетеді. Оны көп қырлы (многофокусный) билингвизм деп те атауға бола- ды (дәл осы жағдайда екі қырлы (двухфокусный). Бұл жағдайда В қауымдастығының өкілдері әдетте біртілді күйінде қалады да аралық тіл қызметін атқарады. Бұл көптілді қоғамдағы тілдер қарым-қатынасын көрсетеді. Тілдік бөгетті жеңу тәсілін таңдауға әсер ететін себептерді ашу үшін мынадай екі сұраққа жауап беру керек: 1.Тілдер қарым-қатынасы негізінде (1), (2), (3) жағдаяттарда тілдік әсер ету бағытына не қатысты болады? 2. (4) жағдаяттағы аралық тілді таңдау немен анықталады және көптілді мемлекеттің ерекшелігі неде? жүктеу/скачать 2,06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|