Диссертацияларыныњ негізгі ѓылыми нєтижелерін жариялауѓа арналѓан басылымдар тізіліміне енгізілген Ќр бѓм бѓсбк 19. 03. 2009 ж

65
Гражданское и гражданско-процессуальное право
В  трудовом  законодательстве  следует  об-
ратить  особое  внимание  на  то  обстоятельство, 
что  исключение  материальной  ответственно-
сти  за  ущерб,  причиненный  при  нормальном 
производственно-хозяйственном  риске,  допу-
стимо лишь в том случае, если этот ущерб был 
нанесен  работодателю,  в  интересах  которого  и 
осуществлялся этот риск [6, с.91-94].
В связи с указанным, предлагаю ст.1 ТК РК 
дополнить следующим основным понятием, ис-
пользуемым в настоящем Кодексе:
Нормальный производственно-хозяйственный 
риск - это действия работника, соответствую-
щие  современным  знаниям  и  опыту,  когда  по-
ставленная  цель  не  могла  быть  достигнута 
иначе; работник надлежащим образом выполнил 
возложенные  на  него  трудовые  (должностные) 
обязанности, проявил определенную степень за-
ботливости и осмотрительности, принял меры 
для  предотвращения  ущерба,  и  объектом  риска 
явились  материальные  ценности,  а  не  жизнь  и 
здоровье людей.
Статью  166  ТК  РК  следует  изложить  в  сле-
дующей редакции:
«За причиненный ущерб работник несет ма-
териальную ответственность в пределах своей 
средней месячной заработной платы, если иное 
не предусмотрено настоящим Кодексом и ины-
ми законами».
Такое  правило  даст  возможность  иными  за-
конами установить случаи материальной ответ-
ственности работника в полном и повышенном 
размерах причиненного ущерба.
Статью 167 ТК РК предлагаю дополнить пун-
ктом 2 в следующей редакции:
«Материальная  ответственность  в  полном 
и  повышенном  размерах  причиненного  ущерба 
может возлагаться на работника также в слу-
чаях, предусмотренных иными законами».
Использованная литература
1. Трудовой кодекс Республики Казахстан от 15 мая 2007 года N 251.
2. Закон Республики Казахстан «О борьбе с коррупцией» от 2 июля 1998 года N 267. 
3. Бугров Л.Ю. Приостановление трудового договора // Российский юридический журнал. - № 1. - 
январь-февраль 2009.
4. Закон РК «Об акционерных обществах» от 13 мая 2003 года  № 415-II.
5. Нургалиева Е.Н. Роль трудового права в рыночном механизме хозяйствования. – Караганда, 2011.
6. Омарова Э.Б. Материальная ответственность наемных работников: проблемы теории и прак-
тики. – Астана, 2011. 
Мақалада автордың ҚР Еңбек кодексі нормаларын ҚР Азаматтық кодекс, Акционерлік қоғамдар 
туралы,  Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  күрес  туралы  заңдар  нормаларымен  сәйкестендіру, 
тәжірибеде  еңбек  қарым-қатынастарын  құқықтық  реттегенде  туындайтын  қарама-
қайшылықтары жоюға бағытталған ұсыныстары негізделген. Бұл ұсыныстар еңбек құқығы нор-
маларын жаңа нарықтық қарым-қатынастарға бейімдеуге арналған.
В  статье  обосновываются  предложения  автора  о  приведении  норм  Трудового  кодекса  РК                       
в соответствие с нормами Гражданского кодекса РК, законов РК «Об акционерных обществах»,                 
«О борьбе с коррупцией» в целях снятия ряда противоречий, возникающих на практике при регу-
лировании трудовых отношений. И это позволит адаптировать нормы трудового права к новым 
рыночным отношениям.
In the present article author researches proposals for corresponding norms of the Labour Code of the 
Republic  of  Kazakhstan  with  relevant  norms  of  the  Civil  Code,  Laws  “On  stock-companies”  and  “On 
the fighting against corruption» for the purpose of removal of contradictions arising in practice while 
regulating labor relations. And it would allow adapting labor law norms to new market relations. 
● ● ● ● ●
түйін  сөздер:  сыбайлас  жемқорлық  құқық  бұзушылық,  акционерлік  қоғамдардың  лауазым 
қызметкерлерінің материалдық жаупкершілігі, қалыпты өндірістік-шаруашылық тәуекел.
ключевые  слова:  коррупционное  правонарушение,  материальная  ответственность  должност-
ных лиц акционерных обществ, нормальный производственный риск.
Keywords: corruption offence, material liability of official if stock-companies, normal industrial risk.

№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
66
Елеусізова Индира Қаржаубайқызы, 
ҚР Заң шығару институты азаматтық, азаматтық іс жүргізу 
құқығы бөлімінің жетекші ғылыми қызметкері,
заң ғылымдарының кандидаты
ӨНЕРкӘСІПтІк мЕНШІк ОбЪЕктІлЕРІНІҢ 
ЖАлПы СИПАттАмАСы
Қазақстан Республикасының қазіргі таңдағы 
негізгі  бағыты  –  әлемдегі  барынша  бәсекеге 
қабілетті елдер қатарына қосылу. Осы бағытты 
жүзеге асырудың басты талабы ретінде нарықтық 
экономиканың барлық тұстарын дамытып, мем-
лекет  халқының  әлеуметтік,  экономикалық 
жағдайын  жақсарту  болып  табылады.  Алға 
қойылған  мақсаттарға  жету  жолдарының  бірі 
ретінде халықты тек материалдық игіліктермен 
ғана  емес,  сонымен  қатар,  материалдық  емес 
игіліктермен  де  қамтамасыз  ету  шарасын 
қолдану қажеттілігі барлығымызға белгілі. 
Қоғамдағы  материалдық  емес  игіліктер 
азаматтардың  интеллектуалдық  шығармашылық 
қызмет  нәтижелері  ретінде  танылады  және  заң 
жүзінде  қорғалуын  талап  етеді.  Азаматтардың 
интеллектуалдық  шығармашылық  қызметінің 
құқықтық қорғалуын қамтамасыз ету мемлекеттің 
маңызды ісі. Сондықтан да біздің мемлекетімізде 
интеллектуалдық  қызмет  нәтижелерінің  мәсе-
лелеріне  айрықша  мән  беріліп,  халықаралық 
Конвенцияларға  қосылу  мақсатында,  өркениетті 
елдермен келісім-шарт жасасу жүзеге асырылуда.
Жалпы, кез келген тұлға жасына, психикалық 
дәрежесіне,  азаматтығына,  сондай-ақ  өзге  де 
мінездемеге қарамастан мәдениет және ғылым ту-
ындыларын ойлап-табуға, құрастыруға құқылы. 
Адамзат  табиғатпен  берілген  мұндай  қасиетті 
әртүрлі  көлемде  пайдалана  алады.  Қарқынды 
ойлап-табушы  тұлғалар  өз  туындыларының 
заңды қорғалуын талап етеді.
Бұл  рухани  туындыларды  заңды  түрде 
реттейтін  интеллектуалдық  меншік  құқығы 
мемлекеттіміздің  заң  жүйесінде  жаңа  құқық 
болып  табылады.  Бұрынғы  заң  жүйеміз 
мұндай  ұғымды  білмеген.  Себебі,  КСРО-ның 
тұсында  интеллектуалдық  шығармашылық 
қызметтің  нәтижелері  мемлекеттің  немесе 
мемлекеттік  ұйымдардың  құзыретінде  болған. 
«Интеллектуалдық  меншік  құқығы»  термині 
1991 жылы 31 мамырда КСРО Заң негіздерімен 
енгізілген [1, 622 б.].
Интеллектуалдық  шығармашылық  қызмет 
нәтижелерін қорғау және реттеу – бұрынғы КСРО 
мемлекеттерінде,  соның  ішінде  Қазақстан  Ре-
спубликасында  маңызды  орын  алады.  Өйткені, 
интеллектуалдық    меншікті    тиісінше    қорғау  
мәселесі  -  мемлекетаралық  экономикалық 
келісімдердің  айрықша  құрамы  ретінде  қарас-
тырылады.  Ешқандай  мемлекет  немесе  фирма 
жаңа технологияларды заңды түрде қорғалмаған 
мемлекетке  өз  жетістіктерін  әкелмейді.  Интел-
лектуалдық  меншік  қорғалмайтын  мемлекетке 
тек көне техника мен технологиялар әкелінеді.
Қазақстан 
Республикасы 
тәуелсіздігін 
алғаннан  кейін  жеке  меншік  ұғымын  енгізіп, 
халықаралық  шарттарға  қосылу  ниетімен 
бұрынғыдан  өзгеше  интеллектуалдық  меншікті 
қорғау  жүйесін  құрды.  Жаңа  жүйе  бойынша 
өзінің интеллектуалдық шығармашылық қызмет 
нәтижесін басқа тұлғалардан қорғауды, сондай-ақ 
сол арқылы мол пайда табуды көздейтін кез кел-
ген автор не оның өкілі заңды түрде қамтамасыз 
етілген  қорғау  құжатын  иеленуге  құқылы. 
Мемлекеттің  даму  сатысында  интеллектуалдық 
меншік  объектілерінің  барлығы  дерлік  заман 
талабына сай үлкен мұра екендігі даусыз. Оның 
құрамына  мүліктік  емес  игіліктердің  ауқымды 
көлемі кіреді. Нақтырақ айтқанда олар авторлық 
және сабақтастық құқық, сондай-ақ өнеркәсіптік 
меншік объектілерінен құралады.
Өнеркәсіптік меншік объектілердің патенттік 
қорғалуын  енгізу  нарық  қатынастарына  өту 
кезеңінде  туындайды.  Қазақстан  Республикасы 
тәуелсіздігін  алғаннан  кейін  қабылданған  1992 
жылдың 24 маусымындағы №1422-ХII Патенттік 
заңы тек біздің еліміз ғана емес, сонымен қатар 
ТМД  елдерінің  аумағында  пайдалы  модельдің 
құқықтық  табиғатын  сипаттайтын  алғашқы 
заңдардың бірі.

67
Гражданское и гражданско-процессуальное право
Қазіргі жетілген талаптарға сай келетін нарықтық 
экономиканың  қарқынды  дамуы  экономикалық 
айналымға өнеркәсіптік меншік объектілерін тиімді 
енгізуді талап етеді. Өйткені, еліміздегі өнеркәсіптің 
жүйелі  тоқырауы  мен  отандық  тауарлардың 
бәсекеге қабілетсіздігі жаңа технологияларды, жаңа 
техникалық  және  дизайндік  шешімдерді  іздеуге 
мәжбүрлейді.  Сондай-ақ,  өнеркәсіптік  меншік 
объектілерін  қорғау  жүйесін  құру  қажеттілігі 
еліміздің Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруге ниет 
білдіруімен  күшеймек.  Себебі,  бұл  алға  қойылған 
маңызды  мақсаттарға  жету  үшін  мемлекетіміздегі 
өнеркәсіптік меншік объектілерінің даму қарқыны 
шапшаң  әрі  жоғары  дәрежелі  сапаға  ие  болуы 
тиіс.  Бұл  талаптардың  орындалуы  үшін  ұлттық 
заңнамамыз  аталған  объектілердің  құқықтық 
қорғалуын қамтамасыз етуге міндетті. Өнеркәсіптік 
меншік  объектілерін  қорғаудың  жоғары  дәрежеде 
жетілген  жүйесін  құру  тек  ұйымдастырушылық, 
қаржы және заңнамалық шараларды үйлестіріп пай-
далану нәтижесінде ғана қол жеткізілуі мүмкін.
Жалпы  алғанда,  өнеркәсіптік  меншік  сала-
сындағы  білім  кез  келген  тұлғаға  өркениетті 
қоғамның басты талабы болып табылатын ғылым 
мен техниканың жаңа жетістіктерін қарқынды пай-
далануды  көздейтін  нарықтық  экономика  талапта-
рында тиімді қызмет ету үшін қажетті болып табы-
лады.  Себебі,  кез  келген  экономикалық  мәселелер 
ғылым мен техниканың ұтымды үлесімінен құралған 
өнеркәсіптік меншік объектілерін пайдалану арқылы 
шешіледі. Өнеркәсіптік меншік объектілерін қоғам 
мен  мемлекет  мүддесі  үшін  тиімді  қолданудың 
алғышарты деп құқықтық негіздерін айтамыз. Осы 
саладағы  құқықтық  қатынастардың  нормативтік 
реттелуі  қазіргі  кезде  орын  алған  экономикалық 
жағдайларға сай болуы қажет.
Қазақстан экономикасы үшін интеллектуалдық 
шығармашылық  қызмет  нәтижелері,  соның 
ішінде  әсіресе  жаңа  техникалық  шешімдердің 
маңыздылығы  барған  сайын  кеңейе  түсуде. 
Өнеркәсіптің  жүйелі  тоқырауы  мен  отандық 
өнімдердің  бәсекеге  қабілетсіздігі  патенттік 
қорғалуды қажет ететін жаңа технологияларды, 
жаңа  техникалық  және  көркемдік-құрылымдық 
шешімдерді іздеуді талап етеді. 
Нарық  экономикасының  негізгі  бағыттары 
мен еліміздің бет алған тұрақты даму стратегия-
сында қамтылған міндеттерге жету техника мен 
технологияның жаңа нысандарының пайда болу-
ын талап етеді. Осы талапты орындау үшін ең ал-
дыменен табиғи жаңа, өнеркәсіпте қолдануға бо-
латын, өнертабыстық деңгейі мен бірегей қасиеті 
бар материалдық бұйымдар арқылы қолданысқа 
енетін объектілердің құқықтық қорғау механизмі 
абсолютті болуы қажет. 
Мемлекет    басшысымен    Казақстанның  бола-
шақта  әлемнің  елеулі  бәсекеге  қабілетті  елдер 
қатарына қосылу міндеті қойылған. Шикізат эконо-
микасынан бас тарту, ғылымның өндіріске барын-
ша  жақындауы,  отандық  индустрияның  жоғарғы 
технологиялы-инновациялық жолға ауысуы қайта-
қайта  айтылуда.  Осы  мақсатта  елдің  ғылыми-
техникалық  потенциалын  ғылым  дамуының 
қажетті  бағыттарына  шоғырландырып,  олардың 
жетістіктерін өндіріске белсенді енгізу үшін жағдай 
жасап, ынталандыру талаптарын қою қажет. 
Техникалық  шешім  саласында  қазіргі  таңда 
орын  алған  жағдай  мемлекеттік  органдардың 
тапсырысы  бойынша  жасалатын  ғылыми  зерт-
теу  және  тәжірибелік  конструкторлық  жұмыс 
өнімдерін  игеру  және  оларды  өндіріске  енгізу 
механизмдері 
қалыптастырылмағандықтан, 
көпшілік жетістіктердің қолданыссыз қалуы ай-
тылуда [2, 26 б.].
Бұл  мәселені  Батыс  елдерінде  ғылыми  зерт-
теу  және  тәжірибелік  конструкциялық  жұмыс 
нәтижелерін  тез  арада  өндіріске  енгізу  арқылы 
ұлттық  өнеркәсіптің  бәсекеге  қабілеттілік 
деңгейін  көтеруде  және  жаңа  әзірлеулерді 
енгізуші кәсіпорындарға бірқатар ынталандыру 
шараларын  жүзеге  асыру  арқылы  шешуде.  Ол 
шаралардың  қатарына  енгізу  кезеңінде  салық 
төлемдерінен босатылуы, өндірісті ұйымдастыру 
үшін қайтарымсыз қаржы қаражаттары бөлінуі, 
тұтынушылар  нарығын  табуға  ақпараттар 
берілуі,  көрмелер  ұйымдастырылуы  сияқты 
және т.б. кірген [2, 27 б.].
Қазақстан  үшін  өнеркәсіптік  меншікке 
құқықтарды  қорғау  қажеттілігінің  негізгі 
себептері ретінде: 
а) 
өнертапқыш 
қызметкерлері 
мен 
өнертапқыштарды 
ынталандыру 
арқылы 
өнертапқыштылықты дамыту және жаңа техно-
логияларды әзірлеу деңгейін көтеруді;
ә)  қоғамды,  мемлекетті  жаңа  ашулармен 
қамтамасыз етуді;
б)  жаңа  технологияларды  әзірлеуге  кең 
көлемді қаржы жұмсалуына қазақстандық және 
шетелдік инвесторларды тартуды;
в) ел экспортына жәрдемдесуді (өнеркәсіптік 
меншік  объектілеріне  сырт  ел  тұлғаларының 
құқықтары  қорғалмаса,  елге  сырттан  тауарлар 
әкелінбейді);
г) техникалық шешімдер авторларының құқық-
тарын қорғау арқылы әділеттілікті орнатуды;
ғ) ұлттық өнер мен мәдениетті қорғауды;
д)  тұтынушыларды  жалған  тауарлар  мен 
қызметтерді  пайдалануына  жол  бермеуді 
қарастыруға болады [3, 35-37 бб.].
Өнеркәсіптік  меншік  объектілері  санының 
ұлғаюы,  олардың  өндірісте  кең  қолданылуы 
еліміздің  экономикалық  дамуын  басқарудың 
жаңа жүйесін қамтамасыз етеді. Және бұл жүйе 
дүниежүзін күшпен емес, зияткерлікпен жаулау-

№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
68
ды білдіреді. Дүниежүзінде өнеркәсіптік меншік 
объектілерінің сандық деңгейі бойынша бірінші 
орындарды АҚШ (жылына 1 млн. халыққа 500 
өнертабыс  әзірленеді)  пен  Жапония  (кемінде 
1000 өнертабыс әзірленеді) иеленеді. Қазақстан 
өнертабысқа патент тіркеу саны бойынша ТМД 
елдері ішінде Ресей мен Украина сияқты елдер-
мен бірінші үштікке кіреді. Бұл елдерде орташа 
есеппен жылына 1 млн. халыққа 100 өнертабыс 
әзірленеді [4, 37-39 бб.].
Еліміздегі  өнеркәсіп  саласындағы  техникалық 
жетістіктер  деңгейінің  төмендігі,  Қазақстанның 
ұлттық  патенттер  алу  үшін  өтінім  санының 
төмендігі,  тиісінше  өтінім  берушілермен  қымбат 
еуразиялық патент жүйесін таңдауы ең алдыменен 
қорғау құжаттарының берілу мерзімінің ұзақтылығы 
болып табылатындығы айтылуда [5, 36-39 бб.].
Өнеркәсіптік  меншік  объектілері  өндіріс 
құралдары мен тұтыну заттары, технологиялық 
өндірістер,  ғылыми-техникалық  және  басқа  да 
өнімдер ретінде айқындалады [6, 20-22 бб.].
Құқық  әдебиеттерінде  өнеркәсіптік  меншік 
құқық  ұғымына  қатысты  бірқатар  пікірлер 
қабыптасқан,  олардың  ішінде  оны  екі  санатқа 
бөліп қарастыратындары да бар. Атап айтқанда 
өнеркәсіптік  меншікке  құқық  инновацияларды, 
үлгілер мен технологияларды құруды ынталанды-
ратын құқықтан (өнертабыс, интегралдық микро-
кестелер, өндірістік үлгілер мен құпия ақпарат/
коммерциялық құпиялар) және ерекше белгілерді 
(тауар  белгілері,  географиялық  көрсеткіштерді) 
қорғау үшін арналған құқықтардан құралады. 
Өнеркәсіптік меншік объектілерін азаматтық 
құқық  жүйесі  құрамында  қарастырмайтын  ав-
торларда бар [7, 79-81 бб.] 
Өнеркәсіптік    меншік    құқығы    нақты  тұлға-
лардың  объективтік  нысандағы  интеллектуалдық 
меншіктің материалдық емес объектілерін мерзімді 
және мерзімсіз иелену, пайдалану және билік ету 
құқықтарын  белгілейтін  құқық  қатынастарын 
реттейтін 
әлеуметтік-құқықтық 
институт 
жиынтығы  ретінде  қарастырылатын  пікірлер  де 
орын алған [8, 70-74 бб.]
Өнеркәсіптік 
меншік 
қазақстандық 
заңнамаға  халықаралық  тәжірибеден  жақын 
арада  енгізілген.  Құқықтық  әдебиеттерде 
өнеркәсіптік меншік ретінде өндірісте пайдала-
нылатын  заңмен  қорғалатын  интеллектуалдық 
шығармашылық  қызмет  нәтижелеріне  және 
азаматтық  айналымда  пайдаланылатын  тау-
ар  белгілеріне,  қызмет  белгілеріне,  фирмалық 
атауларға, тауар шығарылған жер атауына ерекше 
құқықтар ұғынылған пікірлерде бар [9, 2-6 бб.]. 
Өнеркәсіптік меншікті меншік құқығынан ажы-
рату  қажет.  Себебі,  біріншісі  интеллектуалдық 
(рухани) қызмет нәтижелеріне, яғни материалдық 
емес объектілерге қатысты құқықтарды қамтыса, 
екіншісі заттық құқықтарды қамтиды. 
Әдебиеттерде 
интеллектуалдық 
мен-
шік 
нәтижелері 
шығармашылық 
және 
шығармашылық  емес  қызмет  нәтижелеріне 
бөлінеді. Өнеркәсіптік меншік интеллектуалдық 
қызмет  шығармашылығы  нәтижесінде    пайда 
болады.  Шығармашылық  нәтиже  жаңа,  берігей 
болу  және  қайталанбастығымен  сипатталады. 
Оларға интеллектуалдық меншік объектілерінің 
басым бөлігі шығармашылық қызмет нәтижелері 
болып табылады. Шығармашылық емес қызмет 
нәтижелері  ретінде  дараландыру  құралдары 
(фирмалық  атаулар,  тауар  белгілері,  тауар 
шығарылған  жер  атауы),  өндіріс  құпиясы  (ноу-
хау) қарастырылады.
Бірегейлік,  өнеркәсіпте  қолдануға  жарамды 
болу  сипатымен  жеке  тұлға  еңбегі  нәтижесінде 
алынған жаңа техникалық шешім болып табылатын 
өнеркәсіптік  меншік  объектілері  шығармашылық 
қызмет нәтижелері болып табылады.
Жалпы  өнеркәсіптік  меншік  объектілері  – 
қоғам  өмірінің  кез  келген  саласындағы  жаңа, 
тәжірибеге  енгізгеннен  кейін  заттық  сипат-
ты  иеленетін  техникалық  немесе  көркемдік-
құрылымдық міндеттер шешімі. 
Өнеркәсіптік  меншік  құқығы  ретінде 
өнертабысқа,  пайдалы  модельге,  өнеркәсіптік 
меншік объектілері қатысты туындайтын құқық 
қатынастарын 
реттейтін 
интеллектуалдық 
меншік құқығының тармағын қамту жөн. Себебі, 
аталған  объектілер  басқа  интеллектуалдық 
меншік  объектілеріне  қарағанда  тек  өндіріске 
қатысты  пайда  болады  және  жаңа  техникалық 
шешімнің белгілі бір нысанынан құралады.
Өнертабысты,  пайдалы  модельді,  өнеркәсіптік 
үлгіні шет елдерде патенттеу жоғарғы технологиялық 
өнім  экспортының  құқықтық  инфрақұрылымын 
қалыптастырудың  негізгі  факторы.  Дүниежүзінің 
дамыған  елдерінде  интеллектуалдық  меншік 
объектілерінің құқықтық қорғалуына ерекше көңіл 
бөлінеді, себебі патенттік қорғалу деңгейі өнім экс-
портын  анықтайды.  Ол  нарықта  экспортталатын 
өнімнің  енуі  мен  бекітілуіне  қажетті  құқықтық 
алғышарттарды  қалыптастырады,  бәсекелестік 
тәуекелдерді  төмендетуге  мүмкіндік  береді, 
бәсекелестік  құрылым  қызметтерін  қорғайды. 
Сондай-ақ,  шет  елде  патенттеу  ұзақ  мерзімдік 
инвестициялық  салым  болып  табылады  және 
құқықтық  қорғауды  қамтамасыз  етуде  жүйелік, 
кезектілік  көзқарасты  талап  етеді.  Мәселен,  шет 
елдерде  патенттеу  тәжірибесі  бойынша  бір  техно-
логияны сенімді құқықтық қорғалуы үшін орташа 
есеппен  6-8  патент  алу  керек  және  оған  бес-жеті 
мың  доллар  көлемінде  қаражат  керек,  әрі  кемінде 
бір жыл уақытты қажет етеді. 
Жалпы  ғылымның  өндіріске  қарай  ұмтылуы 
біздің  ел  үшін  маңызды,  себебі  олсыз  біз 
азаматтық қоғам потенциялының қажетсіздігіне, 
ал ел экономикасының шикізатқа ғана негізделуіне 

69
Гражданское и гражданско-процессуальное право
және  оның  салдарынан  қазба  байлықтарды 
жоғалту  қаупіне  тап  келуіміз  мүмкін.  Осын-
дай  саясатты  жүргізу  өнеркәсіптік  меншік 
объектілерін қорғау жүйесін барынша дамытуды 
талап етеді. Мақсатты жүзеге асыру ең алдыме-
нен осы саладағы құқықтық институттарды жан-
жақты қарастырып, заңнамаларды талдап, оларды 
жетілдірудің жаңа жолдарын табуды көздейді.
Сонымен, өнеркәсіптік меншік құқығы ел эко-
номикасында  ерекше  рөл  атқаратын  азаматтық 
айналымға  заң  талаптарына  сәйкес  жаңа, 
өнеркәсіпте  қолдануға  жарамды  техникалық 
шешімдердің материалдық нысандарын енгізуді 
қамтамасыз  ететін  интеллектуалдық  меншік 
құқығының бір саласы.
Қолданылған әдебиет
1. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть). Комментарий / Отв. ред. М.К. 
Сулейменов, Ю.Г. Басин. - Алматы: Жеті жарғы, 2000. – 800 с.
2. Мендебаев Т. Инновационная экономика и патентование изобретений за рубежом // Интеллек-
туальная собственность Казахстана. - 2006. - № 3,4. 
3. Доминик Де Ступ, Линда Скейлс және Эдоардо Фано. Интеллектуалдық меншікті қорғау саласындағы 
халықаралық стандарттары және Еуропалық одақтың стандарттары. - Астана, 2004. - 356 с.
4. Абдраимов Б. Защита интеллектуальной собственности в Казахстане: проблемы и перспекти-
вы // Юрист. – 2005. - №9. 
5. Каудыров Т.Е. Казахстанский предварительный патент: еще послужить или…. // Интеллекту-
альная собственность Казахстана. - 2006. - №2. 
6.  Постановление  Совета  Министров  Республики  Беларусь  №368  от  06.03.1998.  «Положение            
о порядке и условиях государственного стимулирования создания и использования объектов про-
мышленной собственности» // Главный бухгалтер. – 1998. - №12. 
7. Крымкин В.В. Патентное право и права на средства индивидуализации // Цивилист. – 2010. 
-  № 1. 
8. Форманюк М.М. Новизна как условие патентоспособности изобретения в соответствии с ре-
гиональными системами патентования // Современное право. – 2010. - № 2. 
9. Амангельды А. Комментарий к патентному закону РК // Предпринимательство и право. – 2004. 
- №11 (249). 
10. Зильберборд А.Л. Рационализаторские предложения и полезные модели. Что общего? // Па-
тенты и лицензии. – 2010. - № 3.  
11. Ландин А.В. Использование результатов НИОКР в качестве объектов патентных прав // Па-
тенты и лицензии. – 2010. - № 1. 
Макалада  автормен  өнеркәсіптік  меншік  объектілерінің  негізгі  белгілері  интеллектуалдық 
меншік  құқығының  жүйесі  құрамында  қарастырылған.  Сондай-ақ,  Қазақстан  Республикасында 
өнеркәсіптік  меншік  объектілерінің  құқықтық  табиғатын  анықтау  мен  аталған  объектілерге 
құқықтық қорғау көрсетілу тәртібін белгілейтін ұлттық заңнама ерекшеліктерін айқындау бой-
ынша ұмтылыс жасалған.
В статье автором раскрыты основные черты объектов промышленной собственности в си-
стеме права интеллектуальной собственности. Также принята попытка по определению правовой 
природы объектов промышленной собственности в Республике Казахстан и рассмотрению особен-
ностей национального законодательства, которая закрепляет порядок предоставления правовой 
охраны данным объектам.
In the article an author is expose the basic lines of objects of industrial property in the system of right of 
intellectual ownership. Also, an attempt is accepted on determination of legal nature of objects of industrial 
property in Republic Kazakhstan and consideration of features of national legislation, which fastens the 
order of grant of legal safeguard these objects.
түйін сөздер: өнеркәсіптік меншік объектілері, интеллектуалдық меншік, өнертабыс, пайдалы 
модель, өнеркәсіптік үлгі, техникалық шешім, патентке қабілеттілік.
ключевые слова: объекты промышленной собственности, интеллектуальная собственность, изо-
бретение, полезная модель, промышленный образец, техническое решение, патентоспособность.
Keywords:  objects  of  industrial  property,  intellectual  property,  invention,  useful  model,  industrial 
prototype, technical decision, patentability.

№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
70
Правовая база рыночной экономики, сформи-
рованная в Республике Казахстан, представляет 
по  существу  совершенно  новую  систему  пра-
ва,  отвечающую  потребностям  правового  госу-
дарства.  Коренные  преобразования  отношений 
собственности и обусловленные ими изменения 
в  социальной  структуре  общества  потребова-
ли  создания  новой  системы  законодательства 
о  труде,  адекватно  отражающей  изменения  в 
социально-экономической  и  политической  об-
становке не только в Казахстане, но во всем Со-
дружестве Независимых Государств (СНГ). 
Концепция  правовой  политики  Республики 
Казахстан на период с 2010 до 2020 года, приня-
тая Указом Президента Республики Казахстан от 
24 августа 2009 года, предусматривает: «В усло-
виях рыночной экономики, наличия рынка труда 
и  проблем  занятости  населения  актуальным  яв-
ляется вопрос трудовых правоотношений. В этой 
связи необходимо постоянное совершенствование 
трудового  законодательства  на  основе  систем-
ного  анализа  практики  его  применения  и  учета 
международного опыта в данной сфере. При этом 
требуют  проработки  вопросы  дальнейшей  диф-
ференциации  трудового  и  социального  законо-
дательства в зависимости от характера трудовой 
деятельности и условий труда работников» [1].
В  Послании  народу  страны  «Социально-
экономическая  модернизация  –  главный  вектор 
развития Казахстана» в январе 2012 года Прези-
дент Республики Казахстан Н.А. Назарбаев для 
укрепления  экономики  и  повышения  благосо-
стояния народа определил комплекс задач по де-
сяти направлениям, первым из которых является 
обеспечение  занятости  казахстанцев,  где  вни-
мание  обращено  на  вопросы  трудоустройства 
и  повышение  мобильности  трудовых  ресурсов.                       
В  реализации  данных  задач  особая  роль  отво-
дится  положениям  трудового  законодательства, 
на которых базируется новая Программа обеспе-
СОвЕРШЕНСтвОвАНИЕ ДОГОвОРНыХ 
мЕтОДОв РЕГулИРОвАНИя тРуДА кАк уСлОвИЕ 
РАзвИтИя тРуДОвОГО ПРАвА
Калиева Айгуль Умиржановна,
старший научный сотрудник отдела правового мониторинга
Института законодательства РК
чения занятости, разработанная Правительством 
РК,  что  также  отмечено  в  Послании:  «В  2011 
году Программа испытана в пилотном режиме с 
участием почти 60-ти тысяч человек. Вся подго-
товительная работа, работа по законодательной 
базе завершена. Теперь надо перейти к осущест-
влению этой важнейшей программы» [2].
В условиях рыночной экономики в трудовом 
праве на первый план выдвигаются договорные 
методы  регулирования  труда,  адекватно  отра-
жающие  особенности  современной  экономики. 
В договоре должны находить реализацию общие 
начала и принципы трудового права, которые все 
глубже проникают в сферу отношений между ра-
ботодателями и работниками. 
Договор, как общеправовой институт, получает 
преломление в трудовом праве в качестве отрасле-
вого института. Трудовой договор можно считать 
правовым актом, который не только порождает ин-
дивидуальные права и обязанности, но и регулиру-
ет взаимоотношения его сторон [3, с. 34-35]. 
Сегодняшнее состояние правового регулиро-
вания трудовых отношений в Казахстане отража-
ет  специфику  современного  периода  рыночной 
экономики.  С  одной  стороны,  оно  в  состоянии 
адекватно  реагировать  на  все  происходящие  в 
экономике изменения, с другой стороны, суще-
ствующий характер нынешнего этапа затрудняет 
использование механизма регулирования трудо-
вых отношений, применяемый в странах с раз-
витой рыночной экономикой.
Основной формой, в которой реализуются ры-
ночные отношения, является договор, как резуль-
тат свободного волеизъявления субъектов этих от-
ношений. В сфере трудового права установление 
договорных форм взаимодействия собственника с 
работником обуславливается отношениями, скла-
дывающимися на рынке труда, которые в новых 
условиях отходят от императивных, предписыва-
ющих правил поведения и приобретают характер 

71
Гражданское и гражданско-процессуальное право
творческого, социального сотрудничества в труде. 
И в этой связи роль законодательства в регулиро-
вании трудовых отношений становится вспомога-
тельной (субсидиарной), а не созидательной (кон-
структивной) [4, с. 37-38]. 
Тема трудового договора и его роли в регули-
ровании трудовых отношений, несмотря на до-
статочно  высокий  уровень  ее  разработанности, 
продолжает оставаться актуальной, так как в со-
временных условиях возрастает роль договорно-
правового метода регулирования, где ключевую 
роль играют участники трудовых отношений. Аб-
солютно все вопросы, связанные с договорным 
регулированием  трудовых  отношений,  всегда 
остаются в поле зрения законодателя, а практика 
заключения  трудовых  договоров  по-прежнему 
свидетельствует  о  серьезности  данного  метода 
регулирования общественных отношений в сфе-
ре применения труда. 
Установление трудового отношения, регламен-
тация условий труда осуществляются путем вза-
имного волеизъявления сторон, то есть на основе 
трудового договора, следовательно, установление 
правовой связи между работником и работодате-
лем - главная функция трудового договора. «Субъ-
ектами трудовых отношений являются работник и 
работодатель» устанавливает п.1 ст.19 Трудового 
кодекса Республики Казахстан [5]. 
В  условиях  рынка  свобода  труда  позволяет 
каждому гражданину реализовать право на труд 
на основе трудового договора при свободном до-
бровольном  выборе  профессии  и  соответствую-
щей работы. Трудовой договор выступает основ-
ной формой реализации свободы труда, включая 
право на труд для каждого, кто желает трудиться, 
зарабатывая  на  жизнь  своим  трудом.  Вместе  с 
тем трудовой договор является той юридической 
формой, которая в максимальной мере предостав-
ляет  возможность  работодателю  для  свободного 
осуществления подбора необходимых ему работ-
ников с учетом его собственных интересов и по-
требностей. Следовательно, в трудовом договоре 
отражается свобода труда и договорный принцип 
регулирования  трудовых  отношений,  позволяю-
щие сторонам свободно и добровольно выбирать 
друг друга исходя из своих частных интересов на 
рынке труда. В этом проявляется важная социаль-
ная и экономическая роль трудового договора, но 
его значение намного шире, что обусловлено, пре-
жде всего, Конституцией Республики Казахстан, 
провозгласившей основополагающие права и сво-
боды в сфере организации и применения труда.   
Трудовые договоры – это юридические фак-
ты,  выступающие  основаниями  возникновения 
правоотношений, содержание которых определя-
ется законодательными или подзаконными нор-
мами.  В  случаях,  когда  содержание  отношений 
в нормативной форме достаточно не урегулиро-
вано, то в содержание договоров может входить 
регулирование отдельных элементов отношений, 
тогда договор может служить источником опре-
деленных индивидуальных предписаний.
Таким  образом,  трудовой  договор  является 
средством индивидуального регулирования тру-
довых отношений между работодателем и работ-
ником,  а  условия  этого  договора  должны  соот-
ветствовать общим принципам трудового права. 
Отсюда  вытекает  необходимость  внедрения  в 
практику специальных правовых норм, которые 
должны  регулировать  трудовые  отношения  в 
различных  сферах  деятельности  с  учетом  тре-
бований Трудового кодекса РК, что находит свое 
воплощение на практике. 
В науке трудового права трудовой договор рас-
сматривается в нескольких аспектах: как основа-
ние  возникновения  трудовых  правоотношений, 
как  выражение  конституционного  принципа 
обеспечения права на свободу труда, как способ 
регулирования  трудовых  правоотношений,  как 
самостоятельный институт трудового права. Как 
способ  регулирования  трудовых  правоотноше-
ний в рамках правовых норм, в настоящее время 
трудовой договор рассматривается как перспек-
тивное  и  важнейшее  средство.  Трудовой  дого-
вор  обеспечивает  индивидуализацию  трудовых 
правоотношений,  установление  единственно 
возможных  условий  для  его  сторон,  поскольку 
в законодательном порядке невозможно опреде-
лить условия труда всех категорий работников с 
учётом их индивидуальных способностей и осо-
бенностей производства, а также видов трудовой 
деятельности.  При  его  помощи  можно  устано-
вить  дополнительные  условия  реализации  тру-
довых  правоотношений  с  учётом  особенностей 
трудовой  функции  работника,  например,  воз-
можно установить дополнительные меры по со-
циальной защите работника и членов его семьи, 
условия о неразглашении сведений, полученных 
в процессе трудовой деятельности. Посредством 
трудового  договора  достигается  устойчивость 
(стабильность)  трудовых  правоотношений,  по-
скольку  устанавливается  срок  действия  трудо-
вого  договора,  а  законодательно  определяется 
единственно возможный порядок его расторже-
ния  и  прекращения  действия.  Иными  словами, 
трудовой  договор  является  средством  гармони-
зации трудовых правоотношений, способом  до-
стижения согласия между его сторонами.
Опыт  развитых  стран,  сумевших  создать  эф-
фективные  формы  диалога  и  сотрудничества 
между работниками и работодателями, показыва-
ет, что путем переговоров можно добиться усло-
вий,  при  которых  работодатель  будет  заинтере-
сован  в  повышении  оплаты  труда,  обеспечении 
дополнительной социальной поддержки, а работ-
ник - в росте производительности труда. Важной 

№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
72
особенностью современного трудового законодательства Казахстана является оптимальное сочетание 
законодательного (государственного) и договорного регулирования трудовых отношений. Он отвечает 
национальным условиям и обеспечивает надлежащую безопасность и гибкость, позволяя учитывать 
реалии рынка труда.
Использованная литература
1. Указ Президента Республики Казахстан от 24 августа 2009 года «О Концепции правовой по-
литики Республики Казахстан на период с 2010 до 2020 года». - ИС Параграф. - www.http://online.
prg.kz
2. Послание Президента Республики Казахстан – Лидера Нации Н.А. Назарбаева народу Казах-
стана «Социально-экономическая модернизация – главный вектор развития Казахстана». Январь, 
2012 г. - ИС Параграф – www.http://online.prg.kz
3. Трудовое право России / Под ред. С.П. Маврина, Е.Б. Хохлова.- СПб, 2005. 
4. Смирнов О.В.  Законодательство о труде и коллективный договор // Вестник МГУ. Серия юри-
дическая. - 1992. - № 47.
5. Трудовой кодекс Республики Казахстан от 15 мая 2007 года. - № 252-III. - ИС Параграф. - www.
http://online.prg.kz
Бұл  мақалада  автор  нарықтық  экономиканың  заманауи  кезеңінің  өзгешелігін  бейнелейтін, 
Қазақстандағы еңбек қатынастарын құқықтық реттеудің қазіргі жағдайын сипаттайды.
В  настоящей  статье  автор  характеризует  сегодняшнее  состояние  правового  регулирования 
трудовых отношений в Казахстане, которое отражает специфику современного периода рыноч-
ной экономики.
In this article author describes the current situation of legal regulation of labor relations in Kazakhstan, 
which reflects the specificity of the modern period of market economy.
● ● ● ● ●
түйін сөздер: еңбек қатынастары, еңбек шарты.
ключевые слова: трудовые правоотношения, трудовой договор.
Keywords: labor relations, labor contract.

73
Гражданское и гражданско-процессуальное право
Современное семейное законодательство со-
держит такие нормы, которые в силу своей специ-
фики не сводятся к гражданско-правовым; про-
должает  развиваться  теория  семейно-правового 
договора. В то же время существующая правовая 
регламентация отдельных отношений представ-
ляется  чрезмерно  схематичной.  Данное  обстоя-
тельство  порождает  неоднозначность  правово-
го  регулирования  имущественных  отношений 
супругов,  что  обусловило  актуальность  данной 
темы исследования. 
Брачный договор - это соглашение лиц, всту-
пающих в брак, или соглашение супругов, опре-
деляющее  имущественные  права  и  обязанности 
супругов в браке и (или) в случае его расторжения 
(ст. 38 Закона РК «О браке и семье»). На практике 
и в некоторых нормативных актах иногда исполь-
зуется другое наименование данного соглашения 
- «брачный контракт». Данное понятие применя-
лось и в утратившем силу Кодексе о браке и се-
мье Казахской ССР. Закон «О браке и семье» ис-
пользовал    именно  понятие  «брачный  договор»                       
[1, с. 10]. Кодекс Республики Казахстан от 26 де-
кабря 2011 года № 518-IV «О браке (супружестве) 
и семье»  также использует это понятие [2].
Брачный договор выполняет специфическую 
функцию,  определяя  режим  собственности  су-
пругов. Он может предусматривать обязанности 
супругов  по  совершению  обоюдных  действий, 
но на практике, зачастую, подобные положения 
в брачные договоры не включаются. Поэтому на-
звать брачный договор формой обязательствен-
ного  правоотношения  затруднительно.  Сразу 
возникает ассоциация с договором о совместной 
деятельности  (простого  товарищества),  относя-
щимся в национальной правовой системе к по-
дотрасли  права  собственности  и  иных  вещных 
прав.  В  этой  связи  Б.  Джандарбек  считает,  что 
можно сделать аналогичный вывод и о правовой 
природе брачного договора [3, с. 3].

жүктеу/скачать 8,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: