Диссертацияларыныњ негізгі ѓылыми нєтижелерін жариялауѓа арналѓан басылымдар тізіліміне енгізілген Ќр бѓм бѓсбк 19. 03. 2009 ж

105
Уголовное право и уголовный процесс
ХАлыҚАРАлыҚ ҚҰҚыҚ ПЕН ҚАзАҚСтАН 
РЕСПублИкАСыНыҢ зАҢНАмАСыНДАҒы СыбАЙлАС 
ЖЕмҚОРлыҚҚА ҚАРСы кҮРЕСтІҢ ДАмуы 
Жалпы  дүниежүзінде  жемқорлық  әлемдік 
масштабтарға  ие  болды.  Сыбайлас  жемқорлық 
мәселесін шешуге БҰҰ, Еуропа Одағы, Еуропа 
Кеңесі, Америка мемлекеттерінің ұйымы, соны-
мен қатар, Экономикалық Ынтымақтастық және 
Даму Ұйымы қосылады. Тарихи дамудың қазіргі 
кезеңінде жемқорлықтың трансұлттылығы бүкіл 
қоғамдастық қауіпсіздігі үшін төндіретін қауіпті 
бейтараптандыру  үшін  халықаралық  деңгейде 
жаһандық  шаралар  қабылдауды  талап  етеді. 
Халықаралық  жемқорлыққа  қарсы  мыналарға 
бағытталған  құқықтық, саяси,  ұйымдастырушы 
шаралар  кешені  ретінде  стратегия  қажет: 
1)  қоғамдық  жемқорлыққа  қарсы  көзқарас 
қалыптастыру;  2)  жемқорлықтың  зияны  тура-
лы хабардарлықты көтеру; 3) жемқорлық құқық 
бұзушылықтарды  сыныптаудың  халықаралық 
стандарттарын  қамтамасыз  ету,  заң  құзыреті 
әділет  параметрлерін  унификациялау;  4) 
жемқорлық  әрекеттерді  айқындау  мүмкіндігін 
қамтамасыз ету үшін оның алдымен қаржы сала-
сында ашықтық атмосферасын жасау [1].
Жоғарыда  көрсетілген  мақсаттарға  жету-
де  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  саясат  әр 
түрлі  халықаралық  ұйымдардың  халықаралық-
құқықтық  актілеріне  бағытталған.  Жемқорлық 
мәселесіне Біріккен Ұлттар Ұйымы үлкен көңіл 
бөледі. Әлемдік құбылыс ретінде жемқорлыққа 
қарсы бағытталған бірнеше декларация мен кон-
венциялар қабылданғанын төменде байқауға бо-
лады. 2003 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымы «Сы-
байлас  жемқорлыққа  қарсы»  Конвенциясын 
қабылдады [2]. Конвецияның жағымды жақтары 
көп,  бірақ  та  Конвенцияда  қарастырылған  сы-
байлас  жемқорлықпен  күресудің  көптеген 
шараларына  қарамастан,  оларды  орындау 
құқық  бұзушыға    деген  тиісті  санкциялар-
мен  қамтамасыз  етілмеген.  БҰҰ  қарамағында 
құрылған 
ұйымдар 
жемқорлыққа 
қарсы 
құралдарды  жасауда  белсенді  қызмет  атқарады. 
Халықаралық  қылмысты  алдын  алу  орталығы, 
Біріккен  Ұлттар  Хатшылығының  қылмысты 
алдын  алу  және  нашақорлықты  қадағалайтын 
басқарма аймақ аралық қылмыс бойынша Біріккен 
Ұлттар Институтымен бірге «Жемқорлыққа қарсы 
әлемдік бағдарламаны» жасады. 
Шетелдік  мемлекеттік  органдардың  лауа-
зымды  тұлғаларының  парақорлығымен  күресу 
жөнінде  Экономикалық  Ынтымақтастық  және 
Даму  Ұйымының  1997  жылғы  21  қарашада 
қабылданған  және  коммерциялық  іс-әрекет 
жүргізу  барысында  шетелдік  мемлекеттік 
шенеуніктерге  пара  беруді  қылмыс  деп  жа-
риялау  мәселесіне  арналған  «Халықаралық 
іскери  операцияларды  жүргізу  барысын-
да  шетелдік  мемлекеттік  органдардың  ла-
уазымды 
тұлғаларының 
парақорлығымен 
күресу  жөнінде»  Конвенция.  Бұл  конвенция 
коммерциялық  ортада  салауатты  бәсекелестікті 
қалыптастыруда алғышарт болып есептеледі [3]. 
ЭЫДҰ  сипатталған  құқықтық  бастамасының 
маңыздылығы  үш  кезеңмен  анықталады. 
Біріншіден, ол Солтүстік және Оңтүстік елдер-
ге  сыбайластық  төлемдердің  ағылып  келуін 
қысқартады.  Бұл  тиісті  мемлекеттік  басқаруды 
жүзеге  асыру  үшін  және  сауда-саттықтың 
әділ  жағдайларын  сақтау  үшін  қолайлы  ахуал 
жасауға тікелей септігін тигізеді. Екіншіден, ол 
жаһандық масштабта басқару нормаларын дай-
ындау үшін үлгі бола алады [4]. Еуропа Одағы 
1995 жылы «Өзінің қаржы мүддесін қорғайтын 
Конвенцияны»  қабылдады.  Осы  құжатқа 
қосымша  ретінде  1997  жылы  Еуропа  Одағы 
«Еуропа  қоғамы  және  осы  қоғамдардың  мүше-
Қонысбекова Аяулым Төлеуқызы,
ҚР Заң шығару институты қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу, 
қылмыстық атқару құқығы бөлімінің 
аға ғылыми қызметкері

№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
106
мемлекеттерінің  лауазымды  адамдары  кірген 
жемқорлыққа  қарсы  күрес  туралы  Конвенция» 
қабылдады.  Еуропамен  салыстырғанда  1996 
жылы  Америка  мемлекетінің  ұйымы  көлемді 
құжатты  қабылдады.  Америка  аралық  Кон-
венция  жемқорлыққа  қарсы  күресті  кең  түрде 
қолдайды.  Бұл  аймақтық  келісім  (АҚШ-ты 
қоса,  АМҰ  мүшелерінің  көпшілігі  қол  қойған) 
мүше  мемлекеттің  өз  аумағында  конституцияға 
бағындырылған  жемқорлық  әрекетті  жоюға 
бағытталған  шараларды  қолдануды,  отандас-
тарының  және  резиденттерінің  шет  елдегі 
әрекеттеріне  жауап  беруді  талап  етеді.  Бұл 
Конвенцияны 
Оңтүстік 
және 
Солтүстік 
Американың  20  мемлекеті  бекітті.  Осы  құжат 
мемлекеттің  ішінде  жасалған  қылмысқа  ғана 
емес,  трансұлтты  қатынастарға  да  таралады 
[5]. Аталған құжаттардың әрқайсысына үшінші 
бөлімде жеке-жеке тоқталатын боламыз.
Мыңжылдықтар 
тоғысындағы 
тарихы 
тереңнен  бастау  алатын  сыбайлас  жемқорлық 
бүгінде  бүкіл  әлем  қоғамдастығына  қауіп 
төндіріп  отырғаны  мәлім.  Өз  кезегінде, 
Қазақстан  тәуелсіздік  алған  кезден  бастап  сы-
байлас жемқорлыққа қарсы күресті мемлекеттің 
бірінші  кезектегі  міндеті  етіп  қойып, 
мәселені  күн  тәртібіне  жиі  шығаратын  болды. 
Кеңестік  кезеңнен  кейінгі  кеңістікте  сыбайлас 
жемқорлыққа  қарсы  күресте  іс-қимыл  жүйесін 
жасауда,  заңнамалық  база  әзірлеуде  еліміздің 
көшбасшылық  жағдайды  иеленіп  отырғаны 
кездейсоқ емес. 1998 жылы Қазақстан «Сыбай-
лас  жемқорлыққа  қарсы  күрес  туралы»  заңды 
бірінші  болып  қабылдады,  онда  мемлекеттің 
сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  стратегиялық 
саясаттары  белгіленді.  Оның  жүзеге  асыры-
луына  10  жылдай  уақыт  өтті.  Содан  бері  заңға 
бірнеше  рет  өзгерістер  мен  толықтырулар 
енгізіліп,  заман  талабына  сай  күресудің  жаңа 
жолдары  қарастырылды  [6].  Алайда  осы  заңға 
дейін  де  ел  Президенті  сыбайлас  жемқорлыққа 
қарсы  күреске  қатысты  бірқатар  нормативтік 
актілерге  қол  қойған.  Сыбайлас  жемқорлыққа 
және  ұйымдасқан  қылмысқа  қарсы  күреске 
арналған  бірқатар  жарлықтар  бұл  бағыттағы 
жұмыс  сабақтастықта,  өскелең  түрде  жүріп 
жатқандығына дәлел [7]. Сөйтіп, 1992 жылғы 17 
наурызда Қазақстан Республикасы Президентінің 
«Сыбайлас  жемқорлыққа  және  ұйымдасқан 
қылмысқа қарсы күресті күшейту жөніндегі іс-
шаралар туралы» Жарлығы қабылданып, сыбай-
лас  жемқорлыққа  және  ұйымдасқан  қылмысқа 
қарсы  күрестің  ұйымдастырушылық  және  өзге 
де  алғышарттарын  қалыптастырды.  Осындай 
қылмысқа  ықпал  ету  шаралары  айқындалды, 
оның ішінде тәртіптік, мүліктік және әкімшілік 
сипаттағы  қылмыстың  алдын  алу  шарала-
ры.  Жарлықта  республикамызда  қылмыстық 
кәсібиліктің  нығайып,  ұйымдасқан  сипатқа  ие 
болып  келе  жатқандығы,  баяндалады  [8].  Осы 
Жарлықтан кейін мынадай қаулылар қабылданды: 
1992  жылғы  4  желтоқсандағы  «Мемлекеттік 
басқару органдарындағы лауазымды тұлғалардың 
тәртіп, қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік ахуалы 
үшін  жауаптылығын  арттыру  туралы»  қаулы, 
1994  жылғы  11  ақпандағы  «Қылмысқа  қарсы 
күресті күшейту туралы» қаулы, сондай-ақ 1994 
жылғы 9 маусымдағы «Заңдылық пен құқықтық 
тәртіпті  қамтамасыз  ету  бойынша  қосымша 
шаралар  туралы»  қаулы  және  тағы  басқа  [9]. 
Осы  құжаттардың  барлығында  парақорлық  пен 
сыбайлас  жемқорлық  қоғамның,  мемлекеттің 
мүдделеріне  қайшы  келетіндігінен,  Қазақстан 
Республикасы 
Конституциясының 
негізгі 
қағидаттарымен сыйыспайтындығы туралы және 
ерекше аталып өтіледі.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 
жылғы  5  қарашадағы  «Ұлттық  қауіпсіздікті 
нығайту, 
сыбайлас 
жемқорлыққа 
және 
ұйымдасқан  қылмысқа  қарсы  күресті  одан 
әрі  күшейту  жөніндегі  іс-шаралар  туралы» 
Жарлығы  ұлттық  қауіпсіздік  органдарына, 
дәстүрлі міндеттерін шешуімен қатар, сыбайлас 
жемқорлық  жолына  түскен  жоғары  қызметтегі 
шенеуніктерге,  әскери  қызметкерлерге,  про-
курорларға,  құқық  қорғау  органдарының 
қызметкерлеріне, арнаулы қызмет пен судьяларға, 
сондай-ақ  контрабанда  және  есірткі  бизнесіне 
қарсы  күреске  барлық  күштерін  жұмылдыруды 
міндеттеді.  Ел  басшылығының  сыбайлас 
жемқорлыққа  қарсы  күреске  бет  алысы  батыл 
әрі дәйекті екенін атап өту қажет. Сөйтіп, 1998 
жылғы 11 шілдеде Қазақстан Республикасының 
Президенті  Н.Ә.  Назарбаев  Қазақстан  халқына 
сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мәселесіне 
арналған Үндеу жолдады. Елбасының осы Үндеуі 
1998 жылғы 2 шілдедегі «Сыбайлас жемқорлыққа 
қарсы күрес туралы» заң қабылданғаннан кейін 
бұқаралық  ақпарат  құралдарында  жарияланды 
және  біздіңше,  Үндеу  аталған  заңның  кіріспесі 
ретінде  қабылдануы  тиіс.  Аталған  заңның 
негізіне БҰҰ және ТМД-ның Парламентаралық 
ассамблеясының 
аясындағы 
халықаралық 
ұйымдар  әзірлеген  модельді  актілер  алынған. 
Заңның  мақсаттары:  Қазақстанның  2030  жылға 
дейінгі даму стратегиясының негізгі ережелерін 
жүзеге  асыру;  ел  азаматтарының  құқықтары 
мен  бостандықтарын,  қоғамдық  мүдделерді 

107
Уголовное право и уголовный процесс
қорғау.  Қазақстан    Республикасының    ұлттық 
қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету;  сыбайлас  жем-
қорлыққа  байланысты  құқық  бұзушылықтың 
алдын  алу,  анықтау,  олардың  жолын  кесу  және 
қылмысты ашу, олардың зардаптарын жою және 
кінәлілерді  жауапқа  тарту  арқылы  мемлекеттік 
органдардың, мемлекеттік міндеттерді атқарытын 
лауазымды және өзге де тұлғалардың, сондай-ақ 
оларға теңестірілген адамдардың тиімді қызметін 
қамтамасыз ету [10].
Қазақстан  Республикасының  заңнамасында 
осы  заңда  алғаш  рет  сыбайлас  жемқорлық 
пен  құқық  бұзушылыққа  заңдық  ұғым 
ретінде 
анықтама 
беріледі, 
олардың 
субъектілері  айқындалады.  Заңда  сыбай-
лас  жемқорлыққа  қарсы  күрестің  негізгі 
бағыттары  тұжырымдалған,  олардың  ең  ба-
стысы Қазақстан Республикасы Конституциясы 
39-бабының  1-тармағына  сәйкес  мемлекеттік 
міндеттерді атқаруға уәкілдік берілген лауазым-
ды адамдардың, сондай-ақ оларға теңестірілген 
адамдардың  құқықтары  мен  бостандықтарын 
шектеуге  жол  бермеушілік  болып  таныла-
ды  [11].  Заңда  сыбайлас  жемқорлықтың  ал-
дын  алу,  сыбайлас  жемқорлықпен  құқық 
бұзушылықпен  және  ол  үшін  жауаптылық  ша-
ралары  арнаулы  тарауда  тұжырымдалған.  Сы-
байлас жемқорлықпен құқық бұзушылық үшін 
тәртіптік, азаматтық-құқықтық, әкімшілік және 
қылмыстық  жауаптылық  көзделген.  Сыбайлас 
жемқорлық  мәселесі  заңмен  қоса,  Қазақстан 
Республикасының 
Қылмыстық 
Кодекстің                                                                                                            
13 тарауының 41 бабында, сондай-ақ 176 бабының 
3 тармағында: жеке меншікке қарсы қылмыстар; 
193  бабының  3  тармағы  мен  209  бабында: 
экономика  қызмет  саласындағы  қылмыстар; 
307-315  баптарында:  мемлекеттік  қызмет 
қызығушылығына қарсы бағытталған жемқорлық 
әрекеттер,  380  бапта:  әскери  қылмыстар  жайы 
[12]. Ал, Қазақстан Республикасының Әкімшілік 
құқық бұзушылық туралы Кодекстің жемқорлық 
мәселесі 532-537 баптар аралығында айтылған.
Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  күресте  сын-
нан  өткен  шараларды  тұжырымдау  жөнінде 
қоғам мен мемлекет арасында өзіндік көпір бола 
отырып, осы функцияны «Нұр Отан» халықтық-
демократиялық  партиясының  жанындағы  Сы-
байлас  жемқорлыққа  қарсы  күрес  жөніндегі 
құрылған қоғамдық кеңес те өз жауапкершілігіне 
алып, көптеген іс тындыруда. 
Қолданылған әдебиет
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 ж. 30 тамыз // Алматы: Жеті жарғы. 
2. Қазақстан – 2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп өркендеуі, қауіпсідігі және әл-ауқатының 
артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. - Алматы: Білім, 2001. 
3. Өзгерістер мен толықтырулар еңгізілген Қазақстан Республикасының «Сыбайлас жемқорлыққа 
қарсы  күрес  туралы»  2007  ж.  21  шілдедегі  -  №308  Заңы  //  Казахстанская  правда.  –  2007.  -                                   
27 шілдедегі. - №315.
4. Қазақстан Республикасының «Біріккен Ұлттар Ұйымының сыбайлас жемқорлыққа қарсы кон-
венциясын ратификациялау туралы» 2008 ж. 4 мамырдағы №31 Заңы // Егемен Қазақстан. – 2008. 
-  6 мамырдағы. - №130-131.
5. Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасы Президентінің жанынан Сы-
байлас жемқорлыққа қарсы күрес мәселелері жөніндегі комиссия құру туралы» 2002 ж. 2 сәуірдегі 
- № 839 Жарлығы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2002 ж. - №10, 92-құжат.
6.  Қазақстан  Республикасы  Президентінің  «Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  күресті  күшейту, 
мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар қызметіндегі тәртіп пен реттелікті нығайту жөніндегі 
шаралар  туралы»  2005  ж.  14  сәуірдегі  -  №  1550  Жарлығы  //  Казахстанская  правда.  –  2005.  -  15 
сәуірдегі. - №87-88.
7. Қазақстан Республикасы Президентінің «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің 2006 - 2010 
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы» 2005 ж. 23 желтоқсандағы №1686 Жарлығы 
// Егемен Қазақстан. – 2005. - 30 желтоқсандағы. - № 292-295.
8. Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа 
және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігін (қаржы полициясы) қайта ұйымдастыру тура-
лы» 2005 ж. 25 ақпандағы - №1521 Жарлығы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2005 ж. №9, 
76-құжат.
9. Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшiлерiнiң 

№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
108
ар-намыс кодексі туралы» 2005. - 3 мамырдағы - №1567 Жарлығы // Егемен Қазақстан. - 2005. -            
5 мамырдағы - № 94.
10. Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Экономикалық және сыбайлас жемқорлық қылмысқа 
қарсы күрес жөніндегі агенттігінің (қаржы полициясы) Ережесі туралы» 2004. - 29 қаңтардағы. - 
№100 Қаулысы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2004. - №4, 56-құжат.
11.  Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің  «Қолданыстағы  заңнаманы  сыбайлас  жемқорлыққа 
қарсы іс-қимыл бөлігінде жетілдіру мәселелері жөнінде ведомствоаралық комиссия құру туралы» 
2007. - 14 наурыздағы. - №193 Қаулысы // Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2007. - №8, 92- 
құжат.
12. Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне 
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы 2007 ж. - 20 наурыздағы. - №217 Қаулысы // Қазақстан 
Республикасының ПҮАЖ-ы, 2007. - №9, 105-құжат.
Осы мақалада халықаралық құқық пен Қазақстан Республикасының заңнамасындағы сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы күрестің дамуы қарастырылған.  
В статье рассматриваются вопросы развития борьбы с коррупцией в международном праве и 
в законодательстве Республики Казахстан.
In this article, international law was against the development of corruption on the legislation of the 
Republic of Kazakhstan.
түйін сөздер: сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес, одан әрі жетілдіру.
ключевые слова: борьба с коррупцией, дальнейшее совершенствование.
кеywords: the fight against corruption further improvement.
● ● ● ● ●

109
Одной из значительных сфер международно-
го сотрудничества независимого Казахстана ста-
ла международно-правовая охрана окружающей 
среды. Самой распространенной формой между-
народного  сотрудничества  в  области  охраны 
окружающей  среды  являются  международные 
конвенции по охране природы. На сегодняшний 
день Республика Казахстан присоединилась к 19 
международным конвенциям.
Специальных  научных  трудов  юристов-
экологов,  посвященных  исследованию  между-
народного  экологического  права,  практически 
нет:  из  казахстанских  авторов  можно  назвать, 
пожалуй,  только  Салимгерея  А.,  Байдельдино-
ва Д., Тюлеубекову С., а из российских ученых 
– Колбасова О., Тимошенко А. Этим вопросом в 
основном занимались юристы-международники: 
Бякишев К., Транин А., Сарсембаев М., Чичва-
рин В. 
По  мнению  современников,  «вода  является 
одним  из  наших  непреходящих  человеческих 
символов жизни, обновления, чистоты и надеж-
ды. Она – одно из самых важных связующих зве-
ньев между нами и чем-то священным, природой, 
нашим культурным наследием. Она может стать 
посредником  в  глобальном  плане  объединения 
человечества ради мира, стабильности, сохране-
ния природы» [1, с. 33].
Наступление третьего тысячелетия учёные и 
практики  связывают  с  возрастающим  дефици-
том данного природного блага, которое, по срав-
нению  даже  с  невосполнимыми  важнейшими 
энергоносителями  (нефтью  и  газом),  является 
абсолютно  незаменимым.  Генеральный  дирек-
тор  ЮНЕСКО  К.  Мацуура  отметил:  «Из  всех 
кризисов социального или природного происхо-
ждения, с которыми сталкивается человечество, 
именно кризис водных ресурсов ставит вопрос о 
нашем выжи вании и выживании нашей планеты 
Земля». По данным экспертов, около 60% насе-
ления Земли лишены доступа к чистой питьевой 
мЕЖДуНАРОДНО-ПРАвОвОЕ РЕГулИРОвАНИЕ 
тРАНСГРАНИчНыХ вОДНыХ РЕСуРСОв
Мукашева Анар Абайханкызы,
главный научный сотрудник отдела правового мониторинга
Института законодательства РК, 
доктор юридических наук, доцент
воде,  и  если  не  будут  приняты  своевременные 
меры, то к 2032 году более половины населения 
планеты  будет  испытывать  нехватку  питьевой 
воды. В связи с этим Международная програм-
ма ООН по охране окружающей среды (ЮНЕП) 
провозгласила официальный лозунг: «Вода – два 
миллиарда человек погибают из-за её нехватки» 
[2,  с.  143].  Здоровье  населения,  благоприятное 
состояние  окружающей  среды,  экономическое 
развитие  и  безопасность  народов  сегодня  всё 
больше определяются количеством и состояни-
ем воды. 
Экологические  проблемы,  связанные  с  ис-
пользованием трансграничных водных объектов, 
быстро сдвигают перспективу проблем природ-
ных ресурсов от национального к международ-
ному уровню. В мире насчитывается приблизи-
тельно  263  трансграничных  водных  бассейна, 
1/3 из которых принадлежат более чем двум го-
сударствам, а 19 – более чем пяти.  По данным 
ЮНЕСКО за последние 50 лет из 1831 контрак-
та, связанного с межгосударственным водополь-
зованием,  1228  завершились  соглашениями  о 
сотрудничестве, 507 – закончились межгосудар-
ственными конфликтами, 37 из которых повлек-
ли за собой применение силы [3; 4]. В Казахста-
не  только  половина  ресурсов  поверхностных 
вод  формируются  на  территории  Республики, 
остальной  объем  -  более  44  кубических  кило-
метров  поступает  из  сопредельных  государств 
[5]. В числе мер, обеспечивающих охрану вод от 
трансграничного воздействия, Конвенция назы-
вает предотвращение и сокращение загрязнения 
вод,  которое  может  оказывать  трансграничное 
воздействие;  обеспечение  рационального  ис-
пользования  трансграничных  вод;  обеспечение 
использования  трансграничных  вод  «разумным 
и справедливым образом» [6].
Конвенция  ЕЭК  ООН  о  трансграничных  во-
дотоках и международных озерах была принята 
в 1992 году и вступила в силу в 1996 году. Казах-
Правовой мониторинг и антикоррупционная экспертиза действующих НПА

№ 1 (25) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
110
стан присоединился к ней в соответствии с За-
коном Республики Казахстан от 23 октября 2000 
года. Она нацелена на установление общих под-
ходов и правовых механизмов по охране транс-
граничных рек и озер от загрязнения. Для этого 
Конвенция  предусматривает  обязанность  Сто-
рон  по  введению  нормативов  качества  вод,  по 
предупреждению и снижению трансграничного 
воздействия,  охране  и  восстановлению  водных 
экосистем, включая земли водосборного бассей-
на, животный мир и лесные экосистемы. 
В Конвенции закреплены важные принципы 
водных отношений, до этого действовавшие как 
международный  обычай.  Это  принцип,  в  соот-
ветствии с которым государства обязаны исполь-
зовать воды трансграничных водотоков экологи-
чески благоприятным и рациональным образом, 
принципы  равного  и  разумного  использования, 
предосторожности и компенсации причиненно-
го вреда. В развитие Конвенции в 1999 году 35 
европейских стран подписали Протокол о воде и 
здоровье и тем самым взяли на себя обязатель-
ство  охранять  водные  экосистемы  в  интересах 
охраны здоровья людей, осуществлять сотрудни-
чество в области обеспечения устойчивого раз-
вития и гармонизации законодательства в Евро-
пейском регионе. Протокол был принят в июне 
1999 года и открыт для подписания на Всемир-
ном форуме «Вода и здоровье», проходившем в 
Гааге (Голландия) в 2000 г. 
Реализация  норм  Конвенции  по  охране  и 
использованию  трансграничных  водотоков  и 
международных  озер  нашла  свое  отражение  в 
водном  законодательстве  РК.  Постановлением 
Правительства РК от 21 января 2002 года была 
утверждена Концепция развития водного секто-
ра экономики и водохозяйственной политики РК 
до 2010 года. К основным задачам национальной 
водной  политики  в  сфере  международного  со-
трудничества  отнесены  переход  от  заключения 
межгосударственных договоров на сезонный пе-
риод к многолетним соглашениям; комплексное 
решение  проблем  использования  трансгранич-
ных вод с учетом потребностей соседних госу-
дарств  в  наших  ресурсах  и  транзитного  потен-
циала страны.
Анализируя  двусторонние  международные 
обязательства  РК  по  использованию  и  охране 
трансграничных  водотоков,  следует  отметить, 
что соглашения Казахстана с соседними государ-
ствами оговаривают ответственность сторон при 
сверхлимитном заборе воды или сбросе сточных 
вод, значительно ухудшающем состояние водного 
объекта. Но в этих соглашениях не предусматрива-
ются вопросы возмещения ущерба, причиненного 
бездействием  какой-либо  из  сторон  (например, 
не принятием мер по предупреждению и борьбе 
с  паводком;  несвоевременным  предоставлением 
соответствующей  информации).  Следовало  бы 
предусмотреть  в  соглашениях  Казахстана  меры 
ответственности  (например,  имущественной)  за 
бездействие одной из сторон, приведшее к ущер-
бу на территории другой стороны.
В 1997 году на Генеральной Ассамблее ООН 
была принята Конвенция о праве несудоходных 
видов использования международных водотоков. 
Конвенция считается рамочным международным 
соглашением и по сфере своего действия являет-
ся глобальной, т.е. любые заинтересованные го-
сударства могут стать ее сторонами. Ее принятие 
связано  со  стремлением  государств  установить 
универсальные  правила  по  хозяйственному  ис-
пользованию  водных  ресурсов  трансграничных 
рек, таких, как строительство гидротехнических 
сооружений, забор воды для ирригации, комму-
нального хозяйства, промышленности, и распре-
делению водных ресурсов между государствами 
нижнего  и  верхнего  течения.  Требования  Кон-
венции  сформулированы  на  основе  норм  преи-
мущественного  обычного  права  и  международ-
ных  доктринах  с  учетом  двусторонних  и  иных 
бассейновых соглашений. 
В  целях  обеспечения  равного  доступа  госу-
дарств бассейнов трансграничных рек к водным 
ресурсам установлены обязательства по уведом-
лению  о  намечаемых  хозяйственных  проектах 
водопользования  по  непричинению  значитель-
ного  ущерба,  предотвращению  загрязнения, 
справедливому  и  разумному  водораспределе-
нию. Практически последнее обязательство реа-
лизуется через широко применяемый механизм 
квотирования или распределения водных ресур-
сов между странами бассейна в процентном вы-
ражении. 
Особую  сферу  правового  регулирования  вод- 
ных отношений составляет международное мор-
ское право. Оно включает целый ряд глобальных 
и региональных соглашений, таких, как Конвен-
ция ООН 1982 г. по морскому праву, Конвенция 
1972 г. о предупреждении загрязнения моря сбро-
сами  отходов  и  других  материалов,  Конвенция 
1973 г. о предупреждении загрязнения моря с су-
дов, Конвенция 1954 г. о предупреждении загряз-
нения моря нефтью, Конвенция 1958 г. об откры-
том море и континентальном шельфе, Конвенция 
1969 г. о гражданской ответственности за ущерб 
от загрязнения нефтью и другие. Эти соглашения 
детальным  образом  определяют  режим  морской 
среды  и  устанавливают  сложный  комплекс  обя-
занностей  государств  по  снижению  и  контролю 
загрязнения моря с различных источников, а так-
же меры ответственности. 

жүктеу/скачать 8,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: