–  Баку, 1982.  3.  Y. Караев. И.Эфендиев. –

Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(131). 2011 
 
13
* * * 
The place of publicism in İ.Afandiyev’s creative activity 
is researched in the article. The main description objects and  
 
 
 
 
 
 
 
 
subjects of the publicist’s articles in the 50s years of the XX 
century are analysed. 
 
                                                                              
 
 
 
Ж. Б. Ибраева 
 
ЗНАЧЕНИЕ ПРИНЦИПА ИСТОРИЗМА  
В ИЗУЧЕНИИ ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ 
 
 
О  необходимости  переосмысления  фунда- 
ментального  понятия,  такого,  как  «принцип 
историзма», «историзм»  также  говорится  как  в 
классической философии [1,2,3,4,5,6,7], так и во 
многих  трудах  современных  ученых-лите- 
ратуроведов.  Историзм  понимается  нами  как 
принцип  рассмотрения  мира,  явлений  со- 
циально-культурного,  природного  характера  в 
динамике  их  изменения,  становления  во 
времени,  в  закономерном  историческом  разви- 
тии,  при  этом  анализ  объектов  исследования,  в 
нашем  случае - литературных,  в  непосредст- 
венной  связи  с  конкретно-историческими 
условиями их существования. 
Так,  в  большой  советской  энциклопедии 
историзм  толкуется  как  «принцип  подхода  к 
действительности 
как 
изменяющейся 
во 
времени,  развивающейся».  В  научной  статье 
раскрывается  история  вопроса  о  разработке  и 
выдвижении  данного  принципа  в  философских 
системах  Дж.  Вико,  Вольтера  Ж.  Ж.  Руссо,  Д. 
Дидро,  Г.  Фихте,  Г.  Гегеля,  А.  Сен-Симона,  А. 
И.  Герцена [8]. Ряд  серьезных  исследований, 
посвященных  разработке  этой  проблемы, 
приводят нас к следующим заключениям: любое 
явление,  любой  предмет  могут  быть  поняты  и 
правильно  оценены  лишь  при  условии  рас- 
смотрения  их  в  конкретных  исторических 
условиях  и  связях.  Для  современной  науки — 
естественной  (биология)  и  социальной  (социо- 
логия,  антропология,  лингвистика,  этнография), 
равно  как  и  для  философского  и  логико-
методологического 
осмысления 
процессов, 
происходящих  в  современном  научном  знании, 
характерны  дальнейшее  развитие  принципа  И., 
его сближение с др. принципами и прежде всего 
такими,  как  структурно-функциональный  и 
системный  подходы,  обогащение  его  содер- 
жания  элементами  указанных  принципов  и 
методов.  В  соответствии  с  принципом  исто- 
ризма  процессы  развития  объективного  мира  
 
 
должны  рассматриваться  в  том  виде,  в  котором 
они протекали в действительности.  
Не  устаревает  толкование  понятия,  данного 
марксистами: «Марксистский историзм исходит 
не  просто  из  движения  объективного  мира,  не 
просто  из  его  изменяемости  во  времени,  но 
именно из его развития. Такой подход означает, 
что  объект  должен  рассматриваться,  во-первых, 
с  точки  зрения  его  внутренней  структуры, 
причём  не  как  механическое  множество 
отдельных  элементов,  связей,  зависимостей,  а 
как  органичная  совокупность  этих  структурных 
составляющих,  как  внутренне  связанное  и 
функционирующее  целое,  как  Система;  во-
вторых,  с  точки  зрения  процесса,  т.  е.  следую- 
щих  друг  за  другом  во  времени  совокупности 
исторических  связей  и  зависимостей  его 
внутренних  составляющих;  в-третьих,  с  точки 
зрения выявления и фиксирования качественных 
изменений  в  его  структуре  в  целом;  наконец,  с 
точки  зрения  раскрытия  закономерностей  его 
развития,  законов  перехода  от  одного  истории- 
ческого состояния объекта, характеризующегося 
одной  структурой,  к  другому  историческому 
состоянию,  характеризующемуся  другой  струк- 
турой» [8]. 
Остановимся  на  отдельных  этапах  в 
становлении и утверждении данного принципа в 
литературоведении.  Мы  знаем,  что  на  начало 
ХХ  века  значительное  влияние  на  русскую 
эстетическую  мысль  оказала  феноменология 
Эдмунда  Гуссерля,  для  которого  важно  было 
придерживаться  такой  методики  философского 
исследования  мира,  при  которой,  с  одной 
стороны,  требовалась  чистая  абстракция,  с 
другой — полное  отделение  любого  явления  от 
его естественного окружения  [9] 
Косвенно  феноменологический  подход  ока- 
зал  влияние  на  русских  формалистов.  Которые 
стремились  отделиться  от  традиционного 
академического  литературоведения,  в  котором 

ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы, №1(131). 2011 
 
14 
существенное  место  занимал  культурно-исто- 
рический  подход  академика  А.  Н.  Пыпина [10], 
и  обратились  именно  к  феноменологическому 
исследованию,  как  отсекавшему  литературное 
произведение  от  исторической  действитель- 
ности,  литературных  традиций  и  всего  идейно-
тематического окружения.  
Западный  структурализм  является  наиболее 
приближенным  к  положениям,  выдвинутым  
Э.  Гуссерлем.  Его  последователем  можно 
считать  Романа  Ингардена [11] У  которого 
анализ литературного произведения только в его 
внутренней  структуре  стал  основополагающим 
методологическим требованием. 
Антиисторические  позиции  русской  гус- 
серлианской эстетической мысли 20-х годов ХХ 
века  выражал  Густав  Шпет:  он  говорит  о 
поэтике  как  науке  о  «фасонах  словесных 
одеяний  мысли”,  которые  существуют  сами  по 
себе.  И  Г.  Шпет  возражает  против  всяких 
попыток  увидеть  за  произведением  что-то 
большее,  чем  эту  чистую  геометрию.  Для  него 
объективная  структура  слова,  окутывается 
субъективно-персональным, 
биографическим, 
авторским  дыханием.  Это  членение  словесной 
структуры 
находится 
в 
исключительном 
положении  и,  строго  говоря,  оно  должно  быть 
вынесено  в  особый  отдел  научного  ведения. 
Образно  он  говорит  о  том,  что  при  толковании 
поэтических  произведений  исследователи  не 
могут отрешиться от заглядывания в биографию 
автора, шарят под диванами и кроватями поэтов 
и  называет  это  «обывательщиной  в  науке», 
сравнивает  этот  подход  с  работой  тряпичника, 
который  вытаскивает  из  груды  мусора  тряпки, 
подымает и  переворачивает груды обглоданных 
костей,  жестянок,  истлевших  углей  и  прочий 
мусор [12]. 
А.А.  Баженова,  автор  статьи  “Принцип 
историзма  в  эстетическом  исследовании”, 
пишет: “Мы  воспринимаем  эстетическую 
культуру  прошлого,  разумеется,  исходя  из 
современных  представлений” [13]. Это  утверж- 
дение    и  правильно,  и  глубоко  неправильно — 
одновременно.  Так,  например,  современные 
эстетические  представления  требуют  реа- 
листического искусства. Но реализм в искусстве 
не  может  быть  руководством  при  восприятии 
средневековой  эстетической  культуры,  раз- 
личных  национальных  форм  дореалистического 
искусства  Востока,  Африки  и  пр.  Современное 
эстетическое  сознание  так,  как  оно  выражается 
не  в  собственном  современном  нам  творчестве 
писателей,  а  в  понимании  “чужого”  искусства, 
гибко и восприимчиво, ибо оно руководствуется 
в большей мере, чем все прошлые эстетические 
культуры,  историческим  отношением,  истории- 
ческим принципом, чувством истории, а главное 
—  наукой,  проникнутой  историзмом.  И  в  этом 
как раз одно из проявлений реализма. Историзм 
эстетического  восприятия — обратная  сторона 
реализма в творчестве. 
Всякое  произведение  литературы  воспри- 
нимается  современным  читателем  в  истории- 
ческой  перспективе.  Историзм  становится 
органической  частью  реализма — одной  из  его 
ипостасей. 
Д.С.  Лихачев  в  статье  «Принцип  историзма 
в  изучении  литературы»  говорит  о  необходи- 
мости  изучения  формы  и  содержания  лите- 
ратурного  произведения  в  их  единстве  и  под 
углом  зрения  широкого  историзма,  так  как  это 
имеет  принципиальное  значение.  Он  указывает 
на  опасность  изоляции  литературного  произ- 
ведения  в  современном  литературоведении, 
которая все нарастает в связи с проникновением 
в  литературоведение  математических  методов, 
подчеркивая, что, в целом, анализ произведения, 
вырванного  из  эпохи,  из  литературного 
развития, оторванного от остального творчества 
писателя  и  не  учитывающего  историю  его 
создания,  никак  не  может  считаться  полным  и 
объективно значимым. 
Важно,  на  наш  взгляд,  что  Д.С.  Лихачев, 
раскрывая  специфику  формы  и  содержания, 
говорит о их единстве не как статическом и раз 
и  навсегда  данном  явлении,  а  в  движении, 
которое  является  и  движением  текста  произ- 
ведения,  и  движением  авторского  замысла,  и 
движением  творческого  процесса  написания 
произведения,  и  движением  всего  творчества 
писателя  в  целом,  и  движением  историко-
литературного 
процесса, 
за 
пределами 
последнего,  по  мнению  автора, — процесса 
исторического,  мы  приобретаем  объективные 
критерии,  чтобы  судить  и  о  содержании,  и  о 
форме,  и  о  единстве  того  и  другого.  Мысль 
автора,  утвердившаяся  в  литературоведении,  об 
изолированном,  обособленном  рассмотрении 
литературных  явлений,  которое  ведет  к 
крайнему субъективизму в их истолковании и не 
раскрывает  настоящего  смысла  художествен- 
ного  произведения,  дает  нам  повод  еще  раз 
подчеркнуть  значимость  литературоведческой 
компаративистики.  Он  пишет,  что  каждый 
элемент  содержания  и  формы  приобретает  свой 
отчетливый  смысл  только  в  комплексном 
рассмотрении  в  свете  исторического  анализа. 
(Под  последним  он  понимает  не  только 
собственно исторический анализ, анализ в свете 

Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(131). 2011 
 
15
истории,  но  всякое  рассмотрение  любого 
явления  в  его  собственном  движении  и  как 
элемент движения более широкого). 
Автор  задается  вопросом  о  значении 
исторического  подхода  в  изучении  единства 
содержания и формы, подчеркивая два момента. 
Первый:  историзм  позволяет  охватить  во 
взаимной  их  соотнесенности  и  форму,  и 
содержание.  Второй:  исторический  подход 
избавляет  от  субъективности  в  интерпретации 
того, в чем именно проявляется единство формы 
и содержания в каждом конкретном случае. 
Мы  понимаем,  что  историзм  в  подходе  к 
изучению  единства  формы  и  содержания  не 
ограничивается  только  изучением  единой 
исторической  обусловленности  того  и  другого. 
Значительное  внимание  в  литературоведении 
должно  быть  уделено  и  историчности  вос- 
приятия  художественного  произведения.  Худо- 
жественное  произведение  не  изолировано  от 
окружающего  его  бытия.  Оно  “резонирует” 
действительности.  В  широком  смысле  этого 
слова — художественное  произведение  со- 
циально.  Признание  этого  факта  чрезвычайно 
важно во многих отношениях. Оно не разрешает 
анализировать  художественное  произведение  в 
отрыве от исторической обстановки, в изоляции 
от других произведений литературы, независимо 
от его автора и т. д.  
Применительно  к  литературному  произ- 
ведению принцип историзма состоит в том, что 
оно 
рассматривается, 
во-первых, 
в 
его 
собственном 
движении — как 
явление 
творческого  процесса,  во-вторых,  в  связи  с 
общим творческим развитием его автора — как 
элемент  его  творческой  биографии  и,  в-
третьих,  как  проявление  историко-литератур- 
ного  движения — как  явление  развития 
литературы  того  или  иного  периода.  Иными 
словами — литературное 
произведение 
рассматривается  в  аспекте  трех  слагающихся  в 
нем  движений.  Но  этим  принцип  историзма  не 
ограничивается.  Принцип  историзма  требует, 
чтобы  произведение  рассматривалось  не  в  
 
 
 
 
 
изоляции  от  других  явлений  литературы, 
искусства  и  действительности,  а  в  сотне- 
сенности с ними, ибо каждый элемент искусства 
является  в  то  же  время  и  элементом  дей- 
ствительности [14]. 
_________________ 
1-7 Маркс К. и Энгельс Ф., Немецкая идеология, Соч., 
2  изд.,  т. 3; Маркс  К.,  К  критике  политической  экономии, 
там же, т. 20; Асмус В. Ф., Маркс и буржуазный историзм, 
М.—Л., 1933; Грушин Б. А., Очерки логики исторического 
исследования, М., 1961; Кон И. С., Философский идеализм 
и  кризис  буржуазной  исторической  мысли,  М., 1959; 
Столяров  В.  И.,  Процесс  изменения  и  его  познание,  М., 
1966; Философские проблемы исторической науки, Сб., М., 
1969. 
8. Большая советская энциклопедия: в 30 т. – 3-е изд. 
– М.: «Советская энциклопедия», 1969–1978. 
9.  Гуссерль  Э.  Амстердамские  доклады.  Фено- 
менологическая  психология / Пер.  А.В.  Денежкина // 
Логос. 1992. № 3; 1994. № 5.; Гуссерль  Э.  Идеи  к  чистой 
феноменологии  и  феноменологической  философии / Пер. 
А.В. Михайлова. М., 1999. Т. 1: Общее введение в чистую 
феноменологию;  Гуссерль  Э.  Идея  феноменологии.  Пять 
лекций // Ступени, СПб., 1991, №3; 1992, №2; Гуссерль Э. 
Избранная философская переписка. М., 2004. Т. 1. 
10.  Пыпин  А.Н.  Очерк  литературной  истории 
старинных  повестей  и  сказок  русских,  СПБ, 1857; Обзор 
истории  славянских  литератур,  СПБ, 1865 (изд. 2, в 
значительно  расширенном  и  переработанном  виде, 2 тт., 
СПБ, 1874-1881, с  участием  В.  Д.  Спасовича  по  польской 
литературе);  Общественное  движение  в  России  при 
Александре I, СПБ, 1871 (изд. 5, П., 1918); Характеристики 
литературных мнений от 20-х до 50-х гг., СПБ, 1875 (изд. 4, 
1907). 
11.  Р.  Ингарден.  Очерки  по  философии  литературы. 
Серия: Корпус гуманитарных дисциплин. – Изд.БГК им. И. 
А. Бодуэна Де Куртенэ. –184 с. 
12.  Шпет  Г.  Эстетические  фрагменты.III.  Пг., 1923. 
С.40;  Шпет  Г.Г.  Явление  и  смысл.  Феноменология  как 
основная наука и ее проблемы. – М., 1914. 
13. Баженова А.А. Принцип историзма в эстетическом 
исследовании//  Эстетика,  искусство,  человек:  Сб.  Статей.  
– М.: 1977. – С. 177/ 
14. Лихачев Д.С. О филологии/ Предисл. Л.А. Дмитриева. 
– М.: Высшая школа, 1989. – 208 с. 
* * * 
Мақалада  фундаментальды  ұғымның  бірі  «тарихи 
ұстанымның» зерттелу тарихы қарастырылған. 
* * * 
The article re one of the fundamental historical questions 
such as “the historical principle”.
  
 
 
 
 
 
 
 
 

ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы, №1(131). 2011 
 
16 
М. Иманғазинов 
 
КӨНЕ ДƏУІР ӨРКЕНИЕТІНІҢ СЫР-СИПАТЫ МЕН ОЛАРДЫҢ БІРІНЕ-БІРІ 
ƏСЕРІ (ƏДЕБИ КОМПАРАТИВИЗМ ƏДІС-ТƏСІЛІ АРҚЫЛЫ СИПАТТАЛАДЫ) 
 
 
Бiздiң  ата-бабаларымыздың  антика  дəуiрiн- 
дегi  өмiр  сүрген  европалық  елдерiмен  қарым-
қатынасы,  олар  туралы  дерек  там-тұмдап  болса 
да  тарихи  еңбектерде  кездеседi.  Соның  бiрi - 
антика  дəуiрiнде  ғұмыр  кешкен,  артында  мол 
əдеби, тарихи фактiлер мен деректер қалдырған 
«тарихтың  атасы»  атанған  Герадоттың  жазба- 
ларында  сақтар-скифтер  жөнiнде  жақсы  мағлұ- 
мат  берiлген.  Герадот  б.д.  дейiнгi 484-425 
жылдары  өмiр  сүрген  ол  кiшi  Азияның  батыс 
жағалауының  оңтүстiгiнде  орналасқан  Галикар- 
насс  қаласынан  шыққан,  көп  саяхат  жасаған. 
Жерорта теңiзiнен бастап Элефантиниге
 
/*elefant 
–  ағылшынша  пiл,  яғни  пiл  сүйегi  Үнді  елiне 
дейiн  мағынада/  дейiн  бүкiл  Мысыр  елiн 
аралаған, Эгей теңiзiнен парсы астанасы Сузыға 
дейiн «патша жолы» деп аталатын жолмен жүрiп 
өткен.  Ол  сондай-ақ  Солтүстiк  Қара  теңiз 
жағалауының  далаларында  болып,  грек  бiлiм- 
дiлерiнiң орталығы – Афины қаласында тұрған. 
Геродоттың  еңбегi  грек-парсы  соғыстары, 
архаистiк 
жəне 
классикалық 
Грекияның, 
Скифияның  жəне  бүкiл  Алдыңғы  Шығыс 
тарихы  бойынша  маңызды  деректер  болып 
табылады.  Геродоттың  жазбалары  сол  тұста 
өмiр  кешкен  сақтардың  (скифтердiң)  өмiр-
тұрмыстары  мен  тiршiлiктерi,  келбетi  мен 
сипаты туралы бiршама хабардар етедi. 
«Олар-сақалды,  мұртты,  ұзын  шекпендi, 
мəсi  киген  жəне  киiз  қалпақты  адамдар. 
Сондықтан  да  Блок  өзiнiң  атақты  өлеңдерiнде 
сақтар(скифтер)  келбетiн  суреттей  отырып: 
“Асау атты  ауыздықтап  омыртқасын күйреткен, 
тарпаң  келген  күңдерiн  өз  ырқына  үйреткен”, -
деп,  тегiн айтпаса керек. 
Көшпелi  Скифтер  киiз  үйлерде  тұрған, 
жылқы  етi  мен  қымыз  олардың  негiзгi  тамағы 
болды.  Сəйгүлiк  пен  шайқасты  думандар 
олардың  тұрмысын  айқындады.  Соғыс  тəңiрiсiн 
қастерледi,  оның  белгiсi  семсер
*
  едi. / *өз 
мекенiне жыл сайын жүз елу арба отын əкеледi,-
дейдi.  Герадот,-өйткенi  ауа-райының  қолайсыз- 
дығынан  құрылыстар  көбiне  шөгiп  кетедi. 
Осындай  əр  қорғанның  төбесiне  соғыс  тəңi- 
рiсiнiң  бейнесi  болып  табылатын  темiр  семсер 
қадалған.  Бұл  тəңiрiсiне  скифтер  əр  жүзiншi 
тұтқынды құрбан шалған/. 
Скифтердiң атты əскерi сынаптай сырғитын, 
олар  қарсылыстарына  садақ  оғын  қарша  
 
 
жаудыратын.  Жеке  тайпалардың  басында 
көсемдер  тұрды.  Көсем    қаза  болғанда  оның 
əйелдерi,  нөкерлерi,  аспаздары  жəне  ереуiл 
аттары  өлтiрiлiп,  бiрге  көмiлетiн.  Грек,  Рим, 
Ахмендiк  Иран  жазбаларында  “скифтер”  деген 
атпен  белгiлi  болған  сақтардың  өте  жауынгер 
халық  ретiнде  аты  шықты.  Қарсыласына  қатал, 
досқа  адал  сақтар  қастасқан  жауының  қанын 
iшпей 
тынбаған. 
Шайқастарда 
жеңiлген 
жауының  жан  терiсiнен  шылбыр,  бас  сүйегiнен 
iшiмдiк  iшетiн  ыдыс  жасап,  жыл  сайын 
өткiзiлетiн  мереке-мейрамдарда  осындай  ортақ 
ыдыстан  ұрыстарда  ерлiгiмен  көзге  түскен 
батырлар  жұрт  алдында  iшiмдiк  iшу  бақытына 
ие  болған.  Үйiр-үйiр  жылқы  мен  iрi  қара 
табындар  скифтердiң  негiзгi  байлығы  болды. 
Бiрақ мал шаруашылығын олар  қатар жүргiздi. 
Бiздiң 
заманымызға 
дейiнгi 529-558 
жылдарда  парсы  елiнде  патшалық  құрған 
Кирдiң  ажалы  да  сақтардан  болыпты.  Сақ 
əулетiн басып алмақшы болып жорыққа шыққан 
Кирдiң  əскерлерiне  қаһармандықпен  қарсы 
тұрып,  оларды  қанды  майданда  қырғынға 
ұшыратқан  сақтар  Кирдiң  өзiн    қолға  түсiрген. 
Оны  тұтқындаған  сақ  əулетiне  кiретiн  мас- 
сагет  тайпасының  жасақтары  екен.  Бұл  жөнiн- 
де  Герадот: “массагеттердiң”  əйел  патшасы 
Томирис  (Тұмар)  шайқаста  парсыларды  жең- 
геннен  кейiн,  жарғақ    тұлыпқа  қан  толтырып, 
оның iшiне парсы патшасы Кирдiң басын салып, 
«аңсағаның  қан  едi, iш  ендi  соны!» - деп, 
тұлыпты дарияға лақтырған. 
Шабуылдау  кездерiнде  скифтер  Египетке 
дейiн  жеттi,  қамалдар  мен  қалаларды  қиратып, 
жау  шабуылдарын  жеңiспен  тойтарып  отырды, 
тiптi  əбден  шыныққан  жəне  жақсы  ұйымдасқан 
парсы  əскерлерi  де  олардан  жеңiлiп  қала 
беретiн.  Бұдан  сабақ  алмай,  сақтарды  бағын- 
дыру  ниетiнен  бас  тартпаған  парсы  патшасы 
Дарий  б.д.  дейiнгi 918 жылы  ауыр  қолмен 
сақтардың  жерiне  баса-көктеп  кiргенде,  бұл  да 
сақтардың  тегеурiндi  қарсылығынан  қатты 
жеңiлiске  ұшыраған.  Оны  грек  тарихшысы 
Полишен  былай  деп  суреттейдi: «Ширақ  деген 
сақ  жiгiтi  өзiнiң  денесiн  пышақпен  жаралап, 
парсыларға  қашып  барып,  өзiн  сақ  бастық- 
тарынан  қорлық  көрген  етiп  көрсетедi.  Ширақ 
өзiнiң  руластарынан  кек  алатын  кiсi  кейiпiне 
кiрiп,  парсы  əскерлерiн  оларға  бастап  барамын 

Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(131). 2011 
 
17
деп  алдап,  адастырып,  сусыз  шөлге  апарады. 
Парсы  басқыншылары  судан,  шөлден  қыры- 
лады.  Ақырында  Ширақ  оларға  «мен  сендердi 
адастырып,  қырғынға  ұшыраттым,  елiмдi  аман 
алып  қалдым,  мен  дегенiме  жеттiм.  Ендi 
қолдарыңнан  келгенiңдi iстей  берiңдер», - деп, 
басын құрбандыққа тiгiп келгенiн паш етедi.  
Əлемнiң көп елдерiн бағындырып, жеңiмпаз 
қолбасшы  атанған  Александр  Македонскийдiң 
əскерлерi  де  сақтардан  ауыр  жеңiлiске  ұшырап, 
қолбасшысының  өзi  жазылмайтын  жарақат 
алған.  Ширақтың  ерлiгiн  естiп,  сақтардың 
батырлығы  мен  батылдығынан  сескенген  ол 
əскерiн керi əкетуге асыққан. 
 “…  Скиф  мəдениетiнiң  таралуы  б.д. 
бұрынғы I мың  жылдықта  солтүстiк  Қара  теңiз 
бойында,  Кубаньда,  Алтайда  жəне  Оңтүстiк 
Сiбiрде,  яғни  Дунайдан  Ұлы  Қытай  қорған- 
дарына  дейiн  көсiлiп  жатқан  территорияда  өмiр 
сүрген  негiзiнен  көшпелi  жəне  жартылай 
көшпелi  тайпалардың  мəдениетi.  Оңтүстiгiнде 
жəне  Оңтүстiк  Батысында  Эллиндiк  жəне 
Алдыңғы  Азия  мəдениетiмен,  Батыста-Кельт 
тайпаларының  мəдениетiмен,  Шығыста-Орта 
Азия  жəне  Қытай  мəдениетiмен  түйiсiп  жатқан 
мəдениет.  
Ертедегi  халықтардың  мəдениетiн  зерттеп 
жүрген  ғалым  Лев  Дмитриевич  Любимовтың 
бұл  пiкiрiне  орай  айтылар  ой-сақтардың 
(скифтердiң)  мəдениетiнiң  басқа  құрлықта  өмiр 
сүрген  халықтардың,  соның  iшiнде  Эллада 
елiнiң  мəдениет  пен  өнердi,  əдебиеттi  қас- 
терлейтiн  ежелгi  гректердiң  тануы,  бiлуы 
талассыз  екенi.  Орасан  кең  аумақта  жатса  да, 
осы  екi  мəдениеттiң  үйлесуi – ежелгi 
халықтардың  ой-санасы  мен  эстетикалық  ой-
талғамдарының  сол  тұста  да  жоғары  болған- 
дығын мойындау бүгiнгi ұрпақ мiндетi. 
Əрбiр  халықтың  өз  даралығы  мен  ерек- 
шелiгi,  жекелей  тегi  болса,  соған  орай  өз  тiлi, 
əдет-ғұрпы  болатыны заңды құбылыс. Мəселен, 
қазақ  халқының  Эллада  елiмен  қанша  қашық 
болғанымен  олардың  араларындағы  фольклор- 
лық сюжеттiк ұқсастықтарды айтпағанда, кейбiр 
тiлдiк ұқсастықтары таңданыс туғызады. 
Этнограф-ғалым 
С.Қондыбайдың 
мына 
схемасына көңiл қойсақ:  
Ежелгi  грек  тiлiнде  “архе,  архайос”  сөз- 
дерiнiң  аудармасы  “ежелгi”, “бастапқы”  деген 
мағына  берсе,  қазақ  тiлiндегi  баламасы  “арғы”  
болмақ.  Ежелгi  грек  тiлiнде  “хаос”  сөзiнiң 
аудармасы  “есiнеу”, “мүлгу”  болса,  аудармасы 
“қуыс”  болмақ.  Ежелгi  грек  тiлiндегi “бат”, 
“батос”  сөздерi “терең”, “тұңғиық”  деп  ау- 
дарылса,  қазақ  тiлiндегi  баламасы  (суға, 
сұйыққа) “бат”, “бату” болмақ.  
Ал  Олжас  Сүлейменовтың  “Таңба  тілі” 
еңбегінде  сонау  Европадағы  көне  латындардың 
кəдімгі  қазақтың  текемет,  текмен,  шекпен 
сөздерінің текементум, текемен, текмен делінсе, 
тік,  тігу,  тігін,  тоқу,  тоқыма,  тоқу  сөздері  тего, 
тегула,  тога  киім  тігуге  байланысты  жəне  тога 
сөзінің  римдіктердің  сыртқы  киімі  болса, 
қазақтың  тоны  римдіктің  сырт  киімі,  ал  тігіс 
сөзінің  текст,  текстиль    тігіске  байланысты 
айтылған сөздер. 
Сонда  қалай,  бұл  кездейсоқтық  па,  əлде  тiл 
туыстығы ма?… 
 Ал  мифоэпикадағы  ұқсастықтарды  қай- 
темiз?  
Заманымыздың  өткен  ғасырындағы 60-
жылдардағы  зерттеулерге  мəн  берсек,  грек 
абызы Гомердiң «Одиссея» поэмасындағы басты 
кейiпкердiң  елiне  оралып,  қаңғыбастың  киiмiн 
киiп,  ешкiмге  танылмай  жүрiп,  кiмнiң  қас, 
кiмнiң  дос  екенiн  танып  барып,  нақты  iске 
кiрiскендiгi  турасындағы миф қазақтың эпостық 
жыры  «Алпамыс  батырдың»  сюжетiн  қай- 
талайтын  ұқсастықтары  тайға  таңба  басқандай 
көрiнедi. 
Қазiргi  басылымдардағы  зерттеулерге  мəн 
берсек,  грек  пен  қазақ  мифоэпикасындағы 
ұқсастықтар  жөнiндегi  айтулы  тұжырымдар 
ерiксiз мойын бұрғызады. «Қазақ əдебиетiндегi» 
Əмiрхан  Балқыбектiң  мына  пiкiрi  көңiл  қойсақ: 
«…көне  гректер  Қорқыт  ата  жайлы  аңызды  өте 
жақсы бiлген. Жəне Қорқыт ата туралы аңыздың 
бас  кейiпкерi  грек  емес,  ат  жалында  ғұмыры 
өткен    далалық  болғандығы  да  ақиқат.  Көне 
гректер оны Қорқыт емес, Хирон есiмдi кентавр 
ретiнде  танитын.  Ұлылығына,  ұлылығынан  өрiс 
алып жататын даналығына да шəк келтiрмейтiн. 
Оның  көне  мифологияда  Геракл,  Тезей,  Ясон, 
Ахилл,  ағайынды  Диоскуралар  секiлдi  даңқты 
грек 
қаһармандарының 
ұстазы 
ретiнде 
дəрiптелуi  де  сол  даналығына  бас  июден  туған 
абзал  ишараттар  деп  ұғынғанымыз  дұрыс. 
Басқасын былай қойғанда,  дəрiгерлiктiң негiзiн 
салушы  саналатын  Асклепийдiң  де  (Рим 
мифологиясында  Эскулап - Ə.Б.)  алғашқы 
тəлiмгерi осы Хирон болған едi дегеннiң өзi неге 
тұрады. Иə, көне гректер Қорқыт – Хиронға бiр 
кiсiдей-ақ тəу еткен».  
Осы  əфсаналардағы  Қорқыт  пен  Хиронның 
расында да бiр кейiпкер екендiгiн нақтылай түсу 
үшiн  Ə.Балқыбек мынадай жайларға тоқталады: 
«Қайда барсаң  Қорқыттың көрi» деген сөздi екi 
қазақтың  бiрi  бiледi. «…аңыз  бойынша  Қорқыт  
 

ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы, №1(131). 2011 
 
18 
ата  түсiнде  мола  көредi.  Моланың  ажалының 
жақындап 
қалғандығын 
сездiрген 
тұспал 
екендiгiн  аңғарған  ол  өлiмнен  қашып  жолға 
шығады.  Бiрақ  қай  тарапқа  жол  тартса  да 
алдынан  көр  қазып  жатқан  адамдар  кездесе 
бередi.  Қай-қайсынан  да  «кiмге  көр  қазып 
жатырсыңдар?» 
деген 
сауалына 
алатыны 
«Қорқыт  атаға  деген  бiр  ғана  жауап.  Ақыры 
жердiң  бетiнде  татар  дəмi  қалмағандығын 
сезiнген Қорқыт Ата Сырдың суына кiлем төсеп, 
өзеннiң  ортасына  қарай  жүзедi.  Су  ортасында 
қобызын ойнатып отырып қалғып кеткен кезiнде 
су жыланы шағып, ажалы содан келедi. 
Көне грек мифологиясындағы Хирон жайлы 
аңыз  да  баяндалуы  жағынан  сəл  басқашалау 
болғанымен 
осы 
төңiректен 
алыс 
кете 
қоймайды.  Кезектi  ерлiгiне    кетiп  бара  жатқан 
Геракл  мен  кентаврлардың  болымсыз  жерден 
шыққан 
қақтығысында 
Гераклдiң 
гидра 
жыланның  уына  малынған  жебелердiң  бiрi 
кездейсоқ  ұстазы  Хиронға  тиiп  кетiп,  данагөй 
дала  перзентi  денесiне  жайылған  заһардан 
азаптанып  өледi.  Бiр  ғажабы,  грек  əфсанасы  
Хирон  ажалсыздардың  қатарынан  болатын 
дейдi.  Бiрақ  тұла-бойын  меңдеп  бара  жатқан 
удың  күштiлiгi  соншалық,  Хиронның  өзi 
Тəңiрiден  (Көне  грек  түсiнiгiнде  Зевс - Ə.Б.) 
ажал  жiберуiн  сұрауға  мəжбүр  болған.  Тəңiрi 
тiлегiн 
қабыл 
етiп, 
осылайша 
грек 
мифологиясындағы  ең  əйгiлi  кентаврдың  жаны 
бақиға  аттанады.  Ұзын-ырғасы  осындай  болып 
келетiн осы екi əфсанадан өзара ұқсас тұстарын 
суыртпақтай  бастасақ,  желелердегi  мынадай 
ғажайып жақындықтарға ұшырасар едiк: 
1. Екi кейiпкер де ғұлама, данышпан жандар. 
2. Екеуi де жыланның уынан өледi.  
3.  Екеуiнде  де  ажалдан  қашу  мотивi  бар, 
бiрақ  кездейсоқ  себептерден  өлiмнiң  құрығына 
түседi. 
Осы жайттарды ортаға сала отыра, «Егемен 
Қазақстан» газетiнiң бетiнде ақын, ғалым Олжас 
Сүлейменовтiң  “Түркiлер  күннiң  батуы  мен 
шығуы”  атты  зерттеу  мақаласындағы  аңыздық 
кейiпкерлер  Көр-ұғлы  жəне  Қорқыт  ата  жайлы 
пайымдауларын  айтып,  олардың  б.д.д II-I 
мыңжылдықтар  арасында  Жер  орта  теңiзi 
төңiрегiн  мекендегенi  жəне  олардың  жаңа,  жас 
күн  жəне  батып  бара  жатқан  күн  секiлдi 
ұғымдарды 
бiлдiргендiгi, 
яғни 
ғалымның 
тұжырымы, Кəрi ұстаз Хирон батып бара жатқан 
күннiң  белгiсi  болғанда,  тұла  бойын  күш 
кернеген  шəкiрт  Геракл  жаңа  ғана  рауандап 
атып келе жатқан бала күн. Бiрақ ол да өз кезегi 
келгенде  ұстазы  Хиронның  артынан  жөнелмек. 
“Қорқыт  ата  мен  Көр-ұғлы  жайында  да  осыны 
айтуға  болады.  Қорқыт  та  бар  жиған-тергенiн 
Көр-ұғылыға  үйретiп,  өзi  келмеске  кетпек. 
Кезегi  келгенде  Көр-ұғлы  да  артынан  ерiп  келе 
жатқан жаңа, бала күнге үйретедi.  
Ал  теңiз  тəңiрiсi  Посейдонның  ұлы  жалғыз 
көздi  дəу  Полифем  образы  Қорқыт  жырындағы 
Төбекөздi  еске  түсiредi  емес  пе.  Тiптi,  Жалғыз 
көздi  дəу  жайлы  əңгiме  сонау  сақ  заманынан 
берi  қарай  бар  екенiн  айта  келiп,  ғалым 
Ə.Қоңыратбаев: ”…қырғыздарда  жалғыз  көздi 
дəу ертегiсi бар. Б.э.д.ҮII-ҮI ғасырларда Азияға 
келген  гректер  сол  аңыздарды  жазып  алып 
“Одиссея” жырына қосқан” деп жазған. “Азияға 
келген  гректер”  дегенiне  қарағанда  гректер 
бiздiң  жерiмiзге  келгенi  ғой.  Əлде  бұл  жай 
айтыла салған сөз бе ? 
Ерiксiз  əдебиеттерге  үңiлсек,  шведтiң 
айтулы  iрi  зерттеушiлерiнiң  бiрi,  Грекияның 
тарихы  мен  əдебиетiне  үлкен  еңбек  сiңiрген 
ғалым  Андрэ  Боннар  төмендегiдей  пiкiр 
бiлдiредi: «Балкан  маңында    мекен  еткен 
эллиндiк  тайпалар      көбiне-көп  көшпендi  өмiр 
кешкен-дi.  Шатырларда  тұрған  көшпендiлердiң 
негiзгi  қарулары  алғашында  ағаштан,  кейiн 
қоладан  жасайтын  да,  аулайтындары  жабайы 
аңдар  мен  текелер    болған.  Ең  жылдам  дейтiн 
жануардың  бiрi  жылқыны  қолға  үйретiп,  аң 
шаруашылығын  өздерiнiң  негiзгi  кəсiбiне 
айналдырды.  Эллада (Эллин–гректердiң өзiн-өзi 
атауы,  гректер  өздерiнiң  елiн  Эллада,  Эллас 
(НеIIаs)  деп  атаған.  Деректерде  Эллада  атауы 
Грекияның  солтүстiк  бөлiгiндегi  бiр  аймақтың 
атауы.  Гомерде  Эллада – Фессалияның  оң- 
түстiгiндегi  бiр  бөлiк  қана,  ал  Аристотельде 
Эпир  өңiрiнiң  бiр  тұсы.  Жазба  деректерде 
халықтық  этнонимге  б.з.д.  ҮIII-ҮII  ғасыр- 
ларында енедi. Ал аңыздар мен əфсаналарға мəн 
берсек,  олардың  жеке  шежiресi  алдымыздан 
шығады.  Алғашында  тiрлiк  иесi  ретiнде  əлемде 
Уран  мен  Гея  пайда  болса,  одан  Иапет, 
Иапеттен-Прометей,  Атлант,  Менетий,  Эпи- 
метей туады, ал Прометейден – Девкалион, одан 
–  Эллин,  Эллиннен-Эол  (эолийлiктер),  Дор 
(дорийлiктер),  Ксуф  атты  балалары  дүниеге 
келген  -И.М)  деген  атты  иеленген  құрлықта 
мекен етiп, тың жердi игере бастады. Бұл халық 
өзiнiң    осы  уақытынан  бастап,  қалалық  емес,  
көбiне    ауыл  шарушылығымен    айналысып, 
шаруалар  екендiгiн,  тiптi  Афинаның  гүлденiп 
тұрғанында,  Аттика  ауылдарын  ауыл  ша- 
руашылық  өнiмдерiмен  қамтаматсыз  етiп 
отырған.  Гректер  көбiне  дəндi  дақылдар  мен 
құрма ағаштары, жүзiм өнiмдерiн өндiрген. Көп 
уақыт  өтпей,  сол    өндiрген  өнiмдерiн  көршi 
жатқан  Азия  елдерiне  апарып,  өздерiнiң  сұйық 

Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(131). 2011 
 
19
майлары  мен  шараптарын  шүберек  мен  матаға 
айырбастауды  үйрендi.  Бұдан  кейiн  бұлар  теңiз 
бетiне  шығып,  өздерiнiң  түрлi  бейнелер 
салынған 
құмыралары 
мен 
ыдыстарына 
құйылған  сұйық  майларын,  шараптарын  Қара 
теңiз  жағалауларында тұратын туземдiк елдерге 
апарып, олардағы бидай мен сұлыға  айырбастап 
əкелетiн  дəрежеге  жетедi.  Бұл  сол  кездегi  ел-
жұрттың  жəне  қала  халқының  өсуiмен  бай- 
ланысты  едi.  Ауыл  шаруашылығымен  арнайы 
айналысқанның  нəтижесiнде,  коммерциялық, 
нарық  қатынасы  дами  келе,  алғашқы  аң  аулау 
кəсiбi  бiрте-бiрте  жойылып,  оның  орнына 
климатқа  жақын  тағам  өнiмдерiн  жасауды, 
өндiрудi қолға алды. Сол арқылы халықтың хал-
жайы  жақсарып,  басқа  мəдениетi  жоғары  елмен 
араласулары жиеледi. 
Бұл  үшiн  əрине  теңiздi  игеруi  қажет  едi. 
Алғашында  өздерi  солтүстiктен  жер  бетiмен 
келсе, теңiздiң не екенiн, тiптi атауын бiлмейтiн. 
Аш  қарынды  толтыру  мақсатында,  аң  аулап, 
арып-ашқан  мал артында салпақтап, ұзақ уақыт 
Азия  далалары мен қазiргi Ресей жерiмен жүрiп 
өтiп,  осы  жерге  де  жеттi.  Жеттi  де  сол  жердiң 
аборигендерiмен 
соғыса, 
араласа 
жүрiп, 
солардың    теңiз  деген  мағына  беретiн  talassa 
(“таласса”) 
сөзiн 
қабылдайды. 
Өздерiнiң 
мəдениетiнен  жоғары  аборигендерден  кеме 
жасаудың  тəсiлiн  үйренiп,  буырқанған  алып 
толқындармен  алыса  жүрiп,  кемемен  жүзудi 
əдетке айналдырады, тiптi финикийлiктерден де 
асып түсетiн дəрежеге жетедi. 
Жер  өңдеушiлер,  теңiздi  игерушiлер  хал- 
қының алғашқы өркениетке жетудегi қадамдары 
осылай  болса,  ендi  келесi  өнердiң  бiрi - өз 
ойлары мен түрлiше образдарды поэтика тiлiмен 
жеткiзу  едi”-  дейдi,  Андрэ  Боннар  өзiнiң 
“Грекия өркениетi” деген еңбегiнде.  
Ал  гректердiң  қазiргi  жер  иелiгiне  ие  болу 
уақытын  б.д.д. 2000 мен 1500 жылдар  деп 
белгiлейдi.  
Осы пiкiрге қарағанда, көне гректердiң Азия 
елi  оның  iшiнде  кең  байтақ  қазiргi  қазақ 
даласында болуы əбден мүмкiн.  
«Грекияның  қола  заманы  б.з.д. 2800-1200 
жылдар  аралығын  қамтиды.  Бұл  дəуiр  мəде- 
ниетiн  «крит-микен»  немесе  «эгей  мəдениетi» 
деп  те  атайды  (Бұл  мəдениеттiң  географиялық 
варианттары:  Крит  аралында – «миной  мəде- 
ниетi»,  Грек  құрлығындағысы-«эллада  мəде- 
ниетi»,  Эгей  аралдарындағысы-«киклад  мəде- 
ниетi» - С.Қондыбай.түсiндiрмесi).  Ерте  қола 
ғасырында  (б.з.д. 2800-2100ж.ж.)  Грек  жерiнiң 
этникалық  сипаты  күрделi  болған,  олардың 
iшiнен  үстемдiк  құрған  тайпаларды  «пеласги» 
деп  атайды.  Осы  кезеңнiң  соңына  таман 
пеласгилердi  дей-грек  тайпалары  жартылай 
ығыстырып шығарса, жартылай сiңiрiп жiбередi. 
Дей-грек  тайпалары  арасында  «ахейлiктер»  мен 
«йонийлiктер» күшейiп, үстемдiкке ие болды.  
Ахейлiктер  бастапқыда  Фессалияда  (Сол- 
түстiк  Грекия)  тұрып,  б.з.д. 2 мыңжылдықтың 
басында  Пелопоннес  түбегiне  жəне  Эгей  теңiзi 
аралдарына  қоныстана  бастады.  Мiне,  тарих 
бiлгiрлерi  де,  Гомер  де  Трояға  жасаған  дей-
гректердi «ахейлiктер»  деп  атайды.  Тарих- 
шылардың тұспалдауынша осындай жорық б.з.д. 
1200 жылдар шамасында болған көрiнедi. 
Грек  тарихындағы  темiр  ғасырының  бас- 
тапқы кезеңi – б.з.д. ХI-IХ ғасырларды қамтиды. 
Б.з.д. 1200 жылдар  шамасында  солтүстiк 
аймақтардан  оңтүстiкке  «дорий»  деп  аталған 
грек  тайпалары  баса-көктеп  кiре  бастаған. 
Дорий  тайпаларының  басып  кiруi  Грекиядағы 
ахей  мемлекеттерiнiң  ыдырап,  жоқ  болып 
кетуiне  жол  ашты  да,  рулық-тайпалық    қарм-
қатынастардың  қайтадан  жандануына  əкелiп 
соқтырды.  Ал  б.з.д.  ҮIII-ҮI  ғасырларда    Грее- 
кияда  полистiк  құрылыс – қала  мемлекеттер 
қалыптасты.  Жоғарыдағы  пiкiрлердi  нақты- 
лай  айтуымыздың  басты  мақсаты – грек  елiнiң 
қазiргi  жерге  мекен  тебуi  жəне  олардың  көне  
түрiк  дəуiрiнде  Азия,  оның  iшiнде  қазiргi  қазақ 
даласында болуы ықтимал ма дегенге саяды.  
Анахарсис 
туралы 
əдебиеттерде 
жиі 
айтылғанымен  оның  əлемдік  мəдениетте  орны 
жөнінде  ғылыми  басылымда  өз  орнын  алған 
жоқ.  Ал  грек  мəдениетімен  араласы  туралы 
ғалымдар  Ғарифолла  Есім  мен  Тұрсын 
Жұртбаев  еңбектерінде  егжей-тегжейлі  ай- 
тылған.  
Бiрiншiден, Анақарыстың шешесi грек қызы 
екендiгi,  екiншiден,  оның  жемiсi  арқылы  грек 
тiлiн  жете  бiлгендiгi  жəне  ең  басты  ұстанатын 
белгi – Анақарыстың  сол  тұстары  гректiң 
даналары  Солон,  Питтак,  Клеобул,  Фалес, 
Биант, Хилон сынды данышпандармен қатарлас, 
дəрежелес екенi. 
Ғалымның  пiкiрiнше,  Анақарыс  скифтердi 
ата-бабасынан  билеп  келе  жатқан  хан  тұқымы. 
Нағыз  қаракөк  үзiлмеген  тектен  тараған. 
Шешесi  грек  қызы.  Сондықтан  да  Элладаның 
тiлiн үйренiп өскен. Өнерге, əсiресе сөз өнерiне 
ерекше  құмартып,  билердiң  шешендiк  кеңесiне 
қатысып, тыңдап, өзi де билiк айтып ер жеткен. 
Əскери  тағлым  алған.  Жорық  басы  болған. 
Скифтердiң  əдет-ғұрпын  өте    жетiк  бiлген.  Ел 
iшi бейбiт өмiрге көшкен соң, немерелес бауыры 
Сабыл-Савлий  хандық  құрған  кезде,  жан-
жағына  үңiлiп,  дүниенiң  сырын  бiлмекке 

ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы, №1(131). 2011 
 
20 
ұмтылған.  Элладаның  шежiрешi  тарихшы- 
ларының,  философтарының,  мемлекет  қай- 
раткерлерiнiң  еңбектерiн  өз  бетiнше  оқып, 
танысқан.  Əсiресе,  мемлекеттiк  құрылым  жəне 
заң  арқылы  басқару  жүйесiне  ерекше  қызығып, 
соны  бiлуге  көңiлi  қатты  құлайды.  Скифтердiң 
тұрмыс-тiршiлiгiне  өзгерiс  енгiзуге  тырысып, 
шарқ  ұрды.  Ақыры,  ұшы-қиырсыз  скиф 
даласынан  аттанған  ханзада  əрi  дiлмар  шешен 
Анақарыс  Қоңырұлы  «əлемнiң  жетi  ғұла- 
масының  бiрi» – Солонды  iздеп,  жыл 
қайыруымыздан  бұрынғы 594-жылы  не 586 
жылы Эллада елiне бет алды… 
…  Гередоттың  жазуы  бойынша: «Эл- 
ладалықтардың  өнер-бiлiмiн  үйренiп  келу  үшiн 
Анақарысты  Элладаға  жiберген  адам  скифтiң 
патшасы (IV.78) көрiнедi.  Зады  ол  Сабыл-
Савмий емес, оның əкесi Иданфрис болуы керек. 
Дiлмарлық толғауларында кемемен жүзгендерiн 
жиi  еске  алып  отыруына  қарағанда,  Анақарыс 
Боспарға  дейiн  салт  атпен  келiп, одан  əрi қарай 
Афиныға кемемен сапар шеккен тəрiздi. Басына 
жол серiк те, күтушi де ертпеген өз күшiне сенiп 
шыққан себебi… 
Ол  заманда  көшпелiлер  көсемнiң  мұрагерi 
жiгiт шағында қол бастап, елiнiң iргесiн бекiтiп, 
жауынгерлiк  өнерiн  шайқаста  сынамай,  алыс 
сапарға  шықпаған.  Сондықтан  Анақарыс  та 
əскери  өнердiң  қыр-сырын  жетiк  бiлген.  Оған 
тiптi  философ  Диогеннiң: «Скиф  Анақарыс 
Гнурдың  ұлы  жəне  скиф  патшасы    Кадиудтың 
бауыры едi, оның шешесi грек қызы, сондықтан 
да  ол  екi  тiлдi  де  бiлетiн.  Ол  скифтер  мен 
эллиндықтардың  дəстүрi,  өмiрде  Адамнан  бетi 
қайтып  көрмеген,  кiсiден  сескенудi  бiлмейтiн 
еркiн  елдiң  бекзадасы  бiлiмнен  де  кемде  емес 
едi.  Туған  анасының  төркiнiне  деген  құрметi 
бала  кезiнен  қалыптасып,  оның  да  жүрегiн 
қытықтап, сол елдi көрсем-ау деген арманмен ер 
жеттi.  Кiм  нағашы  жұртын  жек  көрсiн.  Қазақ: 
«Ер  жiгiттiң  үш  жұрты  бар:  бiрi-өз  жұрты,  
 
екiншiсi – қайын  жұрты,  үшiншiсi – нағашы 
жұрты. Нағашы жұрты – сыншыл келедi»,-дейдi 
емес  пе?!  Шындығында  да,  Анақарыстың 
нағашы  жұрты  оны  сынаудай-ақ  сынап 
бағыпты».  Осы  еңбегiнде  Т.Жұртбаев,  Анақа- 
рыстың  Эллада  елiне  жетiп,  онда  гректерге 
танымал  емшi – балгер,  қазiргi  тiлмен  айтқанда 
дəрiгер,  ата-тегi  скиф  Тоқсарымен  (Токсарид) 
жүздесiп,  айтулы  жақсы  орындарын  көр- 
сетудi,  атақты  философ  Солонмен  кездестiруiн 
өтiнедi. 
Тоқсары одан асықпай айналадағы жұртпен, 
Элладаның  мəдени  ошақтары  мен  өнерiн, 
əдебиетiн,  ортаны  таныту  мақсатын  көздейдi. 
Бiр жыл өткесiн бөтен елдiң қыр-сырымен жете 
таныс  болған  Анақарыс  Солонмен  жүздесуiнiң 
сəтi түседi. 
Əдеби  мұралар  мен  əдебиет  нұсқалары 
əдетте  жазу,  таңба,  кейде  ауызекi  сөйлеу, 
фольклористика  арқылы  тарайтыны  анық.Оған 
себепкер – көршiлес  жатқан  елдердiң  бiр-
бiрiмен  қоян-қолтық  араласулары  мен  сауда-
саттық, шаруашылық қажеттiлiктен туындайтын 
жайттан  келетiнi  сөзсiз.  Сол  жөнiнен  келгенде, 
О.Сүлейменовтың 1998 жылы  жарыққа  шыққан 
“Таңба  тiлi” (Язык  письма)  деген  еңбегiндегi 
мына  пiкiрiн  өзгерiссiз  берсек: «Древнегре- 
ческие  историки,  увидев  сходства  своих  букв  и 
названий  с  финикийскими,  сочинили  легенду  о 
финикийце  *Адм  (Кадм),  принесшем  алфавит  в  
Элладу.  На  ней  зиждется  научная  версия  о 
происхождений  южноевропейских  буквенных 
систем:  финикийское – греческое – этрусское – 
латинское… 
…Данные  палеографии  и  словарей  застав- 
ляют  предположить  более  сложную  последо- 
вательность 
распространения 
буквенных  
систем.  Конечный  этап  перехода  от  пер- 
воиероглифического  письма  к  буквенному 
можно  представить  в  таком  схеметическом  
виде:   
  
 
---- 
финикийский – арамейский   
протоалфавиты --      ------  протогреческие 
----- 
этрусский, латинский 
 
При  этом  новые  письменности  на  первых 
порах тесно взаимодействовали между собой». 
Яғни,  əр  халықтың  өз  өркениетiнiң  даму 
барысында таңбаның, əріптердің арқасында бiр-
бiрiмен  араласулары    нəтижесiнде,  өздерiнiң 
рухани мұраларымен бөлiспеуi мүмкiн емес. 
Əдетте,  халықтық  шығармашылық  ал- 
ғашқы  қауымдық  құрылыстың  əр  ру – 
 
 
тайпаның  ара – қатынасының  шарықтау 
шегiнде  туындаған.  Бұл  жеке  адам  емес, 
бүкiл  қауымның  тəжiрибесi  мен  олардың 
iшкi  сезiм – толғаныстарынан  шығатынын 
еске  алсақ,  онда  ертедегi  пайда  болған 
мұралар сол бүкiл қауымның, сол халықтың 
ортақ  еншiсi,  меншiгi.  Ал  сол  туындаған 

Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(131). 2011 
 
21
тəжірбиелер мен  əдеби əфсана немесе əдеби 
мұралар  көршілес  халықтарға  тарайтыны 
талассыз. 
_______________ 
1.  Кун  Н.А. 1.Ежелгi  Греция  мифтерi  мен  аңыз- 
дары.А.: Мектеп. – 1979. – 17 б. 
2.  Қазақтың мифтiк əңгiмелерi.А., “ Ғылым” ғылыми 
баспа  орталығы, 2002. – 132 б.       
3.  Бұл да сонда.  
4.  Бақыт  Əбжет  “Қазақ  əдебиетi” (25.I.02, № 4) 
газетiнде “Дию, перi,  мыстан” атты ғылыми мақаласында. 
5.  Серiкқалиұлы. З.  Дүние  тану даналығы.  А., 1994. 
– 76 б.                                        
6.  Ежелгi  дүние  тарихы.  П  бөлiм.  Жалпы  редак- 
циясын басқарған Ю.С.Крушкол. А.Мектеп.,1976.6-б.. 
7.  Геродот.  История:  Пер.Г.А.Стратановского. – Л., 
1972. –  С.32. 
8.  Маданов  Х.  Қазақ  мəдениетiнiң  тарихы. –А.: 
Қаржы-қаражат. –1998. – 20 б. 
9.  Любимов  Л.  Ежелгi  дүние  өнерi. – А.:Мектеп. – 
1980. – 41 б. 
 
 
 
 
 
10.  Қондыбай.  С.  Гиперборея  :Түс  көрген  заман 
шежiресi. – А.: Үш Қиян. – 22 б.  
11.  «Егемен Қазақстан», 1999 жыл,   №231, 232. 
12.  ”Қазақ 
əдебиетi”, 
Ə.Балқыбек.”Қорқыт 
ата 
Гераклдың ұстазы  болған ба?», №7 (2741).     
13.  Қондыбай  С.  Гиперборея:  Түс  көрген  заман 
шежiресi. – А.: Үш  Қиян. – 2003. – 161 б. 
14.  Жұртбаев  Т.  Дулыға-К.1. – А.:Жалын. – 1994. – 
141-142 б. 
15.  Олжас Сүлейменов. Язык письма. – Алматы-Рим. 
– 1998. – С.94. 
16.  Қондыбай.  С.  Гиперборея:  түс  көрген  заман 
шежiресi. –А. – 70-71 б. 
17.  Сатпаева  Ш.Қ.  Шоқан  Уəлиханов – филолог. – 
А.:Ғылым. – 14б. 
 
* * * 
В  статье  рассматриваются  вопросы  художественных 
взаимосвязей казахской и античной литературы. 
* * * 
The article  deals withe the questions of  literary 
concerned  of kazak and article literary. 
 
 
 
 
 
С. Исаева 

жүктеу/скачать 3,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: