Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Сейдімбек А. Қазақ әлемі (этномәдени пайымдау). – Алматы.: - Санат, 1977.
– 464 б.
2. Мусабаев Г. Кегенская надпись. Эпиграфия Казахстана. Алма-Ата.: Наука.,
1971. – 205 с.
3. Құрбанғали Х. Тауарих хамса (Бес тарих) / Ауд. Төтенаев. Б., Жолдасов А.
– Алматы., Өнер., 1992, - 189 б.
4. Қондыбай С. Арғы қазақ мифологиясы. Төртінші кітап, Алматы.: Дайк-
Пресс., 2004. – 504 б.
5. Кондыбай С. Казахская мифология. Краткий словарь. – Алматы., Нурлы
Алем., 2005. – 272 с.
6. Жанузаков Т. Очерк казахской ономастики. – Алма-Ата.: Наука., 1982. – 176 с.
7. Жанұзақов Т. Қазақ тіліндегі жалқы есімдер. Алматы. Ғылым. 1965. – 224 б.
8. Досжанов Б. Қазақ тіліндегі көне тұлғалы антропонимдер: Филол. Ғыл.
Канд. Дис. Автореф. – Астана., 2001. – 24 б.
9. Кляшторный С.Г. Древнетюркские рунические памятники как источник по
истории Среднй Азии. М.: Мысль., 1964. – 289 с.
10. Махрипов В. Имена далеких предков (источники формирования и осо-
бенности функционирования древнетюркской ономастики) – Алматы.: Институт
востоковедения МН-АН РК., 1997. – 302 с.
11. Мырзахметұлы М. Қазақ топонимдері (өткені, бүгіні және ертеңі) // Оно-
мастика: бүгіні мен болашағы. Республикалық ғылыми-практикалық конфе-
ренцияның материалдары. – Астана., 2002. – 20-30 б.
62
ХАБАРШЫ
Ономастикалық
Айжан Серікбаева
А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты
Ономастика бөлімінің кіші ғылыми қызметкері,
гуманитарлық ғылымдар магистрі
Латын және кирил әліпбиімен таңбаланған қазақ есімдері
Қазақ кісі аттарын, жер-су аттарын дұрыс жазуда қазақ әдеби тілінің нормасы,
емле ережелері басшылыққа алынады. Қазіргі таңда өзекті болып тұрған қазақ
емле ережесі туралы мәселелер өткен ғасырда да өзектілігін жоғалтпағанын
қазақ зиялыларының еңбектерінен байғауға болады. Қазақ емле ережесі тура-
лы Р.Сыздық былай дейді: «Қазақ емлесі мен сөзді дұрыс дыбыстауға қатысты
күні бүгінге дейін орын алып келген қиындықтардың түп-төркіні 1929 жылы
араб жазуынан латынға, 1940 жылы латыннан криллицаға көшкен кезде әрі
қауырттықтан (екі сәттің де саясат тоқпағынан «от ала келгендей» тездікпен
орын далғанын білеміз), әрі сол кезде тіл, жазу, сөзді дұрыс айту мәдениеті де-
гендердің ғылыми танымдары қалыптаса қоймағандығынан туған жайттарда
жатқанын айту керек. Тіпті бұл күндердің өзінде тіл мәдениетінің оның өзекті
проблемасы – норма дегеннің теориялық негіздері түгел қаланып, практикалық
шешімдері түгел жүзеге асып болған дей алмаймыз»[1, 49].
С.Аманжолов әліпби тарихы жайында мынадай мәлімет айтады: «Араб әліп -
песін жамаудан түк шықпайтынын, латынға көшудің керектігін ХІХ ға сыр-
да Персияда бірінші рет қойған Малкомхан болса, түрік системалы тілі бар
халықтар ішінен әзірбайжандық жазушы-драмматург Мирза Фетх-Али Ахун-
дов (1863) деген адам болды. Бірақ олардың заманында бұл сияқты ірі ре-
формаға жол берілмейтіні мәлім ғой. Араб әліппесі қанша кесірі болса да, көп
заман қолданылып келді. 1922 жылы Октябрь революциясының артынан-ақ,
Әзір байжанда араб әліппесіне қарсы қозғалыс қайта басталады. Мұны бастау-
шы революциенер, болшевик Ағамалы оғлы деген адам болды. Мұның идея-
сы бүкіл Советтер Одағының елдерге оның ішінде біздің қазақ еңбекшілеріне
келіп жетеді....1926 жылы Бакуда бүкіл түрік системалы тілі бар елдердің бүкіл-
одақтық съезі болды. Мұндағы күрделі мәселенің бірі – латын әліппесіне көшу
мәселесі еді. Съезге қатынасушы ұлтшылдар мейлінше қарсылық пікірлерін айт-
ты. Бірақ Совет оқымыстыларының көпшілігі болып, латын әліппесін қуаттап,
қарсы алды. Қаулыда: «латын әліппесі прогессивтік нәрсе, оның алынуы, оның
іске асу жағы жергілікті жерлерде қарастырылып, баспалардың тәжірибелері
пайдаланылсын...» деген еді. Ұлтшылдар латын әліппесін алдыртпау жағын
ерекше қадағалады. Осының салдарынан да біз латын әліппесін басқалардың
көбінен кейін көштік (1929 жыл, январь)... Араб әліппесінің қиыншылықтары,
ауырлықтары, азаптары арқасына батқанның бірі болған қазақ еңбекшілері, 1929
Антропонимика
63
ХАБАРШЫ
Ономастикалық
жылы латынға көшіп, көзі жарқ етіп ашылғандай болды. Бірақта, бұл көшудің
өзінде де кемшіліксіз боғанымыз жоқ» [2, 248].
Жұмысымыздың материалы ретінде 1931 жылы шыққан «Әйел теңдігі»
журналынан және 1940 жылы шыққан «Социалистік Алтай» газетінен қазақ
есімдерінің латын әліпбиі бойынша жазылуын қарастырдық.
1931 жылы шыққан «Әйел теңдігі» журналының №1-2-3 нөмірлерінде
пунк туацияға аса мән берілмеген. Журналдағы мақалаларда бас әріп мүлдем
кездеспейді. Жалқы есімдердің барлығы кіші әріппен жазылған. Бұлайша жа-
зу үрдісі араб жазуының әсерінен болуы мүмкін. Араб жазуындағы тыныс
белгілер жайында Р.Сыздық мынандай пікір айтады: «Жазба мәтіндерде тыныс
белгілерінің ережелерін түзу (жасау) және оны пайдалану проблемасы қазақ
мәтіндерінде ХІХ ғасырдың соңғы онжылдықтарында көтеріліп, ХХ ғасырдың
басында дұрыс, сауатты жазу үшін пунктуация өте қажетті проблема екендігі
орнықты. Араб таңбалы жазуда тыныс белгілерінің жоқ болғандығы, бас әріп
таңбасының жоқтығы мәтінді дұрыс жазуға, түсініп оқуға кедергі келтіретіндігі
сөз болды. Әсіресе «Түркістан уалаяты» мен «Дала уалаяты» газеттері жарық
көре бастағанда, тыныс белгілерін қолдану әрекеті басталды. «Синтаксистік
тұтастық» (период) деп аталатын мәтін сегменттерін (бөліктерін) айырып азат
жолдан (абзацтан, жаңа жолдан) бастап жазу да осы кезде көрінді. А. Бай-
тұрсыновтың оқулықтары мен еңбектерінде, ХХ ғасырдың басында шығып
тұрған «Қазақ», «Айқап» газеттерінде кеңінен орын алды. Араб жазуымен
ұсынылған мәтінде орын алмаған (және орын алуы мүмкін де емес) мәселе –
бас әріптің қолданылуы болып қала берді, сондай-ақ дефис пен сызықшаның
қолданысы, оқшау сөздердің сөйлемдегі өзге сөздерден тыныс белгілерімен,
көбінесе үтірмен бөлектетіліп көрсетілуі сияқты пунктуацияның жеке тұстары
да әлі айқындалып, тұрақталмағандығы көрінді» [3].
Журналда барлық сөйлемдер кіші әріппен басталғанымен, мақала мәтініндегі
жаңа логикалық ой азат жол арқылы бөлініп отырған. Ал журналдың №11-12
нөмірлерінде кісі аттары, жер-су аттары, жалпы жалқы есімдер бас әріппен
беріліп отырған.
1929 жылы қабылданған латын әліпбиінде сөздердің жуан не жіңішке айты-
луына байланысты қабылданған ij, ьj, uv, yv қос дыбыстар біраз дау тудырған.
Кейінірек бұл қос дыбыстарды бір ғана «i», «u» таңбаларына ауыстырылды.
«Әйел теңдігі» журналында ij, ьj, uv, yvқос дыбыстармен жазылған антро-
поним, топонимдер кездеседі: nurim kelini qazьjna, Qanapьja ǝjeli Bǝʙic, ijbano
basnesen, ʙǝkyv.
Журналдың аталған нөмірінде Çetpispaj qьzь және Çetpisʙaj qьzь деп екі түрлі
жазылған, яғни алғашқысында «р» (п) таңбасымен берілсе, соңғысында «в» (б)
таңбасымен берілген.
Антропоним__Кирил_жазуы__бойынша__транскрипциясы__Қазіргі_кирил_жазуы__бойынша'>Антропонимика
64
ХАБАРШЫ
Ономастикалық
«Әйел теңдігі» журналы, 1931 ж., №1-2-3
Антропоним
Кирил жазуы
бойынша
транскрипциясы
Қазіргі кирил жазуы
бойынша
транскрипциясы
deʙǝt ulь
дебәт ұлы
Дебәтұлы
ǝʙdikǝrim kelini q.
әбдікәрім келіні қ.
Әбдікәрім келіні Қ.
naƣaj kelini
нағай келіні
Нағай келіні
nurim kelini qazьjna
нұрім келіні қазыйна
Нұрым келіні Қазина
toqtaʙaj ulь
тоқтабай ұлы
Тоқтабайұлы
өtep ulь
өтеп ұлы
Өтепұлы
«Әйел теңдігі» журналы, 1931 ж., №11-12
Антропоним
Кирил жазуы бойынша
транскрипциясы
Қазіргі кирил жазуы бой-
ынша транскрипциясы
Aqьmet ulь
Ақымет ұлы
Ахметұлы
Bajmaƣamʙet ǝjeli
Баймағамбет әйелі
Баймағамбет әйелі
Cajmardan kelini
Zaƣьjla
Шаймардан келіні
Зағыйла
Шаймардан келіні Зағила
Cajsultan qьzь
Жайсұлтан қызы
Жайсұлтанқызы
Çangeldi ulь
Жангелді ұлы
Жангелдіұлы
Çoldaʙaq ǝjeli
Жолдабақ әйелі
Жолдабақ әйелі
Çolman qьzь
Жолман қызы
Жолманқызы
Çumaƣul qьzь
Жұмағұл қызы
Жұмағұлқызы
Çyrgenʙaj ǝjeli ʙǝdece Жүргенбай әйелі Бәдесе Жүргенбай әйелі Бәдесе
Galacөkin
Галашөкін
Голощёкин
Qalaʙaj kelini
Қалабай келіні
Қалабай келіні
Qanapьja ǝjeli Bǝʙic
Қанапыйа әйелі Бәбіш
Қанапия әйелі Бәбіш
Qultajǝjeli Turьmca
Құлтай әйелі Тұрымша
Құлтай әйелі Тұрымша
Qьrçigit kelini Sylkylke Қыржігіт келіні Сүлкүлке Қыржігіт келіні Сүлкүлке
Tөlegen ǝjeli Beʙarap
Төлеген әйелі Бебарап
Төлеген әйелі Бебарап
Tөlek ulь
Төлек ұлы
Төлекұлы
Әʙeken qьzь
Әбекен қызы
Әбекенқызы
Өteʙaj
Өтебай
Өтебай
Антропонимика
65
ХАБАРШЫ
Ономастикалық
Өtep qьzь
Өтеп қызы
Өтепқызы
Ьjsaulь Oraz
Ыйса ұлы Ораз
Исаұлы Ораз
Берілген кісі аттарының тізімінен байқағанымыз 1931 жылы кісі есімдерін
жазуда ер кісі есімін жазғанда ulь-ұлы (өtep ulь, toqtaʙaj ulь, Çangeldi ulь, Aqьmet
ulь) деп көрсеткен, ал әйел адамның есімін жазуда қызы не әйелі, не келіні
(Çetpispaj qьzь, Çumaƣul qьzь, Әʙeken qьzь, Çolman qьzь, Çyrgenʙaj ǝjeli ʙǝdece,
Çoldaʙaq ǝjeli, Sǝrsemʙaj ǝjeli, Bajmaƣamʙet ǝjeli, ǝʙdikǝrim kelini. q., naƣaj kelini,
Qalaʙaj kelinі, Cajmardan kelini Zaƣьjla) деп көрсетіп отырған. Қазіргі кезде кісі
аттарында «ұлы», «қызы» бірге жазылып жүр. Ал «келіні» сөзі ресми сипаттан
гөрі, ауызекі сөйлеу стилінде көп қолданылады.
«Әйел теңдігі» журналы, 1931 ж., №123
Топоним
Кирил жазуы бойынша
транскрипциясы
Қазіргі кирил жазуы
бойын ша транскрипциясы
ʙǝkyv
бәкүу
Баку
Leuingirat
леұінгірат
Ленинград
Maqancь
мақаншы
Мақаншы
mǝskev
мәскеу
Мәскеу
qazaƣьstan
қазағыстан
Қазақстан
qostanaj
қостанай
Қостанай
stalingirat
сталінгірат
Сталинград
«Әйел теңдігі» журналы, 1931 ж., №1112
Almatь qalasь
Алматы қаласы
Алматы қаласы
Arьs aydanь
Арыс ауданы
Арыс ауданы
Maqtalь avdanь
Мақталы ауданы
Мақталы ауданы
Qaskeleŋ kǝmyvnasь
Қаскелең кәмүунасы
Қаскелең коммунасы
Qazaƣьstan
Қазағыстан
Қазақстан
Sozaq aydanь
Созақ ауданы
Созақ ауданы
Temir aydanь
Темір ауданы
Темір ауданы
1941 жылы шыққан «Социалистік Алтай» газетіндегі кісі аттарына келсек, бұл
жылы шыққан мақалаларда кісі аттарының көбі қазіргі қазақ әдеби тілінің нор-
масына сай латын әліпбиі бойынша жазылған. 1940 жылғы латын әліпбиі 1931
Антропонимика
66
ХАБАРШЫ
Ономастикалық
жылғы баспасөз беттеріндегі латын жазуына қарағанда едәуір жеңілдетілген.
1940 жылғы латын жазуларында қос дыбыстар мүлдем кездеспейді, оларды (қос
дыбыстарды) «i», «u», «ū» таңбаларымен алмастырған. Есесіне қазіргі таңда
қолданыста жүрген «х» (х), «v» (в) таңбалары енгізілген. 1931 жылы қазіргі қазақ
тіліндегі «у» таңбасының рөлін атқарған «v» 1940 жылы «в» таңбасының орны-
на қолданылған.
1940 жылғы «Социалистік Алтай» газетіндегі мақалаларда кездесетін
кісі есімдері 1931 жылғы мақалаларда кездесетін кісі есімдерінен қарағанда
айтарлықтай айырмашылықтар бар. 1940 жылғы мақалаларда орыс тілінен ен-
ген ov, ev, ovа, eva (ов, ев, ова, ева) фамилия жасаушы аффикстер жаппай
қолданыла бастаған. 1931 жылғы мақалаларда мұндай фамилия жасаушы аффик-
стер мүлдем кездеспейді. Бұл факт орыс тілінің фамилия жасаушы аффикстері
қазақ есімдер жүйесіне 1940 жылы «мықтап еніп» алғанын көрсетеді. Бұл кезеңде
орыс тіліндегі әке атын жасаушы ович, евич, овна, евна аффикстері мақалада
кездеспейді. Қазіргі кезде қазақ азаматтары КСРО кезінде ата-анасының, өзінің
құжаттарында тегі мен әкесінің аты ов, ев, ова, ева,ович, евич, овна, евна
аффикстерімен жазылғандықтан, осы аффикстерден өз еріктерімен бас тартып,
тегі мен әкесінің атын қазақ ұлттық есімдер жүйесінде қалыптасқан дәстүр бой-
ынша қайта рәсімдетіп жүр.
1940 жылғы «Социалистік Алтай» газетіндегі мақалаларда кездесетін жер-
су аттарының транскрипциясы қазақ тіліндегі жер-су аттарының қазіргі кездегі
таңбалануымен сәйкес келеді. Дегенмен, 1940 жылғы мақалаларда жер-су атта-
рын латынша таңбалауда орыс тілінің ықпалы көрініп тұр. Күні бүгінге дейін
орыс тілінде бұрмаланып жүрген қазақ тіліндегі тарихи жер-су аттарының
бұрмалану үдерісі сол кезден бастау ала бастағанға ұқсайды. Мақалаларда
Almaata qalasь, BolceNarьn, Sarьөzek сияқты атаулардың таңбалануында орыс
тілінің ықпалы сезіледі. Жалпы қазақ тілінің емле ережелеріне қатысты сол кез-
де С.Аманжолов жер-су аттарына байланысты дұрыс жазу ережелерін ұсынған.
«Қазақстанның географиялық атаулары транскрипциясының негізгі ережелері»
жобасында: «Составные нерусские названия географических объектов Казахста-
на (казахские, узбекские, киргизские, уйгурские, туркменские, татарские, баш-
кирские, калмыцкие, дунганские, корейские, немецкий и др.) во всех случаях
пишутся слитно. Например: Всегда пишется Атбасар, Тарбагатай, а не Ат-Басар,
Тарбага-Тай. Соответсвенно нужно писать Актау (Ақтау), Каракум (Қарақұм),
Сарысу, а не Ак-Тау, Кара-Кум, Сары-Су (и не Ак-тау, Кара-кум, Сары-су)» [2,
317] деп көрсеткен. Қазіргі күнге дейін Алматы атауы интернет желідегі фейс-
бук парақшада орналасқан жерді көрсеткенде «Алмаата» деп шығады.
Антропонимика
67
ХАБАРШЫ
Ономастикалық
Социалистік Алтай, 1940 жыл
Топонимдер
Кирил жазуы бойынша
транскрипциясы
Қазіргі кирил жазуы бой-
ынша транскрипциясы
Accьsai
Ашшысай
Ащысай
Alma-ata qalasь
Алма-ата қаласы
Алматы қаласы
Altai
Алтай
Алтай
Aqtөʙe
Ақтөбе
Ақтөбе
Bolce-Narьn
Болше-Нарын
Үлкен Нарын
Ḉapon
Жапон
Жапония
Cjmkent
Шімкент
Шымкент
Emʙa
Емба
Ембі
Ertjs
Ертіс
Ертіс
Germania
Германиа
Германия
Leninaʙad
Ленинабад
Ленинабад
Mǝskeu
Мәскеу
Мәскеу
Qaraƣandь
Қарағанды
Қарағанды
Qьtai
Қытай
Қытай
Sarь-өzek
Сары-өзек
Сарыөзек
Stalinaʙad
Сталинабад
Сталинабад
Zaisan
Зайсан
Зайсан
Zirǝn
Зирән
Зырян
Тәḉjkstan
Тәжікстан
Тәжікстан
Қорыта келгенде, кісі есімдерін, жер-су аттарын жазуда 1931 жылғы латын
әліпбиі мен 1940 жылғы латын әліпбиінің арасында едәуір айырмашылықтар
бар. 1931 жылғы латын әліпбиінің кемшіл тұстары көп болғанымен, қазақ ұлт-
тық есімдер жүйесіндегі дәстүр жалғастығы сақталған. Яғни кісі аттарын жаз-
ғанда ulь-ұлы (өtep ulь, toqtaʙaj ulь, Çangeldi ulь, Aqьmet ulь), қызы, әйелі, не
келіні (Çetpispaj qьzь, Çumaƣul qьzь, Әʙeken qьzь, Çolman qьzь, Çyrgenʙaj ǝjeli
ʙǝdece, Çoldaʙaq ǝjeli, Sǝrsemʙaj ǝjeli, Bajmaƣamʙet ǝjeli, ǝʙdikǝrim kelini. q.,
naƣaj kelini, Qalaʙaj kelinі, Cajmardan kelini Zaƣьjla) деп көрсетіп отырған.
1940 жылғы мақалаларда латын әліпбиіне негізделген қазақ жазуы анағұрлым
жетілдірілгендігі, толықтырылғандығы көрініп тұр. Дегенмен, осы тұста мақала-
ларда қазақ азаматтарының аты-жөндерінде орыс тілінен енген ov, ev, ovа, eva
(ов, ев, ова, ева) фамилияжасаушы аффикстер жаппай қолданыс тапқан. Жер-
су аттары орыс тілінің әсерінен бұрмалана бастаған, екі сөзден бірігіп жасалған
топонимдерді дефис арқылы жазу белең алған.
Антропонимика
68
ХАБАРШЫ
Ономастикалық
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Сыздық Р.Тілдік норма және оның қалыптануы (кодификациясы). Көптом-
дық шығармалар жинағы. – Алматы: Ел-шежіре, - 2014
2. Аманжолов С. Тіл және жазу. – Өскемен: С. Аманжолов атындағы ШҚМУ
баспасы, 2005. – 404 б.
3. Сыздық Р. «Байтұрсынов жазуы» және емле ереже тарихы // http://adebiportal.
kz/bayt-rsynov-zhazuy
69
ХАБАРШЫ
Ономастикалық
Жоба
Қазақстан Республикасындағы ономастикалық жұмыстарды
ұйымдастыру бойынша әдістемелік ұсынымдар
1. Жалпы ережелер
1.1. Осы Қазақстан Республикасындағы ономастикалық жұмыстарды ұйым-
дас тыратын әдістемелік ұсынымдар (бұдан әрі–Ұсынымдар) Қазақстан Рес-
публикасы Үкіметінің 1998 жылғы 21 сәуiрдегi №368 қаулысымен бекітілген
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң жанындағы Республикалық ономастика ко-
мис сияcы туралы Ережесінің 6-тармағының 1) тармақшасына сәйкес әзірленді.
Ұсынымдар ішкі мазмұнына орай бірнеше бөліктерге жіктеледі.
Сонымен қатар жергілікті жерлерде ономастикалық объектілерге, әкімшілік-
аумақтық бірліктерге, олардың құрамдас бөліктеріне атау беру және қайта атау
кезінде елімізге белгілі аса танымал тарихи тұлғалар мен байырғы жер-су атаула-
рын беруді негізге алу қарастырылған. Сондай-ақ сыртқы жарнама мен көрнекі
ақпарат мәселесін үнемі бақылауда ұстау, жергілікті жерлерде үгіт-насихат
жұмыстарын жүргізу мәселесі қамтылады.
Ономастикалық жұмыстың нормативтік құқықтық базасы Қазақстан Рес пуб-
ликасы Конституциясына, «Қазақстан Республикасындағы тіл туралы» Қазақ-
стан Республикасының 1997 жылғы 11 шілдедегі Заңына, «Қазақстан Рес пуб ли-
ка сының әкімшілік-аумақтық құрылысы туралы» Қазақстан Республи касының
1993 жылғы 8 желтоқсандағы Заңына, Қазақстан Республикасы Үкіме тінің
1998 жылғы 21 сәуірдегі № 368 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республи-
касы Үкіметінің жанындағы Республикалық ономастика комиссиясы туралы
ере же ге, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 5 наурыздағы № 281
қаулысымен бекітілген«Қазақстан Республикасының аумағындағы әуежайларға,
порттарға, теміржол вокзалдарына, теміржол стансаларына, метрополитен стан-
саларына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық және
мем ле кет меншігіндегі басқа да объектілерге атау беру, сондай-ақ оларды қайта
атау, олардың транскрипциясын нақтылау мен өзгерту және мемлекеттік заңды
тұл ғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есімін
беру туралы» тәртібіне және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы
24ақпандағы № 138 қаулысымен бекітілген Әкімшілік-аумақтық бірліктерге,
елді мекендердің құрамдас бөліктеріне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ
олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту кезінде тиісті
аумақ халқының пікірін ескеру қағидаларына негізделеді.
1.2. ОсыҰсынымдарда пайдаланылатын негізгі түсініктер:
1) ономастика–жалқы есімдерді, олардың қалыптасу және түрлену тарихын
зерделейтін тіл білімі саласы;
Орайлы ұсыныс
70
ХАБАРШЫ
Ономастикалық
2) топонимика–географиялық объектілердің атауларын, олардың қалыптасу,
өзгеру, жұмыс істеу заңдылықтарын зерделейтін ономастика саласы;
3) оним– жалқы есім;
4) топоним–онимнің түрі, географиялық атаулар;
5) гидроним–топонимнің түрі, су объектілерінің атаулары;
6) ороним–топонимнің түрі, таудың, қыраттың, шоқының атаулары;
7) ойконим–топонимнің түрі, елді мекендердің (ауыл, кент, қала) атаулары;
8) астионим – топоним түрі, қала атаулары;
9) хороним–топонимнің түрі, әкімшілік-аумақтық бірліктердің атаулары;
10) транслитерация– бiр графикалық жүйедегi мәтiндер мен жекелеген сөз-
дердi басқа графикалық жүйенiң құралдарымен әріппе-әріп арқылы беру;
11) объектілер–Қазақстан Республикасының аумағындағы
объектiлер,мемлекеттiк заңды тұлғалар, мемлекет қатысатын заңды
тұлғалар;
12) әкімшілік-аумақтық бірліктер – қала, аудан, ауылдық округ, ауыл, елді ме-
кендер;
13) әкімшілік-аумақтық бірліктердің құрамдас бөліктері – шағын аудандар,
алаңдар, даңғылдар, бульварлар, көшелер, орамдар, тұйық көшелер, саябақтар,
скверлер, көпiрлер және басқа елді мекендердің бөлiктері;
14) физикалық-географиялық объектілер–қолданыстағы немесе пайда болған
біршама тұрақты, белгілі бір жерде тұтас қалыптасқан жер сипатындағы: мате-
рик, мұхит, теңіз, шығанақ, бұғаз, арал, тау, өзен, көл, шөл, шөлейт және тағы да
басқа табиғи объектілер.
2. Ұсынымдардың негізгі бағыттары
2.1. Ұсынымдарды мынадай бағыттар бойынша іске асыру көзделеді:
1) объектілерге атау беру және қайта атау тәртібі;
2) физикалық-географиялық объектілерге атау беру және қайта атау тәртібі;
3) әкімшілік-аумақтық бірліктерге атау беру және оларды қайта атау тәртібі;
4) әкімшілік-аумақтық бірліктердің құрамдас бөліктеріне атау беру және
оларды қайта атау тәртібі;
5) атау беру және қайта атауда халықтың пікірін ескеру тәртібі;
6) облыстық өкілді және атқарушы органдардың қызметі;
7) қалалық өкілді және атқарушы органдардың қызметі;
8) аудандық өкілді және атқарушы органдардың қызметі;
9) көрнекі ақпарат пен сыртқы жарнама мәселелері;
10) өзгертілген әкімшілік-аумақтық бірліктердің, физикалық-географиялық
атаулары Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Республикалық
ономас тика комиссиясы мақұлдаған
Достарыңызбен бөлісу: |