Управление музеем: разработка политики и практическое регулирование

-развитие социальной компетенции.
Технология музейной педагогики, как и любая другая, требует системного метода 
ее введения в образовательное пространство учреждения.
 Музейная педагогика дает возможность:  
-осуществлять нетрадиционный подход к образованию, основанный на интересе 
детей к исследовательской, поисковой  деятельности;      сочетать эмоциональные и 
интеллектуальные способы воздействия на детей;
- раскрывать значимость и практический смысл изучаемого материала; 
- попробовать собственные силы и самореализоваться каждому ребенку в 
соответствии со своими склонностями и интересами, выявить свою  неповторимую 
индивидуальность; 
-объяснять учебный материал на простых и наглядных примерах; 
-организовать интересные нетрадиционные формы организованных учебной и 
совместной с педагогом деятельности детей; 
-формировать самосознание, становление активной жизненной позиции, умения 
успешно адаптироваться в окружающем мире.
Музейная педагогика, изначально решая педагогические задачи по обучению и 
воспитанию детей, параллельно трансформирует их в психологические, когда ребенок 
включается  в  совместно-взрослую 
деятельность 
по  решению  поставленной 
проблемной ситуации или задачи и принимает ее уже внутренне. У дошкольника 
зарождается интерес, и это находит свое отражение в его мыслях, предполагаемых 
действиях, что положительно  влияет на его эмоциональную психологическую сферу. 
Все, что интересно ребенку, приобретает для него ценность. В итоге у ребенка  
повышается мотивация к обучению,  уровень и качество приобретаемых знаний и 
умений.
Музейная педагогика  молодая отрасль педагогической науки, тесно связанная с 
такими дисциплинами как: музееведение, искусствоведение, история, краеведение и 
др. Хотя в зарубежных странах и России она зародилась более 100 лет назад, сам термин, 
«Музейная педагогика» начал употребляться в нашей стране только в 70-е годы.
В настоящее время для развития музейного дела характерно существенное 
повышение значения его образовательной функции. Активно ведется поиск новых 
форм работы с детьми и педагогами. 
Уже в самом раннем возрасте дети начинают интересоваться предметным миром. 
Познание  осуществляется 
путем  накопления 
чувственных 
впечатлений 
от 
окружающих ребенка вещей. Радость познания и удовольствия от рассматривания  
явления  сходные  и  одновременные. 
Музей  же  способен  обогатить  ребенка 
впечатлениями от подчас совершенно новых, незнакомых предметов, которые он 
никогда не встречал, да и не мог встретить в доступной ему действительности. Это 
необычайно расширяет кругозор, представлениями о мире, поэтому современные 
родители стремятся к более раннему приобщению детей к музею.
Существенной особенностью детского восприятия является то, что дети лучше 
усваивают материал через осязание. Необходимым этапом развития интеллекта 
ребенка выступает манипулирование предметами, так как осязание дополняет и 
обогащает зрительную информацию.  
  Музейная информация может быть активно 
освоена и другими способами, например, в процессе игровой деятельности. Игра в 
жизни  дошкольников    ведущая  форма  познания.  Именно  в  ней  они  лучше 
сосредотачиваются  и  больше  запоминают,  развивают  способность  мысленного 
манипулирования  с  предметами:  пробуждается  творческое  начало,  развивается 
воображение.  В  экскурсионной  работе  с  детьми  весьма  эффективен  вопросно-
ответный метод. Поскольку всякая экскурсия представляет собой специфический вид 
общения, то с дошкольниками она предполагает постоянный, открытый диалог. Это 
208

обусловлено тем, что дети особенно расположены к общению.   Вопросы, которые им 
задаются,  носят  отнюдь  не  риторический  характер,  каждый  из  них  обычно 
подразумевает конкретный ответ, который дети дают хором или поодиночке. Его можно 
оспорить, с ним можно согласиться, но главное: он стимулирует дальнейший ход 
беседы. Предпочтение следует отдавать не вопросам на знания (хотя они тоже 
необходимы), а тем, которые требуют работы воображения, обращения к собственному 
жизненному опыту и, что более важно побуждает к детальному рассматриванию, 
наблюдению, к отгадыванию смысла и значения того, что видит ребенок.
Особая проблема  отбор экспонатов. Музейная среда, как правило, чрезвычайно 
насыщена: это вызывает быстрое появление усталости, особенно у детей. Поэтому 
количество  демонстрированных  предметов  следует  ограничивать,  действуя  по 
принципу «лучше меньше, да лучше».
Вообще  методика 
рассматриваемой 
работы  предполагает 
постоянную 
организацию аудитории. Решая такие вопросы, как на что обратить внимание, как 
размещаться около стенда или витрины, в каком темпе идти, как задавать вопросы, 
экскурсовод, по существу, преследует весьма важную цель  воспитание музейной 
культуры  маленького  посетителя.  Для  того,  чтобы  ребенок  обогатился  новыми 
знаниями и впечатлениями, необходимо постоянное закрепление музейного материала, 
возвращение к уже увиденному и услышанному.
Лучшей формой закрепления и осмысления, полученных в музее впечатлений и 
знаний, выступает творческая работа как самый естественный для детей способ 
освоения информации.
Наилучшие результаты могут быть достигнуты только при условии активной 
деятельности детей. Если взрослые склонны посмотреть на вещи и выслушать рассказ о 
них, то детское любопытство и неусидчивость выражаются в стремлении потрогать, 
почувствовать, подержать предметы и особенно посмотреть, как они работают.
В условиях ДОУ невозможно создать экспозиции, соответствующие требованиям 
музейного дела. Поэтому такие выставки были названы «мини-музеями». Часть слова 
«мини» в данном случае отражает и возраст детей, для которых они предназначены, и 
размеры экспозиции, и определенную ограниченность тематики. Важная особенность 
этих элементов развивающей среды  участие в их создании детей и родителей. 
Дошкольники  чувствуют  свою  причастность,  участвуя  в  обсуждении  тематики, 
приносят из дома экспонаты. В настоящих музеях трогать руками ничего нельзя, а вот в 
мини-музеях не только можно, но и нужно. Их можно посещать каждый день, самому 
менять, переставлять экспонаты, брать в руки и рассматривать. В обычном музее 
ребенок лишь созерцатель, а здесь он  соавтор, творец экспозиции. Причем не только он 
сам, но и его мама, папа, бабушка и дедушка. Каждый мини-музей  это результат 
общения, совместной работы педагога, воспитанников и их семей.
Создание мини-музеев в дошкольном учреждении  одно из первых источников 
приобщения детей к сокровищам истории, культуры, искусства.
Таким образом, на сегодняшний день невозможно представить себе образование  
без музейного компонента, следовательно, без грамотного учащегося и компетентного 
специалиста, 
хорошо  знающего 
специфику 
музейного 
дела,  особенности 
социокультурной деятельности музея.
209

Х
ромтау өңірі- тарихы көне замандардан бастау алатын шежірелі өңір, қасиетті 
мекен. Əр түрлі табиғат ерекшеліктерімен өлкеміз ерте кезден -ақ адамзат өмір 
сүруіне қолайлы қоныс ретінде белгілі.
   Тарихын тереңнен тартса адамзат дамуының тас, қола дəуірлерінен тіл қататын, 
осы сөзімізге айғақ боларлық ескерткіш-жəдігерлері мен ел жадындағы ескі əңгімелер, 
шежірелеріде жетерлік.кеңес үкіметінің орнауы,аштық нəубеті,Ұлы Отан соғысы, 
соғыстан кейінгі шаруашылықтың қалыпқа келуі, тың игеру сиақты оқиғалардың 
баршасы Хромтаудың да тарихын айшықтайды.    
Айдарлыаша геологиялық қимасы. «Айдарлыаша» геологиялық жер қабаты 
көлемі 3 гектар, ені 200метр, ұзындығы 1500метр болатын жіңішке алқап, ол Хромтау 
ауданындағы Айдарлыаша бұлағының жағалауын алып жатыр.. Осы тəріздес жер 
бетіндегі өмірдің дамуы туралы ең толық мағұматтар береді. Оның өзге формалары 
басқа еш жерде кездеспейді. 
1996  жылы  дүниежүзілік 
халықтарының 
Қытайда  өткен  халықаралық 
геологиялық  конгрессінде  Айдарлыаша  қимасы  карбон  мен  пермь  дəуірлерінің 
сақталған теңдесі жоқ орны деп табылған. Осы конгресте Айдарлыаша қймасында 
халықаралақ геологиялық ескерткіш дəрежесі берілген. 350млн жылдық дəуірдің 
қймасы нағыз   ұлттық қорық болатын табиғат сыйы.
Ойсылқара-тарихи  этнографиялық  ескерткіші.  Əулиелі  Ойсылқара    өңірі 
қазақтың кең сахарасының табиғаты көз тартарлық əсем бұрыштарының бірі.
Аудан орталығы қашықтықты Хромтау қаласынан 35 км жерде орналасқан,бұл 
өңірде,басын  Мұғалжар  тауларынан  алатын  Көкпекті  Ойсылқара  атты  өзендер 
бар.Ойсылқара мекені Қопа елді мекені тұсында. Ор өзеніне құяды.Осы өзеннің сол 
жақ жағалауында 100 метрдей қашықтықта биіктігі 4 метрдей биік төбе басында 
«Ойсылқара əулие» обасы орналасқан.
Обаның бастапқы биіктігі қазіргі күйінен əлдеқайда биіктеу болған секілді. Бірақ 
ғасырлар бойғы табиғат құбылыстарының əсерінен обо аласарған əртүрлі пішіндегі 
үлкенді-кішілі тас үйіндісінен тұратын обаның қазіргі биіктігі 1 метрге,диометрі-1,5м.
Облыстық 
тарихи-өлкетану 
мұражайының 
еңбек  сіңірген 
мəдениет 
қызметкері:Р.Илиясованың,ұлттық 
тарихи  мұраларды 
зерттеу 
мақсатында 
ұйымдастырылған  экспедициясы  өздерінің  зерттеу  нəтижиесіне,ел  аузындағы 
АМАНГАЛИЕВА Н.Ж.
Хромтау аудандық тарихи-өлкетану
 мұражай директоры.                                           
ӨЛКЕДЕГІ  ТАРИХИ-ТАБИҒИ  ЕСКЕРТКІШТЕР
210

айтылған  деректерге 
жəне  əр  дəуірдегі  жерлеу  кешендерінің 
ерекшелігіне 
сүйеніп,Ойсылқара обасын YI ғасырға жатқызды.
2005 жылы  14 шілдеде «Мəдени мұра» бағдарламасы аясында, Ойсылқара əулие 
басына белгі орнатылып,ескерткіш құлыптас қойылды. Оба айналасындағы таптаурын 
болған жалғыз аяқ жол-дертіге шипа іздеген халықтың ертеден-ақ киелі орынға 
айналдырғанын дəлдей түседі.
Көмбетас. Хромтау ауданының Кеңой елді мекенінен 5 км-дей жерде табиғаттың 
таңғажайып ескерткіші-Көмбетас табиғи ескерткіші орналасқан. «Көмбетас» деп аты 
айтып тұрғандай оны жазық далада байқау қиын. Үңгір орналасқан тұстағы сыңсыған 
өсімдіктермен көмкерілген өзен жарқабағында тұрып, «Көмбетас» үңгірінің дəл 
төбесінде тұрғанын да байқамайсың. Тек айналма жол арқылы өзен аңғарына түскенде 
ғана биіктігі 3-4 метр,ұзындығы  6-7 метрге жуық, қолмен қалағандай үңгір қабырғасын 
көре аласыз,көресіз де  табиғат шеберлігіне таңдана бас шайқайсыз.
Жергілікті халықтың айтуынша үнгірдің өзенге қарсы бетінде аузы болған.Бірақ 
жылма  жылғы өзен суларының тасуынан өзен аңғары құлап,бүгінде үңгір аузы су 
астында қалған.Уақытында тол торыған ұрыға да,елім деп етігімен су кешкен батырға 
да мекен болғанын байқау қиын емес.
Қазіргі уақытта Көмбетастың батысында жоғарғы жағында бір адам сиардай ғана 
аузы бар.Қараған адамға биік жар қабақтарымен əдемі жартастары үлкен əсер 
қалдыратын бұл жер табиғи қорықта сұранып- ақ тұр.
Азбартас. Хромтау ауданының Қопа селосынан Оңтүстікке қарай 50 км жерде 
Азбартас табиғи ескерткіші бар. Азбартасқа барар жолда жер бедері шоқылы болып 
келеді.Жолында көптеген бұлақ көздері кездеседі. Бұлақ табанындағы қызыл тасқа 
байланысты 
«Қызылбұлақ» 
суының 
мөлдірлігіне 
орай  «Күмісбұлақ»ал 
«Қыдырмабұлақ» бұлақтың əрі қарай тарамдалып кететіндігінен осылай аталған.
Жер астынан қайнап шығып жатқан бұлақтар əсерінен,топ-топ өскен аққайыңдар 
көздің жауын алса.тау жықпылдарындағы дəрілік өсімдіктерден көз сүрінеді.
Осындай  табиғат  аясында,табиғаттың 
сыйы-Азбартас 
табиғи  ескерткіші 
орналасқан.
Азбартастың тереңдігі 12-13метр.ені3-4 метрге дейін,ал ұзындығы 100 метрден 
асады.Геолог ғаламдардың Азбартас үнгірін таудан аққан судың əсерінен болған деген 
болжам айтады..Азбартастың батыс жақ беті қол арамен қиғандай теп-тегіс.Осы беттен 
түрлі-түсті тас қабаттарын санап шығуға болады.
Азбартас үңгірі
Көмбетас
211

Б
үгіндері мұражайлар мен əлеуметтік орындардың тығыз байланысқа түсінуінің 
арқасында  мұражайлардың 
білім  беру  қызметінің 
мəні  арта  түседі. 
Статистикалық мəліметтерге жүгінер болсақ, барлық əлемдегі мұражайларға 
келушілердің саны арта түскенін көрсетеді, бірақ мұражайтану үшін мұражай жəне 
оның аудиториясының арасындағы қарым-қатынастың сапалық жағынан мəні басым. 
Мұражайдың əлеуметтік кеңестікке “енуінің” жəне оның білім беру функцияларының 
кең  түсуін  мұражайлық  педагогиканың  жедел  дамумен  түсіндіруге  болады,  ол 
мұражайлық педагогика мен келуші арасындағы бірлесе қызмет ету мен бірлескен 
шығармашылықты зерттеуге ерекше көңіл бөледі.
Мұражайлық-педагогиканың зерттеулер мұражай мен келушінің арасындағы 
өзара əсер алуды психологиялық, əлеуметтік жəне мəдениеттілік тұрғысынан тұтастай 
түсінуге бағытталады, мұражай кеңістігімен өз бетінше танысуды қарастыратын 
бағдарламалар мен жобалар əзірлейді, ынтасыз көрумен ғана шектелетін нысандарды 
орағытын  өтуге  бағытталған  интерактивті  экспозициялар  мен  мұражайлық-
педагогикалық əдістемелерді жасайды, оларды жүзеге асыру барысында мұражайға 
келушілердің қозғалыс маршруттарын таңдап алуға, өзінің жеке ассоциасын түзеуге 
мүмкіндік туғызады.
Қазіргі кезде патриоттық тəрбие, тұлғаның əлеуметтенуі мəселесі, жалпы тəрбие 
жүйесі өзекті мəселелердің бірі ретінде көтеріліп отыр. Дегенмен тəрбие дегенді 
адамның іс-əрекетінің ерекше бір саласы немесе белгілі бір ережелердің, өсиеттердің 
жинағы деп қана қарастыруға болмайтынын еске сала кеткен жөн. Тəрбие  перманентті 
процесс. Өмір есігін ашқан əрбір адам мəдени ортада өмір сүреді, қоғамда азамат, жеке 
тұлға  ретінде  қалыптасады.  Əрбір  индивидтің  белгілі  бір  кезеңдердің  барысын 
əлеуметтенетіні жəне де тəрбие процесінің жүзеге асатыны мəлім. Педагогикалық 
теорияда білім мен тəрбие синтезі жүйесінің классикалық үлгілері баршылық. Мəселен, 
ағылшын дəстүрінде «тəрбиелі адам  бұл білімді адам», сол сияқты француздарда 
«білімді тұлға  тəрбие көрген адам» деген қағидаттар орныққан. Тарқатып айтқанда, 
ағылшындар  тəрбиенің  сипаты  білімнің  деңгейін  анықтайды  деп  түйсінеді.  Ал 
немістердің пəлсапасы басқаша, білімді тұлғаның тəрбиелі болмауы мүмкін емес, ондай 
адам көргенсіздік танытпайды дегенге саяды. Əр елдің мəдениеті мен менталитетіне сай 
əр алуан түсінік-пайымдары бары екені белгілі.
ТҰЛҒАНЫҢ ƏЛЕУМЕТТЕНУ ПРОЦЕСІНДЕГІ МҰРАЖАЙДЫҢ РӨЛІ
НУРБАПАНОВА Ж.Д.
«Атамекен» Қазақстан Картасы» 
этно-мемориалдық кешені МКҚК 
директорының орынбасары
212

 «Əлеуметтену» ұғымы «тəрбие» ұғымынан кеңірек. Тəрбие индивидке қажетті 
қасиеттерді игертуге  бағытталған ықпалдар жүйесі, əлеуметтену индивидтің мəдениетті 
игертуі жəне қоғамның тең құқылы мүшесі болуы үшін спонтанды ықпалы болып 
табылады. 
Тұлға дамуы іс-əрекетте жүзеге асады. Ойын іс-əрекеті əлеуметтенудің жоғарғы 
деңгейін  жəне дүниетанымның қалыптасуын қажет  етпесе де, оқу-өндірістік іс-əрекетте 
əлеуметтік  фактордың  рөлінің  өсуі,  ал  шығармашылық    іс-əрекетте  толыққанды 
дүниетанымның қалыптасуы жүзеге асады. 
Бұл жерде балалар мен жастарды тəрбиелеу ісі тек мектеп мұғалімдері мен 
гуманитарлық сала мамандарына жүктелген міндет емес екенін айтқан жөн. Əрқайсымыз 
өз саламызда тəрбиеші рөлін атқаруымыз керек. Ал адамға патриоттық тəрбие ана сүтімен 
дариды, толеранттылық, заңды құрметтеу, əлеуметтік келісім  бала кезден сүйекке сіңетін 
асыл қасиеттер. Оған қоса моральдық, рухани құндылықтар отбасынан, мектептен, одан 
кейін жоғары оқу орнынан, өмір сүрген ортасынан, əлеуметтік институттар арқылы  
қалыптасады.  Қоғамның дамуы жас ұрпақтың меңгерген білімі мен қалыптасқан іскерлік 
дəрежесіне байланысты. Яғни оқушылардың дүниетанымы, зердесі, адамгершілік мінез-
құлқы, дарындылардың қабілетін дамыту үшін, алдымен олардың өзіндік ерекшеліктерін 
танып білуіміз керек жəне сапалық қасиеттері заман талабына сай дамып қалыптасуы 
қажет.
Əлеуметтену əлеуметтік өмірге еңгізетін процесс. Тұлғаны əлеуметтендіруге де 
феномен ретінде əр кезде түрлі ғалымдар, психологтар, əлеуметтанушылар, философтар 
мен педагогтер де мəн берген:  А.Г.Асмолов, Л.С.Выготский, И.С.Кон, А.В.Мудрик, 
И.П.Подласный, В.Мардахаев, ал Отандық ғалымдарымыз Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, 
А.Байтұрсынов, Қ.Қожахметова, М.Демеуова жəне т.б.
Қазіргі кезде тұлғаны қалыптастырудағы өзекті аспектінің бірі ол əлеуметтік жəне 
психологиялық ғылым аймақтарының негізгі зерттеу мəселелерінің бірі  тұлғаның 
əлеуметтік-психологиялық мүмкіндіктері болып табылады. 
Əлеуметтену  қарым-қатынас пен іс-əрекетте жүзеге асатын əлеуметтік тəжірибені 
белсенді қайта жаңғырту мен игеру процесі мен нəтижесі. Əр түрлі сөздіктерде 
əлеуметтену былай айқындалады:
- адамның қоғамның əлеуметтік нормасы мен мəдени құндылықтарын игеру 
процесі;
- индивидтің əлеуметтік-мəдени тəжірибені игеру жəне дамыту процесі;
- қоғам, əлеуметтік қауымдастық, топқа сəйкес құндылық, норма, мінез-құлық 
үлгілерін игеруі, тұлғаның қалыптасу процесі.
- адамның əлеуметтік практикаға енуі, əлеуметтік қасиеттерді, қоғамдық тəжірибені 
игеруі.
Тұлға дамуы іс-əрекетте жүзеге асады. Ойын іс-əрекеті əлеуметтенудің жоғарғы 
деңгейін  жəне дүниетанымның қалыптасуын қажет  етпесе де, оқу-өндірістік іс-əрекетте 
əлеуметтік  фактордың  рөлінің  өсуі,  ал  шығармашылық    іс-əрекетте  толыққанды 
дүниетанымның қалыптасуы жүзеге асады. 
Қоғам мен мəдениетте болып жатқан түбегейлі өзгерістерді көрсету арқылы, 
мұражайлар қазіргі кезде айтарлықтай өзгерістерді бастарынан өткеруде. “Өзгеріске 
ұшырап жатқан əлемдегі мұражайлар” қазіргі кездегі шындықтың көрінісі болып 
табылады. Шындығына келгенде мұражай қызметінің қазіргі таңда əлеуметтік-мəдени 
маңызы арта түсуде, мұражайлардың мəдени мұраларды сақтау əрі оларды көпшілікке 
түсіндірудегі, əлеуметтік бейімделу мен мəдени біртектілендірудің күрделі үрдісіндегі, 
білім алу, бос уақытты ұйымдастырудағы рөлі арта түсуде. Қазіргі заманғы мұражайлар 
білім, коммуникация, мəдени ақпараттар алумен қатар шығармашылық иновациялардың 
орталығына айналуда.
Қазіргі кезде мəдени-білім беру қызметі 
 бірінші кезекте балалармен жəне 
жасөспірімдермен 
жұмыс  жасаудың  мұражайлық  қызметтің  жетекші  бағыты. 
Мұражайларда балалық жəне ересек аудиторияға бағытталған нысаналы бағдарламалар 
жетілдірілуде, жаңа құрылыммен білім беру бөлімдері, балалар орталығы құрылуда, 
балалар  мен  отбасына  арналған  экспозициялар  мен  көрмелер  ұйымдастырылуда. 
213

Ықпалдастық үрдістері жаңа мəселелер мен əдістердің анықталуына септігін тигізді, бұл 
мəдени-білім беру бағдарламаларында, жобаларында өзгеріске əкелді. ХХ ғасырдың 
алғашқы  жартысында 
мұражайлардың 
ағартушылық 
қызметінің 
теориялық 
мəселелерімен А. Луначарский, П. Флоренский, Ф. Шмидт, А. Бакушинский айналысқан  
болатын. Олар мынадай түрлерді ұсынды: өлкетану бағдарындағы мектеп мұражайлары 
(жұмыстан тыс көлемінде); тарих жəне мəдениет ескерткішімен жұмыс жасаудың 
əдістері өңделген мұражайлық үйірмелер.
Мұражай педагогикасының ерекшелігі келушінің мұражай ортасына «сүңгуі» 
болып табылады, ол мұражайлық құндылықтар  жəдігер, мұражайдың ерекшелік бейнесі, 
тарихи кезең арқылы құнды мəдени білімді қамтамасыз етеді.
Əрбір құндылық əлеуметтік субъектінің мұң-мұқтажын, талап-тілегін, қажеттілігін 
білу  негізінде  жəне  оларды  сыртқы  дүниедегі  басқа  заттармен,  құбылыстармен 
салыстыру арқылы қалыптасады. Керісінше де солай. Бұл құндылық қатынастар əр 
уақытта даму, өзгеру бағыттарын, əрекеттердің алуан түрлі байланыс, қатынастарын 
қалыптастыруда қажеттіэлемент болып есептеледі. 
Бұл құндылық баруда қажетті элемент болып есептеледі. Бұл құндылық бағыттары, 
əрекеттері, қатынастар нұсқау, ереже, салт-дəстүр, əдет-ғұрыптар, арман, мұрат, т.б. 
толып жатқан құбылыстар мен процестер ретінде көрінеді. Бұл аталғандар адамдардың 
алдын ала жасалатын іс-əрекетінің, бір-бірімен қатынас, байланысының, еңбек пен 
қызметінің, тəртібі мен адамгершілік қасиетінің, белсенділігі мен жауапкершілігінің, т.б. 
бағдарламасы болып саналады.
Осыларға сəйкес қазіргі кезеңде мəдени əлеуметтануда, мұражай саласында бұрын 
болмаған көптеген мəдени құбылыстарды, процестерді, басқа да мəселелерді жан-жақты, 
кеңінен зерттелуде. Олардың басты бағыттары мыналар:
Мəдениеттің материалдық саласы: еңбек мəдениетін оқып білу, зерттеу, оның 
ішінде тұрмыстық еңбекті, заттың ортаға қатынасы, əрбір халықтың, ұлттың мəдени 
тұрмыстық əдет-ғұрпы, салты; өткен уақыттағы құндылықтарды сақтау жөнінде бұқара 
халықтың ой-пікірін, қозғалысын ұйымдастыру, еліміздің территориясын мекендейтін 
халықтардың экономикалық  мəдениетін оқып, біліп зерттеу, əр жынысты адамдардың 
өндірістегі мəдени қатынастарын, т.с.с. кеңінен зерттеу.
Мəдениеттің саяси (оған құқықты мəдениетті кіргізе отырып) саласында: қоғамның 
барлық салалрында еңбекшілердің қоғамды, өндірісті басқаруға белсенді қатынасуын, 
демократияның  барлық  түрлерін  дамыту,  адамдардың  алуан  түрлі  топтарының, 
жіктерінің саяси жəне экономикалық білімін көтеру, олардың саяси белсенділігін 
арттыру, т.б. (Бұл жерде мəдени əлеуметтану саяси əлеуметтанумен тығыз байланысты).
Жалпы алғанда,  мұражайдағы, мəдени салалардағы осы зерттеулердің басты 
мақсаты  ол еңбекші бұқара халықтың əлеуметтік белсенділігін, олардың адамдық 
факторларының  белсенділігін  арттыру  жəне  ойлау,  іс-əрекет,  қызмет  жасауды 
қалыптастыру көзделген.
Əдебиеттер
1. Құбаш Сағидоллаұлы // Алаш айнасы, 4 шілде, 2012 жыл,( Əлия Масалимовамен сұхбат).
2.  Ү.Д. Мұңалбаева.  «Мұражай педагогикасы. Тарихы, теориясы, тəжірибесі»  Астана: 
«Профимакс» ЖШС, 2012.  400 бет.
3. Мəдениетті  əлеуметтану тұрғыдан түсіну, оның қоғамдағы маңызы мен мазмұны // 
Ғаламтор материалдары.
214

М
ұражайдың  əлеуметтік  кеңестікке  “енуінің”  жəне  оның  білім  беру 
функцияларының кеңи түсуін мұражайлық педагогиканың жедел дамумен 
түсіндіруге болады, ол мұражайлық педагогика мен келуші арасындағы 
бірлесе қызмет ету мен бірлескен шығармашылықты зерттеуге ерекше көңіл бөледі.
Соңғы жылдары мұражай  мамандары арасында мұражай педагогикасы термині 
берік беки түсті, өздерін мұражай педагогтары деп атайтын мамандар қалыптаса 
бастады.  Соған  сəйкес  қоғамда  қалыптасқан  жағдай  ерекше  сала  мамандарын   
мұражайлық педагогтарды дайындау мəселесін көкейкесті етті. 
Мұражай терминологиясы мұражай қызметкерлері мен мұражайтанушылардың 
кəсіби саласында қолданылатын, мұражайтанушы ұғымдарды белгілейтін ұдайы 
дамушы жəне толықтырылатын терминдер жүйесі. Мұражайлық тəжірибеде жəне 
теориялық  зерттеулерде  қолданылатын,  сонымен  қатар  мұражайтануда  өзіндік 
мағынаға ие болған өзге ғылымдардың терминдерін қамтиды» [1, 350]. Мұражайға 
қатысты терминдерді топтастыру жəне оларға түсініктеме беру осы саланың қызметін 
жетілдіріп, мұражай ісін оқып үйренуге, мұражай педагогикасын дамытуға үлкен 
жеңілдік болары сөзсіз.
Бүгінгі таңда ҚР Үкімет жанындағы Мемлекеттік терминология комиссиясының 
тарапынан салалық терминологияны дамытуға басты көңіл бөлінуде. Əр саладағы 
ғалымдармен, мамандармен жұмыс жүргізілуде. Əрине, ұлттық салалық термин жасау 
ұғымы барлық саладағы терминдерді қазақшалап тастау деген түсінік емес. Негізінен 
əлемдік  тəжірибеге  сүйенгеніміз  дұрыс.  Қазақ  тілін  мемлекеттік  тіл  ретінде 
орнықтырудың ең басты да маңызды жолының бірі  түрлі саладағы терминологияны 
ана тілімізде қалыптастыру.
Терминология тіл саясатының іргелі саласының бірі. Қоғамда болып жатқан 
саяси-əлеуметтік өзгерістердің қатарында тілдің демократиялануы да орын алды. 
Қазақ тілі сөздерінің стилистикалық тұрғыдан бейтараптануы, мағынасы ескірген 
көне сөздердің (архаизмдердің) жасампаздық қасиетінің күшеюі терминологиялық 

жүктеу/скачать 11,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: