Ж аһандану дҽуіріндегі

19 
 
арқылы  ауызша  тіл  дамыса,  еркін  тақырыпқа  жазылған  мақала,  эссе,ойтолғау,  әңгіме, 
мазмҧндама, шағын шығарма жазу арқылы жазба тілді дамытуға болады.  
Оқу тілі орыс тілінде жҥретін сыныптарда тіл дамыту жҧмысына мынандай талаптар 
қойылады:  тіл  дыбыстарын  дҧрыс  айтуға  жаттықтыру;  тіліміздегі  сӛздерді  орфоэпиялық 
ережелерге  сай  айта  білуін  қалыптастыру;  сӛздерді  дҧрыс  байланыстырып,  ӛз  ойын 
дҧрыс,жҥйелі жеткізе білуге ҥйрету, т.б.  
Орыс  тілді  сыныптарда  ауызша  тіл  дамыту  жҧмыстарына  баса  назар  аударылады. 
Мҧғалім  әр  оқушының  ауызша  жауабын  тыңдай  отырып,  оның  қандай  қате  жібергенін 
анықтап,  сол  қателерді  жою  мақсатында  тҥрлі  жҧмыстар  жҥргізуі  тиіс.  Әсіресе,  мәтін 
мазмҧнын  қысқаша  әңгімелету,  мәтінге  ауызша  жоспар  жасату,  сӛйлем  қҧрастыру,  белгілі 
адамдар ӛмірі мен шығармашылығы туралы ауызша әңгімелету, т.б. жҧмыс т ҥрлерін жҥйелі 
тҥрде жҥргізіп отыру қажет. 
Оқушының  сӛздік  қорын  дамыту,  грамматикалық  дағдыларды  қалыптастыру, 
дыбыстарды  дҧрыс  айта  білу,  сӛз  тіркесін  қҧрастыра  білу  қабілеттерін  дамыту  – 
байланыстырып  сӛйлеуге  ҥйретудің  шарты.Оқушылардың  сӛйлеу  дағдысын  қалыптастыру 
олардың  дҧрыс  жазу  дағдысын  меңгеруіне  негіз  болады.  Оқушыны  қазақ  тілінде  сӛйлеуге 
ҥйретуді тілімізге тән дыбыстарды меңгеруден бастаған жӛн. Қазақ тіліне тән дыбыстардың 
емлесін  меңгерген  оқушы  тіліміздегі  сӛздерді  дҧрыс  айтып,  жаза  білетін  болады.  Тілімізге 
тән  дыбыстарды  жекелей  айтқызу  арқылы  кез  келген  сӛз  қҧрамында  осы  дыбыстардың 
дҧрыс  айтылуын  меңгертуге  дайындаймыз.  Қазақ  тіліне  тән  дыбыстарды  ӛткенде  жаңа 
сӛздерді  меңгертіп  отырaмыз.  Бҧл  қазақ  тілінің  фонетикасын  оқып  ҥйренудің  лексикамен 
тығыз байланысын айқындайды.  
Қазақ тілінде дҧрыс сӛйлеуге ҥйретудің басты шарты–ҥндестік заңын меңгерту болып 
табылады.  Дыбыстардың  ӛзара  тіркесу  заңдылықтарын,  сӛздердің  байланысу  жолдарын 
білмей тҧрып, сӛйлем қҧрату мҥмкін емес.  
Оқушылардың  қазақ  тілін  меңгерту  ҥшін  мынадай  жҧмыстарды  ҧйымдастыру 
тиімді: 
1.  Фонетика,  лексика,  синтаксис  мәселелерін  салыстыра  отырып,  ережелерді  меңгерту.  
2.  Сабақта  сҧрақ-жауап  әдісін  жиі  қолдана  отырып,  оқушылардың  қазақша  сӛйлеу 
дағдыларын қалыптастыруға тырысу. 
Әр  сыныпта  белгілі  бір  тақырыптар  қайта  қайталанғанымен  оқушылардың  жас 
ерекшелігіне  қарай  жҧмыс  кӛлемі  кҥрделенетіні  анық.  Осы  жҧмыстардың  ішінде  сабақ 
барысында  ӛте  жиі  қолданылатыны  мәтінмен  жҧмыс.  Мәтінмен  жҧмыс  істегенде  әр  тҥрлі 
әдіс–тәсілдер қолданылады. Бірақ сол қолданылатын әдіс – тәсілдердің мақсаты оқушыларға 
айқын болуы керек. Қазақ тілі сабағында жҥргізілетін басты жҧмыстар- балаларды қазақша 
сӛйлетіп ҥйрету, сҧраққа жауап бергізу, ӛздерін бір-бірімен сӛйлестіру, оқығандарын ауызша 
айтқызу,  ӛз  бетінше  жҧмыс  істеуге  дағдыландыру.  Осыған  орай  оқулықтағы  мәтіндер, 
жаттығулар,  ӛлең,  жҧмбақтар  оқу,  ауызша  әңгімелеу,  тіл  дамыту  және  грамматикалық 
тҧлғаларды меңгертіп, қазақ тілінде дҧрыс сӛйлеу ҥшін пайдаланылады және соған лайықтап 
беріледі.  Кітаптағы  мәтіндердің  кҥрделігі  сол  мәтіндермен  жҧмыс  істейтін  оқушылардың 
білімін  деңгейіне  сай  келу  керек.  Осыған  байланысты  мәтінмен  жҧмыс  істеуді  тҥрлі 
әдістермен жҥргізуге болады:  
3. Мәтінмен жҧмыс. 
• мәтінді мәнерлеп оқыту;  
• тҥсінуге қиын сӛздердің мағынасын ашу;  
•  мәтіннен  жаңа  сӛздерді  тапқызу,  олардың  айтылуы  мен  жазылуын,  мағынасын 
меңгерту;  
• мәтін бойынша сҧрақтар қойып, оған жауап алу;  
• мәтінге тақырып қойғызу;  
• мәтін бойынша жоспар жасату;  
• мәтін мазмҧнын әңгімелету; 
• мәтін мазмҧны бойынша оқушыларға сҧрақ дайындату, т.б. 

20 
 
4.  Жаттығу  жҧмысы.  Жаттығу  –  грамматиканың  теориялық  курсы  бойынша  білімді 
бекіту  мақсатындағы  оқушының  белгілі  бір  оқу  тапсырмасын  орындауы.  Сыныпта 
орындалатын  жаттығулар  алуан  тҥрлі  болып  келеді.  Әсіресе,  тҥсірілген  сӛздерді  табу, 
сӛйлемдерді  ӛзгерту,сӛйлемді  аяқтау,  сӛйлемді  кеңейту,  сӛйлемді  тарылту,  кӛп  нҥктенің 
орнына тілдік тҧлғаларды қою, сурет бойынша әңгіме қҧрастыру, сӛйлемді толықтыру, т.б. 
жаттығу  жҧмыстарын  жҥргізу  арқылы  оқушылардың  қазақша  сӛйлеу  қабілетін  дамытуға 
болады. Мҧнда оқушылардың грамматикалық материалдарды бағдарламаларға сай меңгерту, 
сӛздерді  ауызша  сӛйлеу  барысында  дҧрыс  қолдануы  ҥшін  тілдік  тҧлғалардың  қолданылу 
заңдылықтарын  білуі  қажет.  Грамматиканың  заңдылықтарын  меңгеріп,  оны  сӛйлеуде 
қолдану  арқылы  тиянақты  ойды  білдіруге  болады.  Сӛйлемді  толықтыру  жаттығуларында 
берілген сӛздерден сӛйлем қҧрату, әр сӛздің мағынасын орысша,қазақша тҥсіндіру, дәптерге, 
тақтаға жаздыру жҧмыстары жҥргізіледі. 
5.  Қайталау  -  тіл  ҥйретудің  негізгі  шарты.  Сабақ  барысында  меңгерген  сӛздерді 
қазақша  кӛбірек  қайталату,  сӛйлетіп  жаттықтыра  беру  қажет.  Сӛздерді  жиі  қайталату  сол 
сӛзді  ҧмытпау  ҥшін  керек.Мҧндай  жҧмыс  тҥрінде  орыс  тілінде  жеке  сӛзді  атап,  қазақ 
тіліндегі аудармасын оқушыларға айтқызу арқылы тексеруге болады. 
6.  Мәнерлеп  оқу  немесе  жаттау.  Белгілі  бір  мәтінді,  сӛйлемді  мәнерлеп  оқыту  тілді 
меңгертуге  септігін  тигізеді.  Олеңдер,  жҧмбақтар  мен  мақал  –  мәтелдер,  жаңылтпаштар 
жаттаудың да маңызы зор. 
7. Жаңа сӛздермен жҧмыс тіл дамыту барысында ерекше орын алады. Оқушы әр сабақ 
барысында  белгілі  бір  мӛлшерде  жаңа  сӛздерді  меңгеруі  тиіс,  оқушылардың  тілді  белсенді 
меңгеруі ҥшін ол сӛздерді ауызекі сӛйлеу тілінде қолдануы кер ек. Сабақ барысында сӛздерді 
жеке  дара  емес,  белгілі  бір  жағдайда  байланысты  тақырып  аясында  қолдануға  мҥмкіндік 
жасалуы  тиіс.  Ахмет  Байтҧрсынҧлының:»Тіл  дамыту  мәселесі  тек  қана  грамматика 
заңдарына ҥйреніп, не болмаса, сӛздерді балаға ҥйретіп қана емес, сӛзді тіршілігінде кӛрсету 
барысында  ғана  шешуге  болады»,  -  деген  тҧжырымды  бҧған  дәлел  бола  алады.  
            Сӛздік  қордың  жҥйелі  болуы  тақырыптың  дҧрыс  таңдалуымен  тікелей  байланысты. 
Тақырып  аясына  тиісті  сӛздерді  топтау  басқа  ҧлт  ӛкілдерінің  қазақ  тіліндегі  сӛздік  қорын 
арттырып, бір- бірімен осы тілде қарым-қатынас жасауына мҥмкіндік береді. 
Сабақты  тиімді  де  қҧнды  әдістермен  ӛткізу  және  оны  жҥйелі  де  жоспарлы  жҥргізу 
сабақ элементтерінің толық қатысуына мҥмкіндік береді.  
Қазіргі педтехнология талаптары оқушыға білім берудің ең тиімді, ҧтымды жақтарын 
таңдауды  талап  етеді  және  ҥнемі  дамыту,  жетілдіру,  толықтыру  сабақ  сапасын  арттырады. 
Оқушыны  да,  мҧғалімді  де  шығармашылыққа  жетелейді.  Қорыта  келгенде  тіліміздің 
мәртебесі  –  еліміздің  мәртебесі,  сондықтан  сауатты,  мемлекеттік  тілді  жетік  білетін  азамат 
тәрбиелеу  біздің  мақсатымыз.  Мҧғалім  әрдайым  ізденісте  болса  ғана,  орыс  тілді 
мектептердегі  оқушылардың  қазақша  сӛйлеу  дағдылары  қалыптасып,  пәнге  деген 
қызығушылықтары артады.  
 
                                                      ӘДЕБИЕТТЕР:  
 
1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы, 2008ж. 
2. Маманов Ы., Орыс мектептерінде қазақ тілін оқыту. Алматы,1980ж.  
3. Ж.Д.Адамбаев «Оқушылардың сӛйлеу тілін дамыту» 2000ж.  
4.  Қазақ  тілі  мен  әдебиеті  орыс  мектебінде  журналы  2003  ж,  №5;  №1,  №2,  №10, 
2010ж.,№2,2004ж.  
5. Оразбаева Ф. Тілдік қатынас: теориясы мен әдістемесі, Алматы, 2000ж.  
6. Байтҧрсынҧлы А., Тіл тағылымы., Алматы.,1989ж. 
7. Кеңесбаев І., Мҧсабаев Ғ,. «Қазіргі қазақ тілі Лексика, Фонетика».     Алматы.,1975ж. 95-6 
8. Нҧржанова Ж, «Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары». Алматы.,1995ж. 
 
 

21 
 
АУЫЛ  ТУРИЗМІ НЕГЕ АҚСАП ТҦР? 
 
Амиргалиева Сара Жумабековна 
№ 14 орта мектептің бастауыш класс мұғалімі 
 
     Елбасы  Қазақстанның  бай  табиғаты,  қайталанбас  тарихи-мҽдени  ескерткіштері 
елімізде  туризм  индустриясын  ҿркендетуге  мол  мҥмкіндік  беретіндігін  айтып, 
Жолдауында туризмді ел экономикасының тҧрақты дамуының басым бағыттарының 
бірі  ретінде  іске  жаратуды  ҧсынды.  Туризмді  дамыту  жаңа  жҧмыс  орындарын  ашуға, 
ҿңірдің  инфрақҧрылымын  жетілдіруге,  сондай-ақ  ауыл  шаруашылығына,  жеңіл 
ҿнеркҽсіпке, қҧрылысқа оң ықпалын тигізетіндігін алға тартты. 
      Бҥгінгі  таңда  туризм  индустриясынан  тҥскен  табыс  мҧнай  ӛндірісі  мен  машина  жасау 
ӛнеркәсібінен кейінгі 3-орында тҧр. Сарапшылардың пайымдауынша, 100 мың турист қалада 
шамамен  2  сағат  болған  кезде  350  мың  АҚШ  долларын  жҧмсайды  екен.  Туризм  әлемдегі 
жалпы ҧлттық ӛнімнің оннан бір бӛлігін, халықаралық инвестицияның 11 пайыздан астамын, 
әлемдік ӛндірістің әрбір 9-шы жҧмыс орнын қамтамасыз етеді. 
        Кезінде  бҧл  туралы  бастама  кӛтергендер  туризм  саласының  мамандарын  даярлау 
керектігін алға тартып, Ақтӛбедегі жоғары оқу орындарында арнайы факультеттер ашылды. 
Бірақ қолына жоғары білімі туралы диплом алған тҥлектердің бәрі бірдей жҧмысқа орналаса 
алмай  қалды.  Бҧл  туризм  саласы  ӛңірде  әлі  кҥнге  аяғына  нық  тҧрған  жоқ  деген  сӛз. 
Тҧтынушысы  жоқ  салаға  сҧраныс  та  жоқ.  Туризмнің  мол  табыс  әкелетінін  теориялық 
тҧрғыда  жалпақ  жҧртқа  жарнамалап  жҥрген  жанашыр  ҧстаз,  С.Бәйішев  атындағы  Ақтӛбе 
университетінің  «Экономика  және  туризм»  кафедрасының  аға  оқытушысы,  ӛлкетанушы 
Райгҥл Серғалиева осы саланың қыр-сырын қамтитын 7 тҥрлі оқулықтың, облыстың тҧңғыш 
туристік картасының авторы. Қазір оның «Ақтӛбе облысының географиясы», «Туризм және 
Ақтӛбе  облысында  экотуризмді  дамытудың  жолдары»  кітаптарын  университет  студенттері 
оқулық ретінде пайдаланып жҥр. Ол қазір жоғары білімді мамандардың ауылдық жерлерде 
сҧранысын туғызу ҥшін ауыл туризмін дамыту жолдарын ҧсынып отыр. 
Аймақта ауыл туризмі дамыса… 
        — 
Қазір  Қазақстанда  мемлекеттік  және  жеке  оқу  орындарын,  ресейлік 
университеттердің филиалдарын қосқанда туризм саласының менеджерлерін даярлайтын 28 
оқу  орны  бар.  Елбасы  тапсырмаларын  жҥзеге  асыру  мақсатында  туризм  саласындағы  кадр 
мәселесін  шешуге  ҥлес  қосып,  ішкі  туризм  индустриясын  дамыту  ҥшін  бес  жыл  бҧрын 
Ақтӛбе облысында тҧңғыш рет Сақтаған Бәйішев атындағы Ақтӛбе университетінде туризм 
мамандарын  даярлайтын  бӛлім  ашылды.  Бӛлім  оқытушылары  мен  студенттері  бес  жылдың 
нәтижесін  ӛткен  ақпан  айында  болған  аттестаттау  кезінде  кӛрсетті.  Туризм  саласының 
мамандарын даярлайтын облыстағы жалғыз жоғары оқу орны — біздің университеттен биыл 
жазда екінші жыл қатарынан тҥлектеріміз диплом алып шығады. 
        «Туризм»  мамандығы  ашылғанда  69  студент  оқып   бастаса,  қазіргі  таңда  172  студент 
білім  алып  жатыр.  Ӛткен  жылы  тҧңғыш  50  тҥлек  бітіріп  шықса,  биыл  тағы  50  студент 
диплом алғалы отыр. Бір ӛкініштісі, жас мамандарды ауылдарына оқу бітіріп барғанда қҧшақ 
жайып  қарсы  алатын  ешкім  жоқ.  Яғни  тҥлектеріміз  ӛз  мамандықтарына  сай  жҧмысқа 
орналасулары ҥшін бізде кенжелеп қалған сала — ауыл туризмін дамыту керек. Аймақтың әр 
ауылы  тарихи  және  табиғи  ескерткіштерге  бай  екенін  ескерсек,  туризм  саласы 
мамандарының  жҧмыссыз  қалуы  мҥмкін  еместей  кӛрінеді.  Бірақ,  ӛкінішке  орай,  осы 
мамандықты  меңгеріп  шыққан  ауыл  балалары  жҧмыс  таба  алмай  жҥр,  —  дейді  Райгҥл 
Ақтӛреқызы. 
        Оның айтуынша, туризм саласының менеджері болып шығу ҥшін талапкерлер еліміздің 
ӛзге  ӛңірлерінен  Ақтӛбеге  келіп  оқып  жатыр.  Ҧстаз  қала  балалары  орталықтағы  туристік 
фирмаларға  орналасып  жатса,  ауыл  балалары  жҧмыс  таппай  сенделіп  жҥргеніне  ӛкініш 
білдіреді.  Ал  осы  мамандықты  бес  жылдан  бері  меңгеріп  жатқандардың  кӛп  бӛлігі  ауыл 
балалары  екен.  «Қолда  барда  алтынның  қадірі  жоқ»,  —  дейді  қазақ.  Университетті 

22 
 
аттестаудан ӛткізу кезінде Алматы мен Астанадан келген мамандар ӛңірдің картасын жасап, 
тҥрлі оқулықтар шығарған университеттің туристік салада кӛш ілгері озғанын айтып кетіпті. 
  …Кімдер тҥседі? 
         —  Бҥгінгі  студент  ертеңгі  маман  екенін  ескерсек,  оларды  нарықтық  экономикада 
бәсекеге  қабілетті,  білікті   маман  етіп  шығару   бҥкілхалықтық  іс.  Олай  болса,  біздің 
тҥлектерге  жергілікті  әкімшіліктер  тарапынан  қамқорлықтың  қажет  екені  ҥлкен  мәселеге 
айналды. 
         Елімізде   туризм  саласына  керекті  оқулықтар  мен  қҧрал-жабдықтар  тапшы.  Осыған 
қарамастан біздің университет тығырықтан шығар жол тауып, отандық және шетелдік озық 
тәжірибелерді  пайдалануда.  Кӛршілес  Ресей  мен  Қытайдан  кӛрнекі  қҧралдар  алдырып,  
университеттің  оқытушылар  қауымы  қажетті  оқулықтарды  жазып,  қиындықтан  шығатын 
жол тапты. 
         Сонымен  қатар  біз  шетелдік  оқу  орындарымен  тығыз  қарым-қатынас  орнаттық.  Ӛткен 
жылы  университетімізде  ҧйымдастырылған  халықаралық  конференцияға  Ресейдің, 
Башқҧртстанның мамандары келді. Олар аудандарға шыққан сапар кезінде ӛлкеміздің табиғи 
және тарихи ескерткіштерін кӛріп, таңдай қақты. Ҧшан-теңіз байлықтың иесі болып отырған 
ӛңірімізде  туризм  менеджерлерінің  жҧмыссыз  қалғаны  парадокс  деп  кетті.  Бірақ  біздің 
университет  іс-қимылсыз  отырған  жоқ.  Студенттердің  жҧмыссыз  қалмауына  ықпал  ету 
мақсатында  облыс  әкімдігімен  және  турфирмалармен  келісімшарт  жасасып  жатырмыз,  — 
дейді ҧстаз. 
          Оның  айтуынша,  туризм  саласының  маманы  болу  ҥшін  оқуға  тҥскен  талапкерлердің 
70-80  пайызы  осы  мамандыққа  ӛздерінің  жҥрек  қалауымен  келмейді  екен.  Арманының 
жетегіне  ілесіп  келетіндер  тым  аз.  ҦБТ  кезінде  жинаған  балдық  кӛрсеткішіне  байланысты 
немесе  ата-аналардың  «Балам  қандайда  бір  жоғары  оқу  орнына  тҥсуі  керек.  Тҥгеншенің 
баласынан кем емес!» деген қате тҥсінігінің ықпалымен оқуға тҥседі. Дегенмен кӛп ҧзамай 
«туризм менеджері» деген аты дардай, заты заманауи мамандыққа қызығып, диплом алғанша 
асығады. Тезірек жҧмысқа орналасса, кӛп пайда тҥсіруге лайық мамандық кӛп табыс әкеледі 
деп ойлайды. Қазір жастар арманның жетегінде жҥрген жоқ, бірден мол табысты кӛздейді. 
         Осыны ескерген университет басшылығы тҥлектерді жҧмысқа орналастыру бағытында 
бірқатар шаралар атқарып жатыр. Мәселен, облыста ішкі туризм әлеуетін кӛтеру ҥшін ауыл 
туризмін  дамыту  мақсатында  Ойыл  ауданында  туристік  база  ашуға  келісімшарт  жасағаны 
ҥлкен  жетістік.  Алдағы  уақытта  университеттің  «Экономика  және  туризм»  кафедрасы 
жанынан  турфирма  ашу  ҥшін  арнайы  бағдарлама  да  дайындалып  жатқан  кӛрінеді.  Бҧл 
дегенің ӛлкеміздегі ішкі туризм индустриясын жҥзеге асыруға ҥлес қосудың бірден-бір ҥлгісі 
болып отыр. 
Ҽлемді аузына қаратқан ескерткіштер 
           Аймақта  ауыл  туризмі  дамып  жатса,  шәкірттерінің  бәрі  де  ӛз  кәсібі  бойынша  жҧмыс 
табатынына  сенімді  оқытушының  облыс  ӛңіріндегі  кӛпшілік  біле  бермейтін  табиғи 
ескерткіштерді зерттеген еңбектері ӛте қызықты. Енді солардың бірқатарына тоқталайық. 
           Райгҥл  Ақтӛреқызының  айтуынша,  тірі  және  ӛлі  болып  екіге  бӛлінетін  табиғи 
ескерткіштердің  екі  тҥрі  де  облыс  аумағында  кӛп  кездеседі.  Ӛсімдіктер,  жан-жануарлар, 
қҧстар тірі табиғаттың куәсі болса, ӛлі табиғат ескерткіштеріне жер қыртысының әр дәуірде 
ӛзгеріске ҧшырауы жатады екен. Ақтӛбе облысында 18 жерде ӛлі табиғи ескерткіштер бар. 
Оның  ҥшеуі  әлемдік  маңызы  мықты  ескерткіштер  кӛрінеді.  Соның  біріншісі  —  Хромтау 
ауданындағы  Айдарлыаша  осыдан  350  миллион  жыл  бҧрын  жер  қыртысының  қалай  және 
қандай жыныстардан тҥзілгенін кӛруге болатын кӛрініске ие. 
           Айдарлыаша туралы Қытайда ӛткен геологиялық конгресте ғалымдар мәселе кӛтерген. 
Қытайда  мҧндай  табиғат  ғажайыптары  табылған  жерлерге  арнайы  ескерткіш  орнатылып, 
қонақҥйлер салынып, туристердің келіп тамашалауына мҥмкіндік жасалады екен. 
           Сол  сияқты  Ырғыз  ауданындағы  Жаманшың  қазаншҧңқыры  да  әлемді  аузына 
қаратқан  табиғи ескерткіш  кӛрінеді. Ғалымдардың  айтуынша,  700  мың  жыл  бҧрын  қҧлаған 
метеориттің  салған  ізі  осы  —  Жаманшың  қазаншҧңқыры.  Оны  Кеңес  Одағы  тҧсында  жан-

23 
 
жақты  зерттеген  ғалымдар  бҧл  метеорит  қҧлауынан  пайда  болған  кӛлемі  5,5  шақырым, 
тереңдігі 700 метр шҧңқыр екенін растаған. 
            Ал Шалқар ауданының аумағындағы аты шулы  Шуылдақ бағзы бір замандарда осы 
ӛлкені мҧхит суы басып жатқанын білдіреді. Ол теңізді жартастарда жанартаулардың  ізі де 
жатыр.  Ондағы  теңіз  тҥбінде  ғана  ӛсетін  ӛсімдіктердің,  тірі  ағзалардың  әлемнің  ешбір 
жерінде  жоқтығын  кӛп  зерттеулерге  ҥңіліп,  кӛп  ізденген  ҧстаз  Райгҥл  Ақтӛреқызы  айтып 
отыр.  Ол  осылардың  бәрін  де  аталған  аудандардың  басшылығы  қолға  алған  жағдайда  ішкі 
туризмді ізге тҥсіріп, мамандарға жҧмыс орындары ашылатынынан ҥмітті. 
Таңдай қақтырған табиғат 
            Енді  ҧстаз  тірі  табиғи  ескерткіштерге  тоқталды.  Ол  ӛлі  табиғи  ескерткіштер 
ғасырлардың  куәсі  болып,  мызғымастан  тҧра  беретін  болса,  тірі  табиғи  ескерткіштерге 
жататын  орман-тоғайлар,  жан-жануарлар  мен  ӛсімдіктер  әлемі  адамдардың  қолынан  «ажал 
қҧшып»,  қҧрып  бара  жатқанына  қынжылады.  Оларды  қамқорлау  ісін  аудандардың 
әкімдеріне қҧлаққағыс етіп отыр. Енді ҧстаз айтқан ретпен облыс аумағындағы алты табиғи 
ескрткішті  атап  ӛтейік:  Родниковка  селосының  шетінде  орналасқан  тоғайлы  орман,  Қобда 
ауданының  Сарбҧлақ  ауылына  жақын  маңдағы  Шоқпар  орманы,  Ақтӛбе  қаласы  тӛңірегіне 
жақын  орналасқан  Жаңатаң  қыстауындағы  жабысқақ  қандыағаш,  Қарғалы  ауданындағы 
Пацаев  шаруашылығына  қарасты  Дӛңаралық  орманшалар,  Жайық  ӛзені  бағытында  Херсон 
селосынан  10  шақырым  қашықтағы  су  жағалы  жабысқақ  қандыағаш,  Шевченко  ауылының 
айналасындағы реликті ормандар. 
            — … Осы аталған тірі табиғи ескерткіштердің бәрі де Қызыл кітапқа енген ӛсімдіктер 
мен аң-қҧстардың тҥрлеріне бай. Ал Ырғыздағы Торғай қорығы ӛз алдына бір әңгіме. 
          1968  жылы  қҧрылған  Ырғыз  ауданындағы  348  мың  гектарды  алып  жатқан 
халықаралық маңызы бар Торғай қорығы  — табиғаттың ерекше сыйы. 1977 жылғы Ромсай 
конвенциясына сәйкес, ол ЮНЕСКО тізіміне алынды. Торғай қорығы арқылы қҧрлықтағы ең 
ҥлкен қҧс жолы ӛтіп жатыр екен. Кҥз бен кӛктем айларында 16 миллион қҧс туған жерге осы 
қорықты кӛмкеріп тҧрған аспан арқылы оралады. 1998 жылы ЮНЕСКО-ның штаб пәтерінде 
жҧмыс  істейтін  биолог-ғалымдардың  бір  тобы  қорықта  болып,  аймақты  зерттеді.  Мҧның 
алдында  республиканың  Ҧлттық  Ғылым  академиясының  ғалымдары  кӛп  жылғы 
зерттеулерінің қорытындысын жариялады. Олар Торғай қорығында қҧстардың 21 отрядының 
251  тҥрі,  батпақта  тіршілік  ететін  қҧстардың,  жыртқыш  қҧстардың,  торғайлардың, 
шағаланың,  жыртқыш  аңдардың,  балықтың  неше  бір  тҥрлері  бар  екенін  есептеп  шығарды. 
Сонымен  бірге,  ӛсімдіктер  дҥниесіне  де  бай  қорықта  Қызыл  кітапқа  енгізілген  қызыл  қаз, 
бірқазан, аққу, безгелдек сияқты қҧстар да бар, — деген Райгҥл Серғалиева табиғат сыйлаған 
дҥниелерді Ақтӛбе облысы пайдаға жаратып жатса, туризм менеджерлеріне жҧмыс табылып 
қана қоймайды, сонымен қатар ӛңірге миллиондар әкелетін туристер әлемнің әр тҥпкірінен 
ағылып келетініне сеніммен қарайды. 
          Испаниядан несі кем?! 
          Еліміздің  туризм  нарығында  1901  кәсіпорын,  оның  ішінде  683  туроператор,  1218 
турагент  қызмет  кӛрсетеді  екен.  Біздің  облыстың  аумағынан  Батыс  Еуропа  –  Батыс  Қытай 
халықаралық  дәлізінің  ӛтіп  жатқаны  да  осы  саланы  дамытуға  мҥмкіндік  беретін 
факторлардың бірі. 
           40 млн. халқы бар Испанияның табыс кӛзі – туризм. Қалай болғанда да, испандар осы 
саланы  дамытып,  қаражат  кӛзіне  айналдырып  отырғаны  сҥйсіндіреді.  Италияның  58 
миллион, Францияның 60 миллион халқына табыс әкелетін де осы туризм! Олардан аумағы 
да,  табиғи  байлығы  да,  археологиялық  және  тарихи  ескерткіштері  де  артық  болмаса,  кем 
емес біздің Ақтӛбе облысы — Ҧлы жібек жолы бойында орналасқан, кӛне замандардан бҥкіл 
тҥркі  әлеміне  танылған  тарихи  мекен.  Сол  себепті  «осы  ӛлкеде  ауыл  туризмін  дамыту 
мҥмкіндігі басым» деп отырған ҧстаздың сӛзінің жаны бар. Туризм бағытының мамандарын 
даярлайтын  ӛңірдегі  жалғыз  университет  осы  саланы  дамытуға  жауапты  адамдардың, 
қҧзырлы органдардың, аудан әкімдерінің назарын аударуға тырысып отыр. Туризм расында 

24 
 
да аймаққа ақша әкелетін сала, ал соған қарамастан оқып шыққан жас мамандар жҧмыссыз 
қалып жатыр. 

жүктеу/скачать 4,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: