Литература
1.
Крусь Г.Н., Храмцов А.Г. Технология молока и молочных продуктов. М.: Колос,
2006. – 455 с.
2. ТУ 9222-015-12968089 Корт. Технические условия; ТИ ТУ 9222-015-12968089,
Технологическая инструкция по производству корта.
3. Степанова Л.И. Справочник технолога молочного производства. Технология и
рецептуры. В трех томах. Т.1. Цельномолочные продукты - СПб: ГИОРД, 1999. - 384 с.
Mirasheva G.O., Baybalinova G.M., Turarbek T.M., Kabieva T., Eppaev Е.
DEVELOPMENT OF THE TECHNOLOGY OF NATIONAL PROTEIN PRODUCT BASED
ON USING FAT FREE MILK AND BUTTERMILK.
In this article development of the technology of national protein product based on using of
mixture of fat free milk with buttermilk, possessing probiotic properties and enhanceable
biological value is described. In the article results of the study of the process of acid formation,
microbiological and organoleptic characteristics of the protein product are presented.
Мирашева Г.О., Байбалинова Г.М., Тұрарбек Т., Қабиева Т., Еппаев Е.
ПАХТА ЖƏНЕ МАЙСЫЗДАНДЫРЫЛҒАН СҮТ НЕГІЗІНДЕ ҰЛТТЫҚ АҚУЫЗ
ӨНІМНІҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ƏЗІРЛЕУ.
Биологиялық құндылығы жоғары жəне пробиотикалық қасиеттеріне ие пахта жəне
масыздандырылған сүт коспасынын негізінде ұлттық ақуыз өнімнің əзірлеу технологиясы
осы мақалада көрсетілген. Ақуыз өнімнің органолептикалық жəне микробиологиялық
көрсеткіштерінің, қышқылтүзү үрдесінің зерттеу нəтижелері көрсетілген.
400
ƏОЖ 636.085.55-03-021.51
Турсынбаева Г.Б., Сакенова Б.А., Шаймерденов Ж.Н.
Қазақ ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу ғылыми-зерттеу институты
ҚОРҒАЛҒАН МАЙ ӨНДІРУ КЕЗІНДЕ МАЙДЫ ҚОЛДАНУ
Андатпа
Жоғары өнімді малдарға арналған құрама азықты өндіру кезінде құрғақ май азығын
қолдану болашағы бар бағытқа жатады, бұл майлар құрама азықтың энергетикалық
толыққандылығын қамтамасыз ете отырып, оның өндірістік өндіру кезіндегі
технологиялық үрдісін жеңілдетеді жəне алынатын құрама азықтық өнімнің сапасын
жақсартады.
Кіріспе сөздер:
май шикізаты, қорғалған май, азық
Кіріспе
Қазақстанның агроөнеркəсіп секторының негізгі бағыттарының біріне мал
шаруашылығы жатады. Мал шаруашылығы ауыл халқы үшін еңбек пен табыс көзі
болғандықтан, Қазақстан экономикасының маңызды тұтқасы саналады.
Мал саулығы мен ұдайы өсіп-өну, сүтті синтездеу секілді қасиеттерін қалпында
сақтауға қажет энергияны, құнарлы жəне биологиялық белсенді заттар мөлшерін анықтау
арқылы сүтті малды тиімді азықтандыру жұмысын ұйымдастыруға болады. Құнарлы
заттарға деген қажеттілік малдың жасы, физиологиялық күйі, өнімділік деңгейі, таза
салмағы жəне т.б. факторларға тəуелді. Өнімділік деңгейі жоғары малдар сау болуы үшін,
жоғары мөлшердегі энергияны қажет етеді.
Малды азықтандыру кезінде арнайы бағыттағы, əрі арнайы мақсаттағы
құрамдастарды пайдалану арқылы мал басын сақтап, одан жоғары өнім алуға болады. Сиыр
малының азығын тиімді энергиямен байытып, оның күйін сақтап, өсіп-өнуін
жоғарылататын осындай заттарға қорғалған майлар жатады.
Құрамында жоғары мөлшерді клетчатка бар мал азық қоспасын пайдаланған кезде,
мал азығы үлесінің құрамына майларды қосу, басқа құнарлы заттардың қажет деңгейдегі
мөлшерін азайтып оны жеңілдетеді. Əдеттегі мал азығына қарағанда екі есе көп мөлшердегі
энергетикалық құндылыққа ие, сүт өндіруге жұмсалатын майдың құрамындағы жиынтық
энергия əдеттегі мал азығының үлгілі мөлшерінен торт есе асады [1,2].
Қорғалған майлар – физикалық (жоғары температурада балқу) жəне химиялық
(бейтарап жəне əлсіз қышқыл ортада ерімейтін қоспалар) қасиеттеріне байланысты қарын
микроорганизмдеріне əсер етпейтін қайта өңделген өсімдік немесе сирек малдың майы мен
тоң майы. Басқа атаулары - транзиттік немесе инертті майлар. Қазіргі уақытта қорғалған
майдың үш түрі бар:
- май қышқылының кальцийлі тұзы;
- фракцияланған майлар;
- гидрогенизирленген майлар.
Қорғалған майлардың басты міндеті майды қарында қорытылуынан қорғау емес,
қарынды майдың кері əсерінен сақтау. Қарынды табиғи, химиялық немесе физикалық
жолмен қорғауға болады. Химиялық модификацияланған мал азығына, бүтін дəнді майлы
дақылдарға қарағанда, таза немесе фракцияланған майлар жоғары нəтижелі энергетикалық
құндылыққа ие. Майдың кальцийлі қоспасы фракцияланған майларға қарағанда мал
азығының желінгіштігін нашарлатады, əрі қарында бұзылуы мүмкін [3,4].
«Қазақ ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өңдеу ғылыми зерттеу институты» ЖШС,
май шикізатын қайта өңдеу зертханасыда қорғалған май өндіру үшін, май мен тоң май
401
шикізатына іріктеу жəне талдау жүргізілді. Шикізаттың физико-химиялық сипаттамасы
(балқу температурасы, йод саны, тотық саны жəне т.б.) зерттелді.
Жоғары өнімді малға арналған құрама азық өндіретін өндірістің болашағы бар бағыты
құрама азықтың энергетикалық толыққандылығын қамтамасыз етіп, əрі өндірістік
өндірудің технологиялық үрдісін жеңілдетіп, алынатын құрама азықтық өнімнің сапасын
жақсартатын құрғақ азық майын өндіру болғандықтан, қорғалған май өндіру үшін іріктеу
жəне талдау жүргізу кезінде пальма, гидрогенизирленген рапс пен мақта майлары май
шикізаты ретінде қарастырылды. Сұйық қалыптағы өсімдік жəне тоң майлар тез бұзылатын
өнімге жататындықтан, оларды қолдану жəне сақтау кезінде қиындықтар туындайды.
Өсімдік майының нормаға сəйкес ұсынылатын деңгейі 4-6% болуы тиіс. Алайда 4% асқан
жағдайда қоспа ұнтағы мен түйіршіктерінің беріктігі төмендеп, құрама азықтың
желінгіштігі азаятындықтан, ауыл шаруашылық малдың өнімділігі төмендейді.
Материадар жəне əдістер
Өсімдік майлары: пальма (4 үлгі), гидрогенизирленген рапс (3-1, 3-2 3-3, 3-4 маркасы)
жəне мақта (М1, М2, М3. М4).
Май шикізатын іріктеу жəне үлгі дайындау жұмыстары ИСО 5555-91 «Өсімдік майы
жəне тоң май. Үлгілерді іріктеу» жəне ИСО 661-89 «Өсімдік майы жəне тоң май.
Сыналатын үлгіні əзірлеу».талаптарына сəйкес жүргізілді.
Зерттеу нəтижелері
Үш түрлі өсімдік майының (пальма, гидрогенизирленген күнбағыс пен қытай
бұршағы) 12 үлгісінің негізгі физико-химиялық сипаттамасы (балқу температурасы, йод
саны, тотық саны жəне т.б.) анықталды.
Əрі қарайғы зерттеулерге мақта майының саломасы М4, рапс майының саломасы М3-
1, пальма майының №3 үлгілері оңтайлы физико-химиялық көрсеткіштері (балқу
температурасы, йод саны, тотық саны жəне т.б.) бойынша МеМСТ оңтайлы физико-
химиялық көрсеткіштер сипаттамасына сəйкес келетіндіктен іріктеп алынды.
Іріктеп алынған саломас үлгілері мен пальма майынан негізгі қатты май мен тоң
майдың маңызды қасиетін сипаттайтын қатты үшглицеридтер құрамы зерттелді, 1-кестеде
көрсетілген.
1-кесте – Cаломастар мен пальма майының қатты үшглицеридтер құрамының
салыстырмалы кестесі
Шикізат атауы
Қатты үшглицерид құрамы, °C дегі % мөлшері Балқу
темп., °C
5°C
10°C
20°C 30°C 35°C 40°C
М 4 мақта майы
75 71 56 24 5,5 0,2 36,2
М 3-1 рапс майы 71,5
66
41
6,6
3,44
0,5
34,4
№3 үлгі, пальма майы
47,1 42,4 22,1 9,3
7
3,9
38
402
1
- сурет саломастар мен пальма майының қатты үшглицеридтерінің құрамы
Өсімдік майының 20
0
С жүргізілген ҚҮГ құрамының талдамасына сəйкес, саломас пен
пальма майындағы қатты үшглицеридтердің құрамы оңтайлы көрсеткішке ие, яғни
қаныққан май қышқылдарының құрамы қорғалған май алуға сəйкес келеді.
Қорытынды
Қорғалған май өндіру мақсатында алынған нəтижелерге сəйкес мақта майының
саломасы М4, рапс майының саломасы М3-1, пальма майының №3 үлгілері алынды, себебі
негізгі оңтайлы физико-химиялық көрсеткіштері (балқу температурасы, йод саны, тотық
саны жəне т.б.) бойынша МеМСТ оңтайлы физико-химиялық көрсеткіштер сипаттамасына
сəйкес жəне үшглицерид құрамы бойынша оңтайлы көрсеткішке ие.
Əдебиеттер
1 Дурст Л., Виттман М. Кормление сельскохозяйственных животных / пер. с
немецкого. – Винница : Нова Книга, 2003. – С. 310 – 323.
2 Нормы и рационы кормления сельскохозяйственных животных : справ. пособие /
под ред. А. П. Калашникова. – Изд . 3-е., перер . и доп. – М. –Т. 2–3. – 456 с.
3 Жиры в питании сельскохозяйственных животных: пер. с англ. Г. Н.
Жидкоблиновой; под ред. и с предисл. А. А. Алиева. - М.: Агропромиздат, 1987. - 406 с.
4 Пахомов И. Я. Полноценное кормление высокопродуктивных коров : практическое
пособие. — Витебск: УО ВГАВМ, 2006. - 109 с.
Перспективным направлением в производстве комбикормов для животных является
использование сухих кормовых жиров, эти жиры не только обеспечивают энергетическую
полноценность комбикормов, но также в значительной степени упростить
производственный процесс промышленного производства, повышения качества
получаемого комбикорма.
A promising direction in the production of feed for animals is the use of highly dry feed fats,
these fats does not only provide energy usefulness of animal feed, but also largely simplify the
manufacturing process of industrial production, improve the quality of the resulting compound
feed production.
403
УДК:631.4:633.521 (045)
Хайруллин Х.Н., Гордеева Е.А.
АО «Казахский агротехнический университет им.С.Сейфуллина»
ВЛИЯНИЕ ЗАЩИТНО-СТИМУЛИРУЮЩИХ ВЕЩЕСТВ НА ПРОДУКТИВНОСТЬ
ЛЬНА МАСЛИЧНОГО В УСЛОВИЯХ ТЕМНО-КАШТАНОВЫХ ПОЧВ
Аннотация
Одним из агротехнических приемов, влияющих на формирование урожая семян льна
масличного, является обработка посевов препаратами стимулирующего действия.
Стимуляторы роста позволяют увеличить количество ветвей на растении, закладку
коробочек, семян в коробочке и массу 1000 семян. В сухостепной зоне Северного
Казахстана для получения оптимального урожая следует проводить обработку посевов
препаратами стимулирующего действия Райкат развитие, Атланте, Келик В, Келик К-Si.
Обработка изучаемыми препаратами в период вегетации (фаза елочки, бутонизации,
начало созревания) позволила повысить урожайность семян на 51-57%, что в условиях
2015года составило 6,01 – 6,25 ц/га (на контрольном варианте 3,98 ц/га).
Ключевые слова
Лен масличный, обработка посевов, стимуляторы роста, урожай
семян.
Введение
Долгое время Казахстан специализировался на выращивании зерновых культур, в
частности на выращивании пшеницы. На протяжении последних пяти лет в Казахстане
ведется политика диверсификации посевных площадей и уход от монокультуры. В
севообороты широко включаются бобовые, технические и другие культуры.
В Казахстане посевная площадь, отведенная под масличные культуры в 1995 г.,
составляла 548,6 тыс. га и снизилась в 1997 г. до 333,5 тыс. га. Начиная с 1998 г. начался
подъем, и в 2010 г. эти площади выросли до 1748,1 тыс. га. Ведущее место в структуре
посевов масличных занимает подсолнечник – 60,9%. Увеличился производство рапса,
сафлора, сои, льна-кудряша. Наиболее высокими темпами растут площади подо льном и
рапсом. С 2002–2009 гг. они выросли по льну в 36,9 раза, рапсу – в 20,3 раза. По мнению
доктора экономических наук Рахмана Алшанова, ректора университета "Туран",
существенное увеличение посевов льна-кудряша способствовало адекватному росту
экспорта семян. Казахстан по этому показателю вышел на 3-е место в мире.
Производство и экспорт этой продукции достаточно рентабельны. В 2007 г. вывоз составил
4,6 тыс. т на 1,0 млн. долл. В 2010 г. он вырос до 26,7 тыс. т на сумму в 14,9 млн. долл. [1].
Практически при одинаковой урожайности с зерновыми цены реализации выше в 3-5
раз. Учитывая высокий мировой спрос, хозяйства могут значительно расширить посевы
льна-кудряша и увеличить экспортные поставки.
Масличные плантации льна существуют главным образом в Аргентине, США, Индии,
Канаде [2]. По данным ФАО в настоящее время подо льном масличным занято около 3,0
млн. га. Лен масличный возделывается на всех континентах, но около 70 % мирового
производства маслосемян сосредоточено в 4 странах. На долю Канады приходится 26,3 %,
КНР – 15,6 %, Аргентины – 14,3 % и Индии – 12,9 [3].
Возможность разнообразного использования продукции льна характеризует его как
весьма ценную культуру. В зоне промышленного возделывания по своей скороспелости он
превосходит все масличные культуры, а экономическая эффективность его не имеет себе
равных среди полевых культур Урала, Западной Сибири и Северного Казахстана.
404
Лен масличный – ценная культура многостороннего использования. В его семенах
содержится 42-54% высококачественного масла и до 33% белка. Льняное масло в
производстве растительных масел занимает третье место после подсолнечного и
хлопкового. Льняное масло используется также в пищу, в производстве лекарств, в
мыловаренной, бумажной, кожевенной, резиновой и других отраслях промышленности.
Льняной жмых относится к лучшим концентрированным диетическим и лечебным кормам
для животных. В севообороте лен масличный является хорошим предшественником для
многих сельскохозяйственных культур.
Однако особая требовательность льна масличного к плодородию почвы наблюдается
в начале вегетации, когда начинает формироваться корневая система. Зная такую
физиологическую особенность этой культуры, перед аграриями возникает задача
поддержания ее в данный период. Решением этой задачи может стать применение как
стимулирующих, так и защитно-стимулирующих веществ, так как лен, как и другие
сельскохозяйственные культуры подвержен риску заражения болезнями.
Исследования по применению защитно–стимулирующих веществ на льне масличном
на территории Северного Казахстана ранее широко не проводились. В этой связи,
исследование по влиянию защитно–стимулирующих веществ на урожайность льна
масличного, в конкретных почвенно-климатических условиях, является весьма
актуальным.
Материалы и методы
В ходе исследований в 2015 году был заложен полевой опыт. Исследования
проводились на опытных участках ТОО «Агро-Нива», в сухостепной зоне на темно –
каштановых почвах Целиноградского района Акмолинской области. Согласно шкале
обеспеченности гумусом почвы данных полей являются малообеспеченными, так как
содержат от 2,3 до 2,6 % гумуса. По обеспеченности азотом и фосфором, они также
относятся к категории низкообеспеченных и требуют внесения азотно-фосфорных
удобрений. Обеспеченность калием находится на высоком уровне. Реакция почвенного
раствора приближена к нейтральной рH = 7,55
Схема опыта предусматривала варианты обработки посевов в фазы елочки и
бутонизации препаратами: Гумат натрия (0,01%), Байкал ЭМ-1 (10л/т); Райкат развитие (0,5
л/га) + Атланте (1л/га) + Келик В (бор) (0,5 л/га)., дополнительно выделен вариант с
применение препаратов Райкат развитие (0,5л/га) + Атланте (1л/га) + Келик В (0,5л/га) +
Келик К-SI (1л\га – дополнительно в фазу созревания). Контрольный вариант обработка
посевов водой.
Райкат развитие. Жидкое органоминеральное удобрение, содержащее экстракт
морских водорослей, аминокислоты, полисахариды с добавлением макро- и
микроэлементов, витаминов. Является продуктом для улучшения стадии развития и роста
новых тканей растений. Элементы хорошо сбалансированы, обеспечивают высокий
уровень развития растений, от начала и до завязи плодов.
Атланте – жидкое удобрение, обладающее иммунопротекторными свойствами
(повышение резистентности к грибковым заболеваниям и вредителям). Способствует
усилению роста корневой системы, увеличению массы и количества плодов (семян),
сокращению срока созревания, снижению пестицидной нагрузки.
405
Келик Бор. Корректор дефицита бора в жидком виде. Стимулирует рост, произво-
дительность пыльцы и опыление.
Келик Калий + Кремний – уникальное удобрение с иммунопротекторными
свойствами, содержащее калий и кремний в хелатной форме. Нормализует водный обмен
растения, повышает засухоустойчивость растений. Усиливает поглощение всех элементов
питания корневой системой, при остром дефиците фосфора – замещает его в
метаболических реакциях. Снижает токсическое влияние избытка легкорастворимых солей,
гербицидов и других СЗР. Выполняет барьерную функцию для патогенов, снижает риск
полегания растений. Повышает накопление сухого вещества
Расположение делянок в опыте последовательное, повторность четырехкратная,
использовался сорт – Северный, срок посева 29 мая, норма высева 7 млн. всх семян на га.
Общая площадь делянки – 30 м
2
, учетная площадь – 25 м
2
.
Определение биометрических показателей и показателей структуры урожая
выполнено согласно принятой методики проведения сортоиспытания сельско-
хозяйственных растений (2011) [3]. Оценка достоверности результатов урожайности
проведена по методике Б.А. Доспехова (программеSNEDECOR) [4].
При учете биометрических показателей наблюдения проводились в фазах развития:
бутонизация, цветение, созревания. Определяли показатели высота растения, количество
ветвей в фазу цветения, количество ветвей и коробочек в фазу созревания.
Результаты исследований и обсуждение.Период вегетации льна масличного в
условиях 2015 года при сроке посева 29 мая на контроле составила 89 дней, обработка
посевов в течение вегетации препаратами удлинили период вегетации на 2-3 дня за счет
удлинения фазы бутонизации и цветения: гумат натрия, байкал ЭМ-1 1-2дня (90 дней),
Райкат +Атланте + Келик В и Райкат + Атланте + Келик В + Келик К-Si 2-3 дня (92 дня).
Применение стимуляторов роста положительно влияет на биометрические показатели
льна масличного, и их значение выше в сравнении с контрольным вариантом без обработки.
Варианты с применением стимуляторов Райкат развитие + Атланте + Келик В+ Келик К-Si
и Райкат +Атланте + Келик В преимущество в сравнении с препаратами гумат натрия и
байкал ЭМ-1. Заметные преимущества данных препаратов наблюдались в количестве
ветвей и длине корневой системы, так количество ветвей в фазу цветения составляло 18,7
– 18,8 шт на растении, на контроле же этот показатель составлял 16,3 шт. длина корней
увеличилась на 1,4-1,5 г. Вес корневой системы также увеличился с 0,3 до 1,4 г с растения.
Все варианты имели преимущество в сравнении с контрольным вариантом (таблица 1).
Таблица 1 – Влияние внекорневых подкормок стимуляторами роста на
биометрические показатели льна масличного (в фазу цветения)
Вариант
Высота
растения,
шт
Количество
ветвей на
растение,
шт
Средняя
длина
корней, см
Контроль 55
16,3
17,0
Гумат натрия 58
16,6
18,4
Байкал ЭМ-1 60
16,8
18,3
Райкат +Атланте+Келик В 57 18,7 18,5
Райкат + Атланте+Келик В
+Келик К-Si
58 18,8 18,4
406
Структура урожая льна масличного определяется такими элементами как количество
растений на единице площади, количеством сформированныхкоробочек с растения,
количеством семян с растения и отдельно с коробочки, а также массы 1000 зерен.
Формирование густоты стояния растений определили условия начала вегетации.
Ливневый характер осадков в начале июня (при появлении всходов 10 июня) определило
появление большого коркового слоя на поверхности делянок и снизило полевую всхожесть
до 34 – 50%. Последующая засуха в период июль-август снизил сохранность растений.
Количество растений на м
2
составило 139 шт на контроле, 154 – 179 шт на вариантах с
обработкой препаратами (таблица 2).
Формирование биометрических показателей при обработке растений внекорневыми
подкормками обеспечило увеличение в показателях элементов структуры урожая на всех
вариантах: количество коробочек на растении до 0,3 – 2,7шт, количества семян в коробочке
до 8,9шт, массы 1000семян на 0,2-0,6г (таблица 2).
Обработка препаратом Келик К-Si позволила за счет оттока сухих веществ из стеблей
увеличить массу 1000 семян (до 6,6г), урожайность на 0,24ц/га.
Преимущество вариантов с обработками препаратов проявилось в существенной
прибавке урожая. Обработка посевов стимуляторами роста позволяет увеличить
урожайность на 0,6- 2,27 ц/га. Математическая обработка результатов опыта показала, что
все препараты существенно увеличивают урожай семян. Преимущество имели варианты с
обработкой посевов во время вегетации препаратами Райкат +Атланте +Келик В и Райкат
+ Атланте + Келик В + Келик К-Si., на которых увеличение урожайности в сравнении с
контролем составило 51-57% (таблица 3).
Таблица 2 - Структура урожая льна масличного в зависимости от применения
стимуляторов роста
Вариант
Количество
растений
м
2
,
шт
Количество
коробочек на
растение, шт
Количество
семян в
коробочке,
шт
Масса
1000
семян,г
Контроль 139
14,2
8,63
6,0
Гумат натрия 154 14,5 8,65 6,3
Байкал ЭМ-1 154 15,7 8,70 6,2
Райкат +Атланте
+Келик В
172 16,6 8,80 6,5
Райкат + Атланте
+ Келик В +Келик
К-Si
169 16,9 8,90 6,6
Таблица – 3 Урожайность семян льна масличного в зависимости от применения
стимуляторов роста
Вариант
Урожайность
семян, ц/га
Отклонение
от
контроля,
ц/га
Отклонение
от
контроля,
%
Контроль 3,98
-
-
Гумат натрия
4,59
+0,61
+15,3
Байкал ЭМ-1 5,28
+1,30
+32,7
407
Райкат развитие + Атланте +
Келик В
6,01
+2,03
+51,0
Райкат развитие + Атланте +
Келик В + Келик К-SI
6,25
+2,27
+57,0
НСР
05
0,24
Достарыңызбен бөлісу: |