Министерство сельского хозяйства республики казахстан

375

 

 

3. Bilinski C.A, Stewart G.G. (1990). Yeasts protease and Brewing. In: Yeast Biotechnology 

and Biocatalyst ed. Verachtert, H. and Mot , New York: Marcel Dekker.R. pp 147 – 162.  

4. Mohan F.N, Dileep D, Deepthi D. Potential application of protease isolated from 

Pseudomonas auriginosa PD100. Biotechnol. Ind. 2005; 8: 197-203. 

5. Leng XW and Xu Y. Improvement of acid protease production by a mixed culture of 

Aspergillus niger and Aspergillus oryzae using solid-state fermentation technique. Afr. J. 

Biotechnol. 2011; 10: 6824-6829.  

6. Dixit G. and Verma SC. Production of alkaline protease by Penicillium griseofulvin. 

Indian J. Microbiol. 1993; 33: 257-260. 

7. Malathi S and Chakraborthy R. Purification of alkaline protease by a new Aspergillus 

flavus isolate under solid substrate fermentation conditions for the use as a depilation agent. Appl. 

Environ. Microbiol. 1991; 57: 712-716. 

8. Rani R.M, Prasad N.N and Sambasivarao KRS. Optimization of cultural conditions for 

the production of alkaline protease from a mutant Aspergillus flavus AS2. Asian J. Exp. Biol. Sci. 

2012; 3: 565-576. 

9.  Практикум  по  микробиолгии // Под.  ред.  А.И.  Нетрусова,  М.А.  Егорова  и  т.д. – 

Москва. - 2005. - 601 с. 

 

Бұл  мақалада  микроскопиялық  саңырауқұлақтардың  Penicillium  туысына    жататын 

штамдарының протеолитті белсеңділігі келтірілген.  

 

Proteases with new properties are required due to their increasing industrial importance. In 

this article presented proteolytic activity of  strains of microscopic fungus of Penicillium. 

 

 

UDC 639.2/.3;664.95 

 

Pekli J.,  Zsuga K., Turganbayeva F. 

 

Szent Istvan University, Gödöllő, Hungary 

AGRINT Ltd.Co. Gödöllő, Hungary 

Kazakh National Agrarian University 

 

THE POSSIBILITES OF ENVIRONMENTAL AND FISHERIES DEVELOPMENT OF 

CENTRAL ASIAN REGIONS COUNTRIES 

 

Keywords:

 Central Asia, environmental and fisheries development Introduction 

  The climate and the terrain of Central Asia make the conditions of traditional agriculture 

harder. Although, certain territories are rich in creeks, rivers and lakes, on which were reservoirs 

been built in the last couple of decades. The governments spent a significant amount of money on 

development of the area, though there are many more possibilities. Fishery is an economic sector 

that fits the natural capabilities of the Republics of Central Asia. Development of the aquaculture 

of fresh water can provide significant measures to provide quality food for the peoples and opens 

up new possibilities on the area of exporting goods. Contribution to the environmental and 

fisheries development programs, the most important, worldwide known lakes, rivers and reservoir, 

are which use the water system (1). 

Elaborating the theme 

It would be reasonable to make further steps to extend the capacity of exploiting both food 

and industrial commodity products of waters, an area of production that grows more and more 

significant in our present world. All the governments, knowing their own natural conditions and 

376

 

 

the power of their economy, have created their own, most appropriate model.   The 

present 

proposal offers a modern, multifunctional aqua cultural system for the Region, which is based on 

scientific studies and development that: 

-

 

is world-class in engineering and technology 

-

 

integrated, synthesizing several branches, that makes all the used materials to be utilized, 

makes a closed system, practically without loss or waste 

-

 

takes environmental regulations into consideration, does not encumber or contaminate 

the environment 

-

 

keep the international standards of capturing and processing fish, the excellent products 

fit the food-safety requirements. 

The complex model – as its name shows, is based on the principle of poli-cultural, 

multifunctional operations, tunes up several sectors. A part of these connects in the production 

process, other elements are connected by the economic considerations (such as: technological 

devices, manpower, management operations, guidance, capacities, using outside services, etc.). 

Main production units 

-

 

mobile swimming fish breeding unit and water quality checking laboratory 

-

 

water surface caging units (fish rearing and feeding on the storage facility) 

-

 

underwater, fixed floating caging production units (fish rearing and genetic staff) 

-

 

intensive breeding and nursery facilities on inland (producing larvae, and spawns, 

genetic- gene bank works) 

-

 

intensive, industrial facilities on inland, that work with the water gained from the 

reservoirs, and its supply channels, and the water pumped out from wells (the feeding of fish, and 

the rearing of young fish are made here) 

-

 

traditional open-water fishing on the reservoir and the channel-systems, and the 

supervision of free population, stock control 

-

 

abattoir, processing unit, packaging, storage, distribution 

Supplementary units 

-

 

technical supply unit ( inland and aquatic, port works, operation of feeding boats and 

ships, partially mechanical harvesting, execution of selection, service, supervision of automatically 

operated technologies, providing remote control property protection, etc.). 

-

 

storehouses (it is an important task, on the reason of high volume, for example: storage 

of fodder, storage of chemicals and medicine for animals need special attention), storage of goods 

-

 

social places for the workers of the manufactory are designed on considering the 

applicable laws and local rules of course 

-

 

provide working conditions for members of the directorate, management, and 

professional leaders - offices, research facilities, visitor centers. 

Scaling the integrated model, pasting into the natural habitat 

The development model is made of smaller modules, can be built up in steps, although these 

steps have to be made considering the economical abilities. It is expedient to reach an optimum 

size.   The average in magnitude of industrial plants is 500-1000 tons/year in the world. It can be 

stated, that most of these plants do not work towards complexity, they implement integrity by 

cooperating with other manufactories in the present countries (2). Because aqua culture is 

relatively new production sector in the Region, if we want to make sure the success of the project, 

than all the important functions, sectors are expedient to be made complex, in a company with 

high production capability. With an approximate estimation it an optimal magnitude to produce 

5000 tons of commodity fish and 1000 tons of fish for restocking and environmental reasons, that 

would be placed in one lake or reservoir and the surrounding rivers and the feeding channels.  

The project can be justified from the side of feeding the population, and consumption. The 

people of Earth consume 12 kilograms of fish per head on average. Taking this number, if we want 

to satisfy the needs of the country, than to feed 1 million citizen, we need approximately 12 000 

377

 

 

000 kg, so 12 000 tons of fish. The expansion of production is the matter of economical 

consideration and decisions (2). With the appropriate preparation of technical, technological and 

environmental science tasks, the project can be achieved in a couple of years, with cooperation of 

Asian and Hungarian scientists and professionals. 

Implementation, operation, and human resources 

Based on the proposals of professional forums, after the decision of accepting the 

development model, the selection of local professional staff on different levels can begin during 

the planning, building, and investment of the system, and their preparation can be made in 

Regional and Hungarian scientific institutions and companies. Because the adaption of 

technologies contains modern, high value technologies, the personnel must be able to provide work 

on an international level. 

One of the main roles of managing the project is to synchronize the production and 

environmental protection tasks. One important technical tool can be a mobile fish breeding and 

water quality checking unit, built in the hull of a catamaran, which is operated by fish breeders 

and ecologists. On a stable, wave counterweighing ship the breeding and larvae holding vessels of 

the most important species of the reservoir and its feeding channels can be placed, as well as a 

laboratory able to make hydro-biological, and hydrological examinations, and measurement. The 

technical equipment and the staff can be places in the hulls of the catamaran. 

The mobile breeding and control unit (Fig. 1.) is patrolling the reservoirs, lakes approaches 

the caging units, inland sites on the different banks, giving professional advices for the fishermen 

working on the concerned area, helps in choosing the genetic commodity, performing the breeding, 

and in the allocation of spawns for fresh water. Parallel to the production tasks, it makes scientific-

environmental observations, ecological measurements, and provides information for the 

supervisory authorities and ministries. The personnel making the observations are informing the 

scientific world, the people who are excited for the new, nature forming investment; they publish 

their founding in studies (3). 

Other considerations, recommendations 

The utmost expense of the sustainment of the project is expected to be is to support the 

special fodder. On the reasons of economical and plant safety considerations it is recommended to 

install fodder-plant-making economical background and a local fodder-producing manufacture. 

(Presently most of the fish fodder is imported into Central Asia countries from outside markets.) 

(1). 

In Hungary as well as in other Asian countries it is spread, that the fish breeding in ponds 

and the irrigation are expanded with breeding of water liking poultries. It is expedient to make 

technological changes in the academic training farms recommended for the macroclimate of 

Central Asia, making common adaption development programs, within the conditions of natural 

and integrated system industrial keeping. 

Agro tourism is known and liked throughout the world, briefly the essence of it is to open 

up the agricultural manufactures’ spectacular parts for the visitors. Beside the professional 

experience, the visitors are offered by their own products, giving accommodation, and 

entertainment. 

In the case of this model, next to visiting the modern farms, companies the lakeside sport 

and competition fishing, and the catching of predator fishes from boats, organizing international 

competitions can be a particular spectacle on the landscapes of reservoirs and lakes (3). 

Based on our findings, a touristic – entertainment sector can be linked to integrated 

environmental protection  and aqua cultural development project, that can bond the attention of 

younger with teaching and exhibition programs, and could bring water closer for citizens, a natural 

power source with its beauty, whose exploitation can bring lots of opportunities.  

 

378

 

 

 

Fig. 1. Model of the Kata – Mara mobile fish breeding unit and ecological laboratory 

 

Literature 

 

1.

 

Carp Polyculture in Central and Eastern Europe, The Caucasus and Central Asia.   

http://www.fao.org/docrep/013/i1794e00.htm 

2.

 

Guide to Recirculation Aquaculture. http:www.fao.org/fileadmin/user_upload/ Europe/ 

documents/Publications/recirculation_en.pdf 

3.

 

PEKLI, J., MAHATOV, B.M., RYSULY M., KULATAEV, B.T. (2014): Industria-

lization of Technology in Fishery, Szent Istvan University Press, KAZNAU-SZIE, 613 pp. 

 

 

Настоящее  предложение  предлагает  современный,  многофункциональный 

аквакультурную систему в  Центрально-Азиатском регионе. Комплекс модель основана на 

принципе  поликультурных,  многофункциональных  операций,  настраивает  несколько 

секторов. Модель развития изготовлена из небольших модулей , могут быть построены в 

этапах,  хотя  эти  этапы  должны  быть  сделаны  с  учетом  экономических  возможностей. 

Целесообразно , чтобы достичь оптимального уровня. 

 

 

Бұл  ұсыныс  Орталық  Азия  аймағында  қазіргі  заманғы,  көп  функционалды 

аквакультура  жүйелерін  ұсынады.  Модель  кешені  бірнеше  секторларын  реттейтін,  көп 

функционалды операциялар мен поликультура принципіне негізделген. Даму үлгісі шағын 

модульдер  жасалған  кезеңнен  салынған  болуы  мүмкін,  дегенмен,  бұл  кезеңдер 

экономикалық  мүмкіндіктерін  ескере  отырып  жасалуы  тиіс.  Оңтайлы  деңгейіне  жету 

мақсатында дұрыс болады. 

 

 

 

 

379

 

 

ƏОЖ 636.3.082.454 (574.51) 

 

Сарсебаева Б., Тұрарова А., Шаугимбаева Н. 

 

Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті 

 

ЖШС «БИЖАН» КƏСІПОРЫНЫНЫҢ  ӨНІМДІЛІК КӨРСЕТКІШТЕРІ 

 

Аннотация

  

ЖШС  «Бижан»  кəсіпорыны  ет  өнімдерін  өндіру  негізінде  құрылып,  өз 

тұтынушыларына  80-нен  астам  жоғары  сапалы  шұжық  түрлері,  оның  ішінде  сүрленген, 

ысталған,  пісіріліп-ысталған  шұжықтар,  жылқы  етінен  пісірілген  өнімдер  жəне  ұлттық 

тағам түрлерін дайындайды. preparation of the national food 

    

Кілттік сөздер: 

жылқы, тұқым, желі, ет, шұжық, іріктеу, етті тұқым, сапалы шұжық 

түрлері. 

Кіріспе

 

ЖШС «Бижан» кəсіпорыны 1998 жылы  қазан айында ет өнімдерін өндіру негізінде 

құрылған. Бүгінгі күні кəсіпорын өз тұтынушыларына  80-нен астам жоғары сапалы шұжық 

түрлері,  оның  ішінде  сүрленген,  ысталған,  пісіріліп-ысталған,жылқы  етінен  пісірілген 

өнімдер  жəне  ұлттық  тағам  түрлерін  ұсынады.  Кəсіпорын  халықаралық  сапа 

стандарттарына 

сəйкес 

швейцарлық,италияндық 

жəне 

неміс 

жабдықтарымен 

жабдықталған.  Өнімдерінің  тамаша  дəм  мен  жағары  сапаға  ие  болуына  олар  отандық 

экологиялық  таза  шикізаттарды  пайдалану  арқылы  қол  жеткізді.  Барлық  өнімдері  қатаң 

технологияларды сақтай отырып дайындалған. Жыл сайын кəсіпорын ет өнеркəсібінің өнім 

сапасын  жəне  қауіпсіздігін  арттыру  мақсатында  жаңа  технологияларды  енгізіп 

отырады.БізҚР  СТ  ИСО 9001-2009 менеджмент  жүйесі  жəне  азық-түлік  қауіпсіздігі 

стандарты ҚР СТ ИСО 22000-2006 (HASPP) сəйкес сапа менеджмент жүйесінің стандарттау  

сертификаты бойынша  2011 жылы  жүзеге асырылды. Өнімнің сапасы мен тазалығы бұл 

кəсіпорын  үшін  ең  бірінші  кезекте.  Сол  себепті  де  «Бижан»  өдірісінде  жоғары  сапалы 

отандық өнімдерді, озық технологияларды пайдаланады жəне дайын өнімдерді өндіру  мен 

шикізатты  сақтау  санитарлық  талаптарға  сəйкес  жүргізіледі.  Шикiзаттың  жетiспеуi – 

өндiрушiлердiң басты проблемаларының бiрi болып отыр. Соның кейбiр салдары ұлттық 

тағам өндiрiсiнiң дамуына мейлiнше кедергi келтiруде.  «Бижан» ет өңдеу зауыты» ЖШС 

директоры  Хадиша  Бижанның  айтуынша,  Қазақстан  еттiң  негiзгi  көлемiн  шет  елдерден 

импорттайды екен. Десек те, мамандар шет елден келген мал етiне қарағанда, жергiлiктi 

климатқа  бейiм  жағдайда  өскен  малдың  етi  ағзаға  əлдеқайда  пайдалы  екенiн  бiрауыздан 

айтады. 

   

 -  Қазақстан  ауылшаруашылық  жайылым  аумағы  орасан  болғанына  қарамастан, 

елiмiзде мал басы санаулы ғана. Сондықтан, бiз еттi шет елден импорттаймыз. Өз басым 

шет  елден  мал  етiн  тасуды  қолдамаймын.  Өйткенi,  Қазақстан  тұрғындары  жергiлiктi 

климатқа  бейiм  жағдайда  өскен  малдың  етiн  тұтынуы  керек.  Өйткенi,  отандық  мал  етi 

экологиялық  таза  өнiм  болып  келедi.  Бiздiң  малымыз  гендiк  модификациялауға 

ұшырамаған.  Жайлауда,  құнарлы  жерлерде  жайылады.  Сондықтан, «Бижан»  кəсіпорыны 

өнiмдерiн тек қана жергiлiктi отандық мал етiнен өндiредi. Көкшетауда аранайы зауытымыз 

бар, еттi сол жерден əкелемiз, – дейдi Хадиша Бижан. 

ЖШС «МПЗ Бижанда» классикалық жəне заманауи технологиямен  9  түрлі шикілей 

ысталған  шұжық  өнімдері  шығарылады.  Олар:Брауншвейгская,  Столичная,  Зернистая, 

Московская, Снрвелат, Миланская, Венгерская, Деликатесная, Пивчик. 

Шұжық - жылқы етiнiң деликатесi. Онша семiз емес салқындатылған жылқы етiнен 

не салқындатылған немесе мұздатылған майдан əзiрлейдi. Жылқы етiн сүйектерiнен жəне 

380

 

 

сiңiрлерiнен, қосатын талшықтарынан ажыратады, 300-400 грамдап тiлiктерге кеседi жəне 

3-4 тəулiк бойы 3-4 С-та құрғақ тұздауда (100 килограмм етке 3,5 килограмм тұз, 50 грамм 

селитра  жəне 140 грамм  қант)  сақтайды.  Тұздалынған  еттi  қолмен  не  еттартқышпен 

майдалайды.  Оның  үлкендiгi 12-24 милиметр  болуы  керек  жəне  ол  майдалап  кесiлген 

майлармен  араластыралады.  Шприц  көмегiмен  не  қолмен  дайындалған  тураманы  iшекке 

кiргiзiп, оны сақина түрiнде айналдыра байлайды. 

 Сақиналарды жақтауларға iледi, 10-12 С-тан жоғары емес температурада 3-4 сағат 

ұстайды,  одан  соң 50-60 С-та 12-18 сағат  сүрлейдi.  Сүрленген  түрдегi  тағам  ретiнде 

қолдануға арналған шұжықты салқындатып, кептiредi, сүрленген-пiсiрiлген түрде қолдану 

үшiн  буға  не  суға 60-80 минут  пiсiредi.  Пiсiрiлген  шұжықты 10-12 С-та  салқындатады, 

қайтадан сүрлейдi (мерзiмi бiрiнше сүрленгендегiдей температурада болады), одан кейiн 2-

3 тəулiк бойы 12 С-та кептiрiледi. Ауаның ылғалдығы 75 пайыз болуы керек 

Шұжық  дайындау  технологиясы.Шұжықтардың  түрлері  өте  көп,  бүгінгі  уақытқа  дейін, 

олардың 200-ге жақын атаулары белгілі. Шұжық жасауға арналған шикізаттарды өңдеуге 

байланысты,  шұжықтарды  мынадай  топтарға  жіктейді:  пісірілген,  жартылай  ысталған, 

шикілей-ысталған, пісіріп-ысталған ливерлік, диетикалық жəне ет-өсімдіктік. Одан басқа 

ерекше топқа ет-нан шұжық, қан шұжығы, студни, зельцы, паштеттер кіреді. Сақталатын 

жəне көп сақталмайтын /тез бұзылатын/, яғни сатуға табанында жіберілетін, болып екіге 

бөлінеді.  Бұл  топтарға  тартылған  еттен  пісірілген  ливерлік  жəне  мал  қанынан  жасалған 

сосиска жəне сардел, студен жəне зельцтер жатады. Бұл топты шұжықтарға, міндетті түрде 

сақтау   мерзімі  көрсетілген,  ол  ет  комбинатында 4 тəуліктен  аспауы  керек. Жартылай 

ысталған шұжықтарды ұзақтау ұстауға болады, яғни температурасы 7-9

0

 болған жағдайда 

үш  ай  шамасында,  ал  температура 0-4

0

 бір  айға  дейін.  Толық  ысталған  шұжықтарды 7-

9

0

 температурада төрт айға дейін, ал температура 0-4

0

 болса 30 күнге дейін сақтайды. 

Шұжықтар,  жоғары   қоректілігіне  жəне  калориялығына  байланысты  тамақтық 

бағалығы өте жоғары өнім. Тамақтық бағалығы жоғары болатын себебі, олардың құрамына 

құнды  белокты  бұлшық  ет  ұлпасы  көп  кіреді.  Шұжық  дайындау  процесінде,  олардың 

құрамындағы  экстрактивті  заттар  жəне  витаминдер  сақталады,  сол  себептен  олардың 

қорытылуы  жоғарлайды.  Шұжық  дайындау  барысында  қолданылатын  технологиялық 

өңдеудің  арқасында,  еттің  құрамында  өтетін  физико-химиялық  өзгерістің  жəне  оған 

қосылатын  қоспалардың  себебінен,  шұжықтың   өзіне  тəн  дəмі  жəне  иісі  болады. Ол 

факторлар да шұжықтың қорытылуын одан да əрі жоғарлатады. 

Дайын өнiмдерге 

койылатын 

талаптар. Сату үшiн 

дайындалған 

шұжықтардың сапасы өте жоғары  жəне  айтарлықтай ақауы  жоқ,  таза,  зиян  келтiретiн 

микроорганизмдер болмауы керек. Шұжық өнiмдерiнiң иiсi өзiне тəн хош иiстi, дəмдi жəне 

стандарт  талабына  сай  келетiн  мөлшерде  тұз, ылғал  жəне  нитрит болғаны 

дұрыс. Тамақтыққа  жарамайтын өнiмдер: eскi  дəмдi  туралған  ет,  ия  болмаса 

майының ашуы,  зиянды  микроорганизмдердiң  қатысуы  жəне  адам  денсаулығына зақым 

келтiретiн  заттардың болуы  /əйнек, тeмip  жəне т.б, құрамында 20 мг/%  артық нитрит 

мөлшерi. 

Көзге  iлігетiн  ақаулы, өнімнің тамақтық бағасын  төмендететiн  жəне  тауарлық 

түciн нашарлататын  болса, өнiм сатылуға  жiберiлмейдi.  Ондай  ақауларға бөтен  иiс,  дəм, 

сорпа-май  таңбасы, қабықтың жыртылуы,  батон қалпының бұзылуы,  туралған  етте қуыс 

орын қалуы жатады. 

 

 

 

381

 

 

Пісірілген шұжыққа, ұсақталған еттің құрамы, % 

  

Шұжық-тар 

түрі 

Сорты

Қара мал 

етініңсорты 

Шошқаеті

 

Шел

 май

 

Қант

 

Ұн, ия 

болмаса 

крахмал 

Қара

 

бұрыш

 

Мускат

 

 жаңғағы

 

Əдейліқо

спалар

 

Жоғар

ы 

I II 

Любитель  Жоғары

35 - 

- 40 

25 

0,2  -  0,03 

0,03 

0,2 

Отдельный I  - 

6

0 

- 23  15 0,1 

2 

0,1  -  0,2 

Чайный II 

- 

- 

6

8 

20 10 0,1 

2 

0,1  -  0,25 

жүктеу/скачать 7,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: